Биики халандаар 📆

Тохсунньу 28 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🌎 "Күрүөлэнии" күнэ (ааҥл. Data Privacy Day). Дьон уонна тэрилтэлэр бэйэлэрин тус информацияларын туора дьонтон харыстыыр буолалларыгар болҕомто тардаары бэлиэтэнэр. Харыстааһын көмүскүүртэн арыый атын. Көмүскүүр диэн ол аата, холобур, уоруйах киирбэтин диэн түннүккэ тимир эрэһиэккэ туруоруу, оттон харыстыыр диэн, туора харахтан харыстанаары, дьиэ иһигэр туох буола турарын көрдөрүмээри түннүк сабыытын сабыы. Ол аата көмпүүтэргэ харалла сытар дааннайбытын биһиги "бу миэнэ, туора киһи көҥүлэ суох көрүө суохтаах" диибит.
🇦🇲 Армения — Аармыйа күнэ.

🔹 1958 — Данияҕа Lego хампаанньа оонньуур кубиктарын аныгы конструкциятын патеннаабыт.
🔹 1968 — ССРС билимин Академиятын ыҥырыытынан Сорбонна профессора Жан Масари Саха Cиригэр кэлэ сылдьыбыт.
🔹 1971 — Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтэ Өймөкөөн улууһугар хотугу норуоттар экэниэмикэлэрин уонна култуураларын сайыннарыы хайдах баран иһэрин туһунан уураах ылыммыт.
🔹1981 — АХШ бэрэсидьиэнэ Рональд Рейган ньиэп сыанатыгар хонтуруолу көтүрбүт. Мантан ыла 1979 сыллааҕы ньиэп кириисиһэ бүппүт, 1980-с сыллардааҕы ньиэби аһара оҥорон таһаарыы уонна сыаната түһүүтэ саҕаламмыт. Ол иһин 1980-с сылларга ньиэп хостуур дойдуларга, ол иһигэр Сэбиэскэй Сойууска, экэниэмикэ кириисиһэ буолбута.
🔹 1985 — Ядернай сэриини утары Дели декларацията ылыныллыбыт.
🔹 1986 — АХШ "Челленджер" хараабыла саҥа көтөн иһэн дьон бөҕө көрөн турдаҕына дэлби тэппит, сэттэ астронавт өлбүт.
🔹 1992 — Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Борис Ельцин «Атыы-эргиэн көҥүлүн туһунан» (нууч. О свободе торговли) ыйаахха илии баттаабыт.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1915 — Борис Андреев — кыраайы үөрэтээччи, РСФСР оскуолатын үтүөлээх учуутала. Сунтаар улууһун Элгээйитигэр Айылҕа түмэлин олохтообута.
▫️1937 — Семен Алексеев — суоппар, «Үлэҕэ килбиэнин иһин» мэтээл хаһаайына (1986), Горнай улууһун Ытык олохтооҕо (1995).

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

📌  Биики Халандаар | Сурут

Тохсунньу 27 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🇺🇳 ХНТ — Холокост сиэртибэлэрин кэриэстиир дойдулар ардыларынааҕы күн. Освенцим лааҕыра босхоломмут күнүгэр бэлиэтэнэр
🇷🇺 Арассыыйа — Ленинград фашист былакаадатыттан толору босхоломмут күнэ
🇬🇪 Грузия — Грузия сырдатааччыта сибэтиэй Нино кэриэстэбилин күнэ (Нинооба)
🇮🇹 Италия — Кэриэс күнэ
🇬🇧 Улуу Британия — Холокост сиэртибэлэрин ахтар күн
🇹🇲 Түркменистаан — Аҕа дойдуну көмүскээччи күнэ.

🔹 98 — Траян ииппит аҕатын утумнаан Рим импэрээтэрэ буолбут. Кини салалтатынан Рим импиэрийэтэ муҥутуурдук улаата сылдьыбыта.
🔹 945 — Константин VII хос баһылыктарын Стефаны уонна Константины суулларан манаахтыы ыыппыт, Византия импиэрийэтин соҕотох баһылыга буолбут.
🔹 1827 — Саха уобалаһын начаалынньыга Николай Мягков салалтатынан «Туора урдустары салайыы устаабыгар» уонна 1824 сыллаахха Саха сирин дьокутааттара оҥорбут матырыйаалларыгар олоҕуран «Правила для единообразного учреждения порядка по управлению родовых и инородных управ Якутского округа» диэн докумуон тахсыбыт. Бу күн Саха сирин Истиэпэннээх дуумата — бастакы түмэнэ — тэриллибит күнүнэн ааҕыллар.
🔹 1918 — "Кыһыл" Иркутскайтан Дьокуускайга уобалаһы салайан олорор Быстах кэм бырабыыталыстыбатын хамыһаарын эсер Владимир Соловьеву устар туһунан тэлэгирээмэ кэлбит. Кини оннугар бассабыык Андреевич анаммыт, ол эрээри Саха сиринээҕи оробуочайдар дьокутааттарын сэбиэтэ мөлтөх буолан, бу дьаһал олоххо киирбэтэх.
🔹 1965 — Таатта оройуона 5 сыл Чурапчыны кытта биир Алексеевскай оройуон буола сылдьан баран хат араарыллыбыт, аата Алексеевскай оройуон диэҥҥэ уларыйбыт. Кэлин 1990 сыл атырдьах ыйын 6 күнүттэн урукку бэйэтин аата сөргүтүллэн Таатта оройуона буолбута.
🔹 1967 — Космос туһунан дуогабар түһэрсиллибит. Хайа да дойду космос эбийиэктэрин бэйэтин киэнинэн биллэриэ суохтааҕа уонна космоска ядернай сэрии сэбэ суох буолуохтааҕа этиллибит.
🔹 1983 — Дьоппуоҥҥа Хонсю уонна Хоккайдо арыыларын ситимниир Сэйкан бастакы холлорооно тэһиллибит. Бу 53,85 км усталаах тоннель 2016 сыллаахха диэри аан дойдуга саамай уһун этэ. Оттон билигин саамай уһун уу аннынааҕы холлороон быһыытынан биллэр.
🔹2010 — Сан-Францискоҕа Apple хампаанньа тойоно Стив Джобс iPad диэн планшет көмпүүтэри көрдөрбүт.
🔹 2011 — Арааб сааһа: Йиэмэҥҥэ өрөбөлүүссүйэ саҕаламмыт, 16 000 тахса бырачыастааччылар уулуссанан хаампыттар.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1928 — Михаил Кочнев — 1983—1987 сылларга Саха АССР олоххо-дьаһахха миниистирэ, 1975-1983 сылларга норуодунай дьокутааттар Нүөрүҥгүрү куораттааҕы Сүбэлэрин исполкомун бэрэстээтэлэ, 1966-1975 сылларга Алдан дьокутааттарын оройуоннааҕы Сүбэлэрин исполкомун бэрэстээтэлэ. Мэҥэ-Хаҥалас улууһун (1975), Алдан улууһун (1982), Нүөрүҥгүрү куоратын (1987) уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ (2000). 2010 сыллаахха кини аата Нүөрүҥгүрү 1 №-дээх орто оскуолатыгар иҥэриллибитэ.
▫️1945 — Марк Григорьев — математик учуонай, физика-математика билимин хандьыдаата, төрүччүнү чинчийээччи (генеалог).

Өлбүттэр:
▫️1869 — Василий Никифоров — Дүпсүн улууһун ыстаарыһата, Күлүмнүүр аҕата.
▫️1898 — Василий Трощанскай — народник, тэрэриис, Саха сиригэр көскө олорбут киһи. Манна кини бурдук ыһыытынан дьарыктаммыта уонна ойууннааһын туһунан матырыйаал хомуйбута.
▫️1901 — Дьузеппе Верди — Италия композитора, Италия уопаратын оскуолатын тутаах киһитэ.
▫️1942 — Иван Сергеев - Тообуус — буойун суруйааччы.
▫️1962 — Грант Григорян — саха муусука култууратыгар сүҥкэн кылааты килэрбит Арменияттан төрүттээх композитор, Саха АССР ускуустубатын үтүөлээх дьайыксыта(диэйэтэлэ).
▫️1975 — Кирилл Попов — Социалистыы Үлэ Дьоруойа, ойуур хаһаайыстыбатын үлэһитэ, Иккис аан дойду сэриитин кыттыылааҕа, разведчик, отделение хамандыыра.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

📌  Биики Халандаар | Сурут

Тохсунньу 26 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🌏 Таможенник аан дойдутааҕы күнэ
🇦🇺 Австралия — Австралия күнэ
🇮🇳 Ииндийэ — Өрөспүүбүлүкэ күнэ
🇱🇻 Латвия — Латвия Өрөспүүбүлүкэтэ дойдулар ардыларыгар билиниллиитин күнэ (1921 сыллаахха Антанта дойдулара Латвия тутулуга суоҕун билиммиттэр.)
🇧🇾 Беларусь — Беларусь билимин күнэ.

🔹 661 — Рашидун Халифат бүтэһик халибын Алины өлөрбүттэр. Бу Али халиф Муһаммет өлбүтүн кэннэ мусульмааннары салайбыт төрдүс халиф этэ (шииттэр билинэр бастакы халифтара). Кини саҕана арааб мусульмааннар ыккардыларыгар гражданскай сэрии буолбута, шииттэр уонна сунниттар бүтэһиктээхтик хайдыспыттара.
🔹 1564 — Улуу гетман Микола Радзивилл баһылыктаах Литва улуу княжествотын аармыйата Петр Шуйскай баһылыктаах Нуучча саарыстыбатын аармыйатын Ливония сэриитин Ула аттынааҕы кыргыһыытыгар кыайбыт (Ула диэн Даугава өрүс салаата, билиҥҥи Витебскэй уобаласка баар). Сорох устуоруктар этэллэринэн бу хотторуу Уордаах Уйбаан уйулҕатын хамсаппыта, уонна нөҥүө сылыгар кырыктаах опричнинаны төрүттүүрүгэр тиэрдибитэ.
🔸 1699 — Илин Европаҕа Улуу Туурак сэриитин түмүктүүр Карловица эйэтэ түһэрсиллибит. Христианныы дойдулар Австрия, Речь Посполита уонна Венеция сэриини кыайбыттар. Оттон кыайтарыылаах Осмаан импиэрийэтэ Европа диэки кэҥээһинэ тохтоон, бастакытын сири туран биэрбит, сүүстэн тахса сыл Европаҕа айбардаан олорбут саамай күүстээх дойду буолан бүппүт, мантан инньэ Европаҕа Габсбурдар династиялара чорбойбуттар.
🔹 1788 — Австралияҕа Британияттан хаайыылаахтары тиэйбит Бастакы флот Сидней куоратын олохтообут. Сидней Европа дьонун Австралияҕа бастакы олохтоох сэлиэнньэлэрэ буолбут.
🔹 1930 — Ииндийэ национальнай конгреһа ол саҕанааҕы Британия Ииндийэтэ толору бэйэни салайыныыны ("Пурна Сварадж") туруулаһыахтаах тустааҕын биллэрбит. Конгресс Ииндийэ олохтоохторун тохсунньу 26 күнүн Тутулуга суох буолуу күнүн быһыытынан бэлиэтииллэригэр ыҥырбыт. Пурна Сварадж 17 сылынан олоххо киирбитэ.
🔹 1965 — Ииндийэ официальнай тылынан хинди буолбут. Бу түгэҥҥэ ааҥыл тылыттан аккаастанаары гыммыттарын хиндини билбэт Ииндийэ кыра омуктара туруорсан хаалларбыттар.
🔹 1994 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үрдүкү Сэбиэтэ аата уларыйан "Ил Түмэн" диэн буолбут. Ол туһунан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт Сокуонугар уларытыы киллэриллибит.
🔹 2000 — Уруккута Бүлүү куоратын горисполкомун бэрэстээтэлэ, Дьокуускай куоратын салайааччыта буола сылдьыбыт Павел Бородин Арассыыйа уонна Беларусь Сойууһун судаарыстыбаннай сэкиритээринэн анаммыт.
🔹 2001 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнин Михаил Николаев көҕүлээhининэн Хаҥалас улууhугар "Орто Дойду" зоопарка тэриллибит. Зоопарка 2001 сыл ыам ыйын 18 күнүгэр бастакы ыалдьыттарын көрсүбүтэ.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1932 — Павел Никитин — суруналыыс, Саха АССР култууратын үтүөлээх үлэһитэ.
▫️1938 — Афанасий Чугунов — селекционер учуонай, Саха сирин усулуобуйатыгар сүөһүнү иитиигэ бөдөҥ испэсэлиис, РФ, СӨ наукаларын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ Билимин акадьыамыйатын вице-бэрэсидьиэнэ. 2024 с. 85 сааһыгар өлбүтэ.
▫️1942 — Людмила Матвеева — 1980—2007 сылларга СӨ оҕо сэллик санаторийын кылаабынай бырааһа, Саха АССР үтүөлээх бырааһа.
▫️1947 — Раиса Коробцова — Саха Сирин сэбиэскэй кэминээҕи, Саха Сирин партийнай тэрилтэтин устуоруйатын чинчийээччи.
▫️1949 — Ирина Абрамова — Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыба техникумун уус-уран салайааччыта, СӨ культуратын үтүөлээх үлэһитэ, Усуйаана улууһун Ытык киһитэ.
▫️1960 — Нина Васильева — Саха Сирин норуоттарын култуураларын уонна итэҕэлин устуоруйатыгар биллибит специалист.

Өлбүттэр:
▫️1994 — Василий Яковлев (22.08.1934 төр.) — бэйиэт, суруйааччы, тылбаасчыт. Кини «Кытта кырдьыбыт тэҥкэ тиит» кэпсээнинэн аан дойдуга аатырбыт «Тойон кыыл» киинэ уһуллубута.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

📌  Биики Халандаар | Сурут

Тохсунньу 25 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🇷🇺 Арассыыйа — Устудьуоннар күннэрэ (Татьяна күнэ)
🇷🇺 Арассыыйа — Байыаннай флот штурманын күнэ
🇮🇩 Индонезия — Ас-үөл күнэ. 1951 сыллаахха бу күн Пурво Соедармо диэн Индонезияҕа "ас-үөл аҕатынан" билиниллэр диетолог-быраас оскуолата аһыллыбыт
🇮🇳 Ииндийэ — Быыбардааччы күнэ.
🏴󠁧󠁢󠁳󠁣󠁴󠁿 Шотландия — Бернс түүнэ. Шотландия национальнай бэйиэтэ Роберт Бернс төрөөбүт күнүгэр бэлиэтэнэр. Киэһэ дьон мустан волынка тыаһаталлар, хаггис диэн Бернс биир хоһоонугар туойбут бүлүүдэтин сииллэр, Шотландия вискитин амсайаллар уонна бэйиэт хоһооннорун дорҕоонноохтук ааҕаллар, ырыаларын ыллыыллар.
🇪🇬 Эгиипэт — Балыыссыйа күнэ. 1952 сыллаахха Исмаилия куоракка 50 полицейскай Британия былаастарын сорудаҕын толорботохторун иһин өлөрүллүбүттэрин уонна бааһырбыттарын кэриэстииллэр.
🇪🇬 Эгиипэт — Өрөбөлүүссүйэ күнэ. 2011 сыллаахха Хосни Мубарак 29 сыл тухары уларыйбакка былааска олорбутун сөбүлээбэккэ өрө туруу саҕаламмыт, түмүгэр былаас уларыйбыт.

🔹 1072 — Маһмуд ал-Кашгари «Диван луҕат ат-Турк» диэн түүр тылларын бастакы тылдьытын суруйан саҕалаабыт. 1074 сыл олунньу 10 күнүгэр бүтэрбит.
🔹 1755 — Москубаҕа Сибэтиэй Татьяна күнүгэр университет олохтоммут.
🔹 1924 — Францияҕа Шамони диэн куоракка бастакы Кыhыҥҥы Олимпия оонньуулара аһыллыбыттар.
🔹 1960 — ССРС-ка ГУЛАГ (Главное управление исправительно-трудовых лагерей, трудовых поселений и мест заключения) сабыллыбыт.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1856 — Василий Монастырев — саха бастакы үөрэхтээх учууталларыттан биирдэстэрэ, Иркутскайдааҕы учуутал сэминээрийэтин бүтэрээччитэ. Кини Бүлүү уокуругун оскуолаларыгар 37 сыл үлэлээбитэ, Исидор Бараховы, Марфа Потапованы уонна да атын өрөспүүбүлүкэҕэ, улууска биллибит дьону үөрэппитэ.
▫️1906 — Мария Нартахова — саха бэлиитикэҕэ, уопсастыбаҕа диэйэтэлэ. 1947—1954 сылларга Саха АССР социальнай харалтатын миниистирэ, 1954-1963 сылларга Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Бэрэстээтэлэ.
▫️1909 — Ефрем Сивцев - Таллан Бүрэ — саха биллиилээх бэйиэтэ, тылбаасчыт. Кини аатынан Нам улууһун Бөтүҥ орто оскуолата ааттаммыта.
▫️1947 — Николай Устинов — саха мелодииһа.
▫️1956 — Михаил Гуляев — 1986—1999 сыллардаахха Чурапчытааҕы өрөспүүбүлүкэ таһымнаах күөн-күрэс орто оскуолатын дириэктэрэ, Чурапчытааҕы физкультура уонна спорт институтун дириэктэрэ, доцент. 2012-2016 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин спордун миниистирэ, 2016-2018 сылларга СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэстээтэлин солбуйааччыта.
▫️1959 — Софрон Осипов — нууччалыы суруйар саха бэйиэтэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

📌  Биики Халандаар | Сурут

Тохсунньу 24 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🇺🇳 ХНТ — Үөрэҕирии аан дойдутааҕы күнэ. "Үөрэҕи ылыы — киһи сүрүн бырааптарыттан биирдэстэрэ, оттон үөрэхтээх буолуу — дойдулар бигэ сайдар сүрүн тосхоллоро" — диир ХНТ Генеральнай сэкиритээрэ Антониу Гутерриш.
🍧 Эскимо күнэ
🇷🇴 Румыния — Румыния княжестволарын холбоһууларын күнэ. 1859 сыллаахха тохсунньу 24 күнүгэр Молдавия уонна Валахия холбоспуттар
🇮🇳 Ииндийэ — Уттар-Прадеш күнэ.

🔹 1758 — Сэттэ сыллаах сэрии кэмигэр Кенигсберг олохтоохторо Арассыыйа ыраахтааҕытыгар Елизавета Петровнаҕа бирисээгэ биэрбиттэр (олор истэригэр аатырбыт ньиэмэс бөлөһүөгэ Иммануил Кант баар этэ). Онон Пруссия 1763 сыллаахха диэри Арассыыйа импиэрийэтигэр киирэ сылдьыбыта.
🔹 1857 — Калькутта университета олохтоммут, Соҕуруу Азияҕа бастакы университет.
🔹 1919 — Арассыыйаҕа Гражданскай сэрии кэмигэр казактары утары охсуһуу туһунан РКП(б) КК Оргбюротун дирэктиибэтэ тахсыбыт. Мантан ыла казаактары социальнай бөлөх быһыытынан суох гынар соруктаах маассабай кыһыл террор саҕаламмыта.
🔹 1944 — Корсунь-Шевченковскай эпэрээһийэ саҕаламмыт. Бу олунньу 17 күнүгэр диэри буолбут кыргыһыыга Кыһыл аармыйа чаастара 140 тыһыынча киһилээх ньиэмэс чаастарын Украина Корсунь-Шевченсковскай куоратыгар төгүрүйбүттэрэ уонна урусхаллаабыттара.
🔹 1946 — Дьокуускайга Ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустуба түмэлэ аһыллыбыт.
🔹 1984 — Бастакы Apple Macintosh персональнай көмпүүтэр атыыга тахсыбыт.
🔹 1998 — Вячеслав Штыров туруорсуутунан 1992 сыллааҕы дуогабар хос көрүллэн, өрөспүүбүлүкэҕэ төлөнөр урукку "Якуталмаз" ПНО имущественнай комплексын куортамын сыаната 27 бырыһыантан 21,5 бырыһыаҥҥа түспүт. Бу төлөбүр оччотооҕуга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн киирэр үбүн сүрүн ыстатыйата этэ.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1892 — Эрилик Эристиин - Семен Яковлев — саха бэйиэтэ, прозаига, биир биллэр айымньыта — "Маарыкчаан ыччаттара" арамаан.. Кини аатынан литэрэтиирэҕэ бириэмийэ олохтоммута.
▫️1915 — Анастасия Сыромятникова — сэһэнньит, Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна Российскай Федерация култууратын Үтүөлээх үлэһитэ, 1957 сылтан ССРС Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

📌  Биики Халандаар | Сурут