Биики халандаар 📆

Олунньу 5 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🇺🇸 АХШ — Күн-дьыл билгэһитин национальнай күнэ (ааҥл. National Weatherperson's Day).
🇵🇰 Пакистаан — Кашмиры кытары биир санааланыы күнэ.
🇫🇮 Финляндия — Рунеберг күнэ.
🇧🇮 Бурунди — Сомоҕолоһуу күнэ.
🇲🇽 Миэксикэ — Конституция күнэ.
🇸🇲 Сан-Марино — Сибэтиэй Агата уонна Альберони оккупациятыттан босхолонуу күнэ.
🇹🇿 Танзания — Чама Ча Мапиндузи күнэ.

🔹 1918 — РСФСР Совнаркома сыаркабы судаарыстыбаттан уонна оскуолаттан араарар туһунан дэкириэт таһаарбыт.
🔹 1939 — НКВД Степан Аржаковы уонна Александр Габышевы хаайбыт.
🔹 1971 — «Аполлон-14» астронавтара Ыйга түспүттэр.
🔹 1992 — СӨ Үрдүкү Сэбиэтин уурааҕынан Ленинскай оройуон аата Ньурба оройуона буолбута.
🔹 1997 — Кульджа аймалҕана. Кытай Синьцзян-Уйгур автономиялаах оройуонугар Кульджа куоракка олохтоох уйгуурдар өрө турбуттар.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1946 — Борис Сидоров (2017 өлб.) — Саха судаарыстыбаннай университетыгар үлэлээбит биолог учуонай, Билимҥэ, тиэхиньикэҕэ уонна үөрэхтээһиҥҥэ СӨ Ил бириэмийэтин лауреата (2006). "Саха сирин көтөрдөрүн билэҕит дуо?" кинигэ ааптара.
▫️1988 — Тимур Пестерев, тустуук, Арассыыйа чөмпүйэнээттэрин боруонса (2011) уонна үрүҥ көмүс (2013) призера, Арассыыйа спордун маастара.

🔹 Барыта киирбэтэ — манна сиһилии көрүөххүн сөп.

Сэҥээриктэ тал, холобур:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

📌  Биики Халандаар | Сурут

Олунньу 4 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🌏 Араак ыарыыны утары охсуһуу аан дойдутааҕы күнэ
🇦🇴 Ангола — Сэбилэниилээх утарсыы күнэ. 1961 сыллаахха тутулуга суох буолуу иһин охсуһуу саҕаланыытын бэлиэтииллэр
🇱🇰 Шри-Ланка — Тутулуга суох буолуу күнэ (1948, Британияттан)
🇯🇵 Япония — Риссюн — Саас саҕаланыыта (Саҥа дьыл)
🇺🇸 Калифорния, Миссури (АХШ) — Роза Паркс күнэ. Икки штаакка төрөөбүт күнүгэр (бүгүн), үс штаакка хаайыллыбыт күнүгэр (ахсынньы 1) бэлиэтэнэр. Роза Паркс 1955 сыллаахха АХШ-ка тирии өҥүнэн көрөн дьону араарар сокуону оптуобуска соруйан кэспитэ.

🔹 1918 — Саха оробуочайдарын сойууһун уопсай мунньаҕа бассабыыктары утарарын туһунан өрөсөлүүссүйэ ылыммыт: "Эйэлээх саха оробуочайдара бассабыык хамсааһынын сөбүлээбэттэр, уопсастыба олоҕор сатарыйыыны уонна талбытынан дьаһайыыны (произвол) үөскэтэрин уонна улуу Арассыыйа ыһыллыытыгар-эстиитигэр тиэрдэрин иһин."
🔹 1921 — Барон Унгерн Монголия киин куоратын Ургааны (монг. Өргөө — уораҕай) сэриилээн ылбыт уонна кытайдартан босхолообут.
🔹 1932 — Иккис Кытай-Дьоппуон сэриитин кэмигэр 10 күннээх көмүскэнии кэнниттэн дьоппуоннарга Харбин бэриллибит.
🔹 1945 — Аан дойду иккис сэриитин кэмигэр Кырыымҥа Ялтатааҕы кэмпириэнсийэ аһыллыбыт. Кэмпириэнсийэҕэ Рузвельт, Черчилль уонна Сталин Германия көпүтүлээссийэтин уонна кинини түөрт оккупация түөлбэтигэр араарыыны ырыппыттар. Ону кытары Польша дьылҕата, ХНТ тэриллиитэ, Сэбиэскэй Сойуус Дьоппуону утары сэриигэ кыттыһыыта уонна Кэриэйэ 38-с параллелинэн икки зонаҕа аҥаарданыыта кэпсэтиллибиттэр.
🔹 2000 — Парижка араак ыарыыны утары саҥа тыһыынча сылга охсуһуу саммита буолбут. Франция бэрэсидьиэнэ Жак Ширак уонна ЮНЕСКО генеральнай дириэктэрэ Коитиро Мацуура Парижтааҕы хартияҕа илии баттаабыттар.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1914 — Михаил Стрекаловскай — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Арассыыйа Федерациятын Дьоруойа (1996).
▫️1967 — Александр Федотов — 2007-2012 сылларга Өрөспүүбүлүкэ инвестиционнай хампаанньатын генеральнай дириэктэрэ. Чурапчы улууһун Ытык киһитэ, Чурапчыга спорт комплекса кини аатын сүгэр.

Өлбүттэр:
▫️1979 — Прокопий Ядрихинскай - Бэдьээлэ — ырыаһыт уонна олоҥхоһут, Саха АССР култууратын үтүөлээх дьайыксыта (деятель), ССРС суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ.
▫️1985 — Дмитрий Ильин — саха биллиилээх муосчута, ССРС худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ.

🔹 Тэлиэгэҕэ барыта баппата.
Манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал, холобур:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

📌  Биики Халандаар | Сурут

Олунньу 3 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🇻🇳 Вьетнам — Хомуньуус баартыйа үөскээбит күнэ (1930). Санаттахха, бу дойдуга билигин бу баартыйа баһылаан олорор.
🇲🇿 Мозамбик — Дьоруойдар күннэрэ
🇸🇹 Сан-Томе уонна Принсипи — Сэриигэ охтубуттар күннэрэ
🇺🇸 АХШ — Түөрт капеллан күнэ. 1943 сыллаахха АХШ аармыйатын 4 капеллана (методистар сыаркаптарын, реформистар сыаркаптарын, католиктар сыаркаптарын аҕабыыттара уонна раввин) ньиэмэс торпедатыттан тимирэн эрэр хараабылтан дьону быыһаабыттара, дагдатар сэлиэччиктэрин атын дьоҥҥо биэрбиттэрэ уонна хараабылы кытта тимирбиттэрэ.
🇺🇸 АХШ — Моркуоп туордун күнэ
🇹🇭 Таиланд — Бэтэрээннэр күннэрэ
🇯🇵 Япония — Сэцубун.

🔹 1718 — Петр I уолун Алексейы бөрөстүөлү ылар быраабын быһан, нэһилиэнньигинэн кыра сарыабыһы Петры оҥорор.
🔹 1830 — Арассыыйа, Британия, Франция бэрэстэбиитэллэрэ Лондоннааҕы боротокуолга илии баттыыллар, бу дөкүмүөн Грецияны тутулуга суох конституционнай монархия оҥорор. Бу иннинэ хас да үйэ тухары Греция туурак султаанын бас билиитигэр этэ.
🔹 1867 — Муцухито Япония ыраахтааҕыта буолбут (Мэйдзи импэрээтэрэ).
🔹 1931 — бу күнтэн саҕалаан олунньу 9 күнүгэр диэри Саха сирин сир үлэһиттэрин Бастакы сийиэстэрэ буолбут. Сири олохтооһун сүрүн боппуруостара көрүллүбүттэр.
🔹 1938 — Исидор Бараахап хаайыллыбыт. Ол эрээри дьыалатыгар доппуруос бастакы боротокуола ол кэнниттэн 146 хонук буолан баран биирдэ суруллубут. Бу биэс ый устата туох буолбута биллибэт. Бу тухары НКВД хаайыытыгар сытан «буруйун» билиммэтэх буолан, доппуруос боротокуола суох диэн устуорук Е. Алексеев суруйар.
🔹 1966 — Сэбиэскэй «Луна-9» хараабыл Ыйга ситиһиилээхтик түспүт бастакы хараабылынан буолбут, Ый ньуурун бастакынан хаартыскаҕа түһэрэн ыыппыта.
🔹 1989 — Байыаннайдар 1954 сылтан Парагвайы баһылаан олорбут диктатор Альфредо Стресснеры былаастан туораппыттар.
🔹 2000 — Алдан улууһугар Суннаҕын-Силигир диэн ааттаммыт эркээйи сир тэриллибит.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1909 — Уустаах Избеков диэн ааттаммыт Иоаким Избеков Мөҥүрүөн нэһилиэгэр төрөөбүт — аатырбыт артыыс, драматург, хореограф, мас ууһа.
▫️1943 — Үөһээ Бүлүү Дүллүкүтүгэр Саха аатырбыт ырыаһыта Анегина Ильина (меццо-сопрано), РСФСР норуодунай артыыһа.
▫️1956
▫️▫️Маргарита Борисова — тыйаатыр уонна киинэ артыыһа.
▫️▫️Ефросиния Ноговицына — ускуустуба диэйэтэллэрин олохторун-дьаһахтарын уонна айар үлэлэрин чинчийээччи, СӨ Былатыан Ойуунускай аатынан Литэрэтиирэ түмэлин билим үлэһитэ, Саха араадьыйатыгар "Горожане" диэн нууччалыы тахсар биэрии ааптара

Өлбүттэр:
▫️1840 — дьиҥ статскай советник, Сенат 3 департаменын 1 отделениетын обер-прокурора, французтары утары Аҕа дойду сэриитин дьоруойа, масон, декабристар бастаанньалырын бэлэмнэспит киһи Саха сиригэр көскө ыытыллыбыт Семён Краснокутскай. Битиимҥэ олорбута. Бырааттарын уонна балтын көрдөһүүтүнэн Тобольскайга көһөрүллүбүтэ (арамачыыстаан босхоҥ этэ).
▫️1982 — Василий Павлов (19.04.1936 төр.) — философия билимин хандьыдаата. 1971 сыллаахха хотугу интэлигиэнсийэ үөскээһинигэр диссэртээссийэтин көмүскээбитэ. 1978 сыллаахха П. И. Докторов уонна П. Т. Тумусов кыттыгастаах «Үөһээ Бүлүү оройуонун сайдыытын былаанын» бэчээттэппитэ.

🔹 Тэлиэгэҕэ барыта баппата. Сиһилии манна көр.

Сэҥээриктэ тал, холобур:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

📌  Биики Халандаар | Сурут

Олунньу 1 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🇺🇳 ХНТ — Эгэлгэ итэҕэллээх дьон дьүөрэлэһиилэрин аан дойдутааҕы нэдиэлэтэ саҕаланар
🇷🇺 Арассыыйа — Лифт хаһаайыстыбатын үлэһитин күнэ
🇺🇸 АХШ — дойдуга Көҥүл күнэ
🇺🇸 АХШ — Десерт дойдулар ардыларынааҕы күнэ
🔸 Ирландия, Шотландия, Мэн арыы — Имболк. Кельт төрүттээх гээл тыллаах дьон сааскы ыам саҕаланыытын, сааскы ыһыы чугаһаабытын бэлиэтиир күннэрэ
🇭🇺 Венгрия — Өрөспүүбүлүкэ күнэ
🇨🇦 Канаада, 🇺🇸АХШ — Хара устуоруйа ыйын саҕаланыыта. Бэлиэтээһин 1926 сыллаахха негрдар устуоруйаларын нэдиэлэтиттэн саҕаламмыта. Маннык ый кэлин Британияҕа уонна Ирландияҕа алтынньыга бэлиэтэнэр буолла
🇲🇺 Маврикий — Кулуттааһыны суох гыныы күнэ
🇳🇮 Никарагуа — Салгын сэбилэниилээх күүстэрин күнэ
🇲🇾 Малайзия — Федерация сирдэрин күнэ (Куала-Лумпур, Лабуан уонна Путраджайя)
🇷🇼 Руанда — Дьоруойдар күннэрэ.

🔹 1671 — нуучча ыраахтааҕыта Алексей Михайлович баайа суох уонна биллибэт-көстүбэт уус кыыһын Наталья Нарышкинаны ойох ылбыт.
🔹 1809 — Арассыыйа ыраахтааҕыта Александр I Финляндия ландтагын (түмэнин) олохтообут.
🔹 1819 — Улахан Ордуу кыргыыстара Арассыыйаҕа бас бэринэр буолбуттар.
🔹 1884 — Ааҥыл тылын Оксфорд тылдьытын бастакы туома тахсыбыт (A - Ant).
🔹 1926 — Киргизскай АССР төрүттэммит.
🔹 1928 — Олунньуга Булуҥҥа радиотелефоннай станция үлэҕэ киирэн куораты кытта сибээс олохтоммут. Ол туһунан Булуҥ уокуругун исполкомун бэрэстээтэлэ Иван Торгенсен "Автономная Якутия" хаһыакка биллэрбит.
🔹 1930 — ССРС-ка киэҥ далааһыннаах коллективизация саҕаламмыт.
🔹 1968 — Вьетнам сэриитэ: Вьетконг эппиһиэрин Нгуен Ван Лемы Соҕуруу Вьетнам полициятын начаалынньыга Нгуен Нгок Лоан ытан өлөрөрүн киинэҕэ устубуттар уонна Эдди Адамс аатырбыт хаартыскатын оҥорбут.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1925 — литературовед, кириитик, филологическай наука хандьыдаата Гаврил Окороков төрөөбүт.
▫️1931 — Борис Ельцин — Арассыыйа бастакы бэрэсидьиэнэ (1991—1999).
▫️1937 — Зинаида Иванова-Унарова — СГУ профессора, Арассыыйа уонна СӨ искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ.
▫️1939 — Николай Сантаев — кинодокументалист, режиссер, РСФСР култууратын үтүөлээх үлэһитэ (1989), Сунтаар улууһун Ытык олохтооҕо.
▫️1958 — Геннадий Алексеев — 2003-2011 сылларга СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэстээтэлин бастакы солбуйааччыта, Хотугу Сулус уордьан кавалера.
▫️1960 — Афанасий Егоров — «Күөх өрөспүүбүлүкэ» уопсастыбаннай тэрилтэ салайааччыта, хас да «Эксмо» кыһаҕа тахсыбыт кинигэлэрдээх суруйааччы.
▫️1973 — Анна Шишигина — Саха сирин XVIII үйэтинээҕи устуоруйатын чинчийэр учуонай, устуоруйа билимин хандьыдаата.

Өлбүттэр:
▫️1989 — Валерий Чиряев (19.12.1911 төр.) — саха бэйиэтэ, тылбаасчыт, ССРС суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ (1944).

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

📌  Биики Халандаар | Сурут

Тохсунньу 31 күнүгэр туох буолбут эбитий?

👰‍♀️ Бүгүн өбүгэлэрбит этэллэринэн Дьыл оҕуһун аҥаар муоһа тостор, ону сорох сирдэргэ муоһун кылаана кыларыйар дииллэр. Эһэ арҕаҕар сытан эргийэр, ытыһын саланан ылар. Бу кэмтэн ыла тыал-куус саҕаланар. Кэлин бу күн Бастакы Охонооһойоп күнүн кытта ситимнэммит, Охонооһойоптор 12-лии хонугунан быысаһаллар.
🇦🇹 Австрия — Уулусса оҕолорун күнэ. 2009 сыллаахтан бэлиэтэнэр.
🇳🇷 Науру — Тутулуга суох буолуу күнэ (1968 сыллаахха, Австралияттан).
🇮🇳 Ииндийэ — Амартити, сүнньүнэн Махараштра штаакка Мехерабад диэн сэлиэнньэҕэ Мехер Баба (1894-1969) өлбүт күнүгэр бэлиэтэнэр.

🔹 1578 — Испания сэриитэ голландецтар, фламандецтар, англичааннар, шотландецтар, ньиэмэстэр, французтар уонна валлоннар өрө туран холбоспут аармыйаларын Голландияҕа Жамблу аттынааҕы кыргыһыыга үлтүрүппүт. Дьиктитэ диэн устуоруйаҕа сурулларынан өрө турааччылар 8000 эбэтэр 12000 киһини өлбүтүнэн сүтэрбиттэр, оттон Испания аармыйата баара суоҕа 15 киһи сүтүктэммит. Тыыннаах хаалбыт 3000 кэриҥэ өрө турааччылар саллааттара Жамблу куорат эркинин кэннигэр саспыттар, биэс хонон баран бэриммиттэр.
🔹 1714
▫️Бүөтүр I Кунсткамераны олохтообут — Арассыыйа саамай кырдьаҕас түмэлин.
▫️Бүөтүр I дворяннар оҕолорун математикаҕа үөрэтэргэ ыйаах таһаарбыт, үөрэммэтэх уолаттар ойох ылар бырааптара суох буолбут.
🔹 1775 — «О новом разделении Иркутской губернии на провинции, воеводства и комиссарства» диэн саҥа сокуонунан Иркутскай күбүөрүнэ састаабыгар Саха провинцията тэриллибит. 1783 сылга диэри Саха провинциятыгар саҥа тэриллибит Киренскай бойобуодустуба уонна Илим комиссарствота киирсэр этилэр.
🔹 1921 — Сибиирдээҕи бааһынайдар сэбиэскэй былааһы утары өрө туруулара Ишимҥэ саҕаламмыт.
🔹 1928 — Лев Троцкай Алма-Атааҕа көскө ыытыллыбыт.
🔹 1942 — Аан дойду иккис сэриитэ: Сойуустаах сэриилэр дьоппуоннартан Малайя аттынааҕы кыргыһыыга хотторон Сингапурга чугуйбуттар.
🔹 1943 — Сталинградтааҕы кыргыһыыга ньиэмэс фельдмаршала Фридрих Паулюс бэриммит.
🔹 1947 — Ленинградка 2-с Бүтүн Сойуустааҕы география сийиэһигэр биллиилээх устуорук Алексей Окладников «Саха омугун төрдө» диэн дакылааты аахпыт.
🔹 1990 — Москубаҕа бастакы McDonald’s ресторана аһыллыбыт. Бастакы күнүгэр рестораҥҥа 30 тыһ. киһи сылдьыбыт — McDonald’s ситимин устуоруйатыгар рекорд.
🔹 2020 — Британия Европа Сойууһуттан тахсыбыт (Brexit). Бу туһунан референдумҥа 2016 сыллаахха куоластааччы 51,9 %-на тахсыы диэки буолбута.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1915 — Афанасий Петров — саха биллиилээх артыыһа, РСФСР уонна Саха АССР норуодунай артыыһа.
▫️1921 — Иван Павлов — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. 1960-с сыллартан Чурапчы устуоруйатын, Чурапчы дьоно Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кыттыыларын үөрэтэн, элбэх матырыйаалы хомуйан, түмэн, 20-н тахса кинигэни бэчээттэппитэ. Чурапчы улууһун ытык киһитэ (1995), Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала. Кини аата Чурапчы орто оскуолатыгар иҥэриллибитэ.
▫️1930 — Владимир Карамзин — саха графига, РСФСР үтүөлээх худуоһунньуга (1982).
▫️1953 — Сергей Расторгуев — 1994 сылтан Сахацирк дириэктэрэ, Арассыыйа уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа, Амма улууһун ытык киһитэ.

Өлбүттэр:
▫️1992 — Мария Магатырова — саха живописеһа, CӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

📌  Биики Халандаар | Сурут

Тохсунньу 30 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🇦🇿 Азербайджан — Таможня үлэһиттэрин күнэ
🇧🇷 Бразилия — Саудаде күнэ (порт. саудаде — сайыһыы, ахтылҕан, сырдык курус, ностальгия — португаал тыллаахтар туттар уустук өйдөбүллэрэ)
🇮🇳 Ииндийэ — Көҥүл иһин охсуһууга охтубуттар кэриэстэбиллэрин күнэ
🇪🇸 Испания — Күүһү туттубат буолуу уонна эйэ күнэ (оскуолаларга бэлиэтэнэр, Махатма Гандины кытта ситимнээх). Сорох сирдэргэ кулун тутар 30 күнүгэр бэлиэтэнэр
🇺🇸 Калифорния, Флорида, Гаваай арыылара, Виргиния — Фред Коремацу күнэ
🇫🇷 Франция — Круассан күнэ
🌏 Күүһү туттубат буолуу кэмин саҕаланыыта (нууч. Сезон ненасилия, тохсунньу 30 — муус устар 4). 1998 сыллаахха Махатма Ганди сиэнэ Арун Ганди олохтообута, Махатма Гандины өлөрбүт күннэриттэн саҕаланан баран Мартин Лютер Кинг-балыһы өлөрбүт күннэригэр түмүктэнэр.

🔹 1648 — Нидерланды уонна Испания ыккардыларынааҕы Аҕыс уон сыллаах сэрии түмүктэммит. Аан дойду бастакы буржуазнай дойдута – Нидерланды – тутулуга суоҕа билиниллибит.
🔹 1661 — Оливер Кромвель, Англия Холбоһугун лорд-протектора өлбүтэ хайыы-үйэ икки сылтан ордубутун кэннэ кинини өлөрүү сиэрин-туомун ыыппыттар. Суулларбыт ыраахтааҕыта өлбүтүн 12-с сылыгар түбэһиннэрбиттэр.
🔹 1703 — Оиси Кураносукэ баһылыктаах 47 ронин иччилэрин самураайы өлөрбүтүн иһин иэс баайан Киру Ёсинаку диэн чунуобунньугу өлөрбүттэр. Бу түбэлтэ бусидо диэн самураай кодексын кытаанахтык тутуһуу холобура буолан дьоппуон номоҕор киирбитэ.
🔹 1790 (Юлиан халандаарынан тохсунньу 19) — Екатерина II Саха уобалаһын быыбарданар баһылыгын (предводитель) талар, исправнигы аныыр, саха оҕолоругар училище арыйар уонна суут (словесный суд) тэрийэр туһунан ыйаах таһаарбыт.
🔹 1918 — Саха сиринээҕи уобалас земствотын I мунньаҕа саҕаламмыт. Күлүмнүүр баһылыктаах Уобаластааҕы земство управатын талбыт. Земство Саха сирин салайар киин тэрилтэ буолбута: олохтоох хаһаайыстыбаны, үөрэҕириини, доруобуйа харыстабылын, бэтэринээр сулууспатын уо.д.а. дьаһайбыта, бүддьүөтүн бэйэтэ нолуок хомуйан толорунара.
🔹 1930 — Ленскэй улууһа тэриллибит.
🔹 1951 — Уус-Алдан улууһун Танда сэлиэнньэтигэр олохтоох учуутал уонна краевед Иван Готовцев көҕулээһининэн устуоруйа уонна өрөбөлүүссүйэ түмэлэ аһыллыбыт. Түмэлгэ Петровскай Г.И. аата иҥэриллибитэ.
🔹 1968 — Саха култууратын үлэһиттэрин III сийиэһэ саҕаламмыт.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1893 — Иван Платонов — Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Иккис Наахара нэһилиэгин маҥнайгы учуутала.
▫️1908 — Григорий Тарскай — тылбаасчыт уонна библиограф, ССРС суруналыыстарын уонна суруйааччыларын сойуустарын чилиэнэ, Саха АССР култууратын үтүөлээх үлэһитэ.
▫️1948 — Владимир Игнатьев — саха худуоһунньук-дизайнера, график, Саха Өрөспүүбүлүкэтин дьаралыгын ааптардарыттан биирдэстэрэ.
▫️1959 — Ирина Пудова — саха балерината, Дьокуускайдааҕы Опера уонна балет тыйаатырын солистката, СӨ үтүөлээх артыыһа.

Өлбүттэр:
▫️1944 — Мартын Тепляков (10.01.1918 төр.) — сэрии иннинэ Алдаҥҥа көмүскэ үлэлээбит Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа.
▫️1948 — Махатма Ганди (дьиҥнээх аата Моhандас Карамчанд Ганди) — Ииндийэ тутулуга суох буолуутун хамсааhынын тутаах басхана. Сатьяграhа диэн тиранияны күргүөмнээх олохтоох бас бэринимиинэн утарылаhыы бөлүһүөпүйэтин төрүттээччитэ.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

📌  Биики Халандаар | Сурут

Тохсунньу 29 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🇲🇩 Молдавия — Прокуратура үлэһиттэрин күнэ[1]
🇺🇸 Канзас — Канзас күнэ (АХШ).

🔹 1258 — Монгуоллар Дай-Вьет судаарыстыбаҕа бастакы саба түһүүлэрэ: Вьетнам устуоруктара этэллэринэн Тонг Бо Дау аттынааҕы кыргыһыыга Дай Вьет монгуоллары кыайбыт, дойдуттан тахсан биэрэргэ күһэйбит, оттон атын чинчийээччилэр этэллэринэн монгуоллар Дай Вьеттан түһээн ылар буолбуттара, уонна бу кыргыһыыга кыттыбыт Урааҥхадай диэн Сүбэтэй уола полководец баһылыктаах монгуол сэриилэрэ (3 тыһыынча аттаах киһи, 10 тыһыынча сатыы сэрии) эһиилгэ диэри Хотугу Вьетнамҥа тохтоон олорбуттара.
🔹 1710 — Арассыыйаҕа ыраахтааҕы Бүөтүр I ыйааҕынан нуучча гражданскай алпаабыта киллэриллибит.
🔹 1764 — Саха сирин бойобуодатынан прапорщик Козьма Дуреев анаммыт. Кини бу солоҕо 1764 сыл ыам ыйын 27 күнүгэр дылы сулууспалаабыта.
🔹 1814 — Наполеон былааска иккистээн кэлбит кэмигэр Бриенна аттынааҕы кыргыһыыга Наполенон бэйэтэ салайбыт аармыйата Пруссия уонна Арассыыйа холбоһуктаах сэриилэрин кыайбыт. Ол эрээри элбэх сүтүктэммит (3 эбэтэр 4 тыһыынча киһитин сүтэрбит, 11 тэргэнин нууччаларга былдьаппыт).
🔹 1924 — Бүтүн Арассыыйатааҕы Сэбиэттэр сийиэстэрэ улахан дьон аахпат-суруйбат буолууларын суох гыныы туһунан (ликбез) уураах ылыммыт.
🔹 1932 — Саха АССР Совнаркомын уурааҕынан Саха сирин геодезия уонна топография өртүнэн үөрэтэр Аэрофотогеотрест диэн тэрилтэ тэриллибит.
🔹 1979 — Кытай салайааччыта Дэн Сяопин АХШ-ка официальнай визит оҥорбут, АХШ бэрэсидьиэнэ Джимми Картер кинини көрсүбүт. Бу кэмҥэ Кытай уонна Америка сыһыаннара улаханнык тупсубута.
🔹 1990 — Дьокуускайга Саха сирин омуктарын музыкатын уонна фольклорун түмэлэ өрөспүүбүлүкэ таһымнаах буолбут. Бу түмэл биир сыл кэриҥэ уопсастыбаннай буолан үлэлээбитэ. Көҕүлээччи, тэрийээччи — Аиза Решетникова.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1913 — Никифор Седалищев - Дьүөгэ Ааныстыырап — саха суруйааччыта, учуутал, суруналыыс, биир биллэр айымньыта — «Ньургуhун уонна Лоокуут». Аҕа дойду Улуу сэриитигэр взвод хамандыырынан сылдьыбыт, сэрии толоонугар охтубут.
▫️1930 — Татьяна Васильева — туорахтаах культуралар селекцияларынан дьарыктанар агроном учуонай, РСФСР үтүөлээх агронома, СӨ Судаарыстыбаннай бириэмиэйтин лауреата.
▫️1940 — Артур Андросов — хайа маастара, сир баайын аһаҕас ньыманан хостооһунунан дьарыктанар учуонай, РФ үтүөлээх айааччыта, ХИФУ бэрэпиэссэрэ, техника билимин дуоктара.
▫️1938 — Николай Алексеев — этнография уонна түүр тыллаах Сибиир омуктарын фольклордарыгар киэҥ билиилээх специалист, устуоруйа билимин дуоктара.

Өлбүттэр:
▫️1983 — Дмитрий Апросимов (10.03.1929 төр.) — биллиилээх эбэҥки бэйиэтэ, худуоһунньук.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

📌  Биики Халандаар | Сурут

Тохсунньу 28 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🌎 "Күрүөлэнии" күнэ (ааҥл. Data Privacy Day). Дьон уонна тэрилтэлэр бэйэлэрин тус информацияларын туора дьонтон харыстыыр буолалларыгар болҕомто тардаары бэлиэтэнэр. Харыстааһын көмүскүүртэн арыый атын. Көмүскүүр диэн ол аата, холобур, уоруйах киирбэтин диэн түннүккэ тимир эрэһиэккэ туруоруу, оттон харыстыыр диэн, туора харахтан харыстанаары, дьиэ иһигэр туох буола турарын көрдөрүмээри түннүк сабыытын сабыы. Ол аата көмпүүтэргэ харалла сытар дааннайбытын биһиги "бу миэнэ, туора киһи көҥүлэ суох көрүө суохтаах" диибит.
🇦🇲 Армения — Аармыйа күнэ.

🔹 1958 — Данияҕа Lego хампаанньа оонньуур кубиктарын аныгы конструкциятын патеннаабыт.
🔹 1968 — ССРС билимин Академиятын ыҥырыытынан Сорбонна профессора Жан Масари Саха Cиригэр кэлэ сылдьыбыт.
🔹 1971 — Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтэ Өймөкөөн улууһугар хотугу норуоттар экэниэмикэлэрин уонна култуураларын сайыннарыы хайдах баран иһэрин туһунан уураах ылыммыт.
🔹1981 — АХШ бэрэсидьиэнэ Рональд Рейган ньиэп сыанатыгар хонтуруолу көтүрбүт. Мантан ыла 1979 сыллааҕы ньиэп кириисиһэ бүппүт, 1980-с сыллардааҕы ньиэби аһара оҥорон таһаарыы уонна сыаната түһүүтэ саҕаламмыт. Ол иһин 1980-с сылларга ньиэп хостуур дойдуларга, ол иһигэр Сэбиэскэй Сойууска, экэниэмикэ кириисиһэ буолбута.
🔹 1985 — Ядернай сэриини утары Дели декларацията ылыныллыбыт.
🔹 1986 — АХШ "Челленджер" хараабыла саҥа көтөн иһэн дьон бөҕө көрөн турдаҕына дэлби тэппит, сэттэ астронавт өлбүт.
🔹 1992 — Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Борис Ельцин «Атыы-эргиэн көҥүлүн туһунан» (нууч. О свободе торговли) ыйаахха илии баттаабыт.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1915 — Борис Андреев — кыраайы үөрэтээччи, РСФСР оскуолатын үтүөлээх учуутала. Сунтаар улууһун Элгээйитигэр Айылҕа түмэлин олохтообута.
▫️1937 — Семен Алексеев — суоппар, «Үлэҕэ килбиэнин иһин» мэтээл хаһаайына (1986), Горнай улууһун Ытык олохтооҕо (1995).

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

📌  Биики Халандаар | Сурут