«Арчы Дьиэтэ» духуобунай култуура киинэ🤲🏻

БАЛАҔАН ЫЙА: УЛУУ СУОРУН АЙЫЫ ЫЙА

Балаҕан ыйын 3️⃣ күнэ — бу күн күннээх буоллаҕына, аччаабыта өссө 4 нэдиэлэ үчүгэй күн-дьыл туруоҕа.

Балаҕан ыйын 5️⃣ күнэ — хаһыҥ түһэр.

Балаҕан ыйын 8️⃣ күнэ — сарсыарда дьыбардаах буоллаҕына, кыһын эрдэ кэлэр уонна тыйыс буолар. Хортуоппуйу хостооһун саҕаланар.

Балаҕан ыйын 1️⃣0️⃣ күнэ — көмүс күһүн. Собо тиксэр (күөл кытыытыгар тахсар).

Балаҕан ыйын 1️⃣3️⃣ күнэ — туруйа барар.

Балаҕан ыйын 1️⃣4️⃣ күнэ — Сэмэнэп таҥара, саха ыала отордууртан кыстыкка көһөр кэмнэрэ. Куорат ыала даачаларыттан дьиэлэригэр куораттааҕы дьиэлэригэр көһөллөр. Бу күн былыттаах уонна ардахтаах буоллаҕына, күһүн уһуур.

Балаҕан ыйын 1️⃣4️⃣–2️⃣1️⃣ күннэрэ — “Дьахтар сайына” саҕаланар. Дьахтар сайынын бастакы күнэ ыраас, чаҕылхай буоллаҕына — ичигэс күһүн. Силбиктэннэҕинэ — кураан күһүн.

Балаҕан ыйын 1️⃣9️⃣күнэ — хаар хаһыҥ түһэр.

Үөл кус балаҕан ыйын 3️⃣0️⃣‑гар диэри барар, аҕарым буолар.

Балаҕан ыйын 2️⃣0️⃣ күнэ — хаас барар, аҥыр хаһыытыыр.

Балаҕан ыйын 2️⃣4️⃣ күнэ — Ый туолуута. Силбик түһэр.

Балаҕан ыйын 2️⃣7️⃣ күнэ — Иһийээнэп — сир тоҥор таҥарата. Эһэ арҕаҕар, моҕотой хороонугар киирэллэр. Муора хааһа соҕуруу баран бүтэр. Кус-хаас үөһэнэн айаннаатаҕына, уһун кураан күһүн буолар.

Балаҕан ыйын 2️⃣8️⃣ күнэ — үүнээйи силис тардара тохтуур. Эһэ сэттэ күн устата аһыырын баанан, утуйарга оҥостор. Анды оҕото барар. Хотуттан тыалырдаҕына, курас, тымныы күһүн буолар.

Атырдьах ыйын 2 күнүгэр хайдах күн буолар да, күһүнэ оннук буолар. Күн аҥара — сайын, эбиэт кэннэ күһүн бэлиэтэ биллэр: сиик, туман түһэр. Бу күн ардаҕа суох буоллаҕына, кураан нэдиэлэ.

Атырдьах ыйын 1 күнэ – ардаатаҕына, күһүнэ өксүөн. Курааннаатаҕына, күһүнэ кураан.

Атырдьах ыйын 2 күнэ – Ылдьыын ардаҕа. Бурдук буһар. Түүн хараҥаран барар, кус оҕото көтөр, куйаас аны түспэт, сөтүөлээһин уурайар.

Атырдьах ыйын 10 күнэ – Моонньоҕон буһар.

Атырдьах ыйын 14 күнэ – Бастакы Ыспааһап, Ыспааһаптар ардахтара түһэр. Хотуур ортото. Ыҥырыа мүөт таһаарара уурайар.

Атырдьах ыйын 19 күнэ – Иккис Ыспааһап. Хаһыҥ түһэр.

Атырдьах ыйын 21 — 23 күннэрэ – Аан Дьааһыҥҥа анаан туом толоруохха сөп.

Атырдьах ыйын 21 күнэ – Халлаан ыйын эргэтэ кэрэниитэ саҕаланар. Ити күн дьыл хайдах туруктаах да, тохсунньуга эмиэ үкчү оннук.

Атырдьах ыйын 23 күнэ – ардаатаҕына, күһүн уһун дииллэр.

Атырдьах ыйын 29 күнэ – Үһүс Ыспааһап. От үлэтэ үмүрүйэр. Ый бүтүүтэ оту-маһы орохсутар тыал түһэр. Эһиил үчүгэй дьыл кэлиэх буоллаҕына, от кэнчээрилиир.

От ыйын билгэтэ.

Бэс ыйын 21 күнүттэн от ыйын 12 күнүгэр диэри Тунах куйааһа дэнэр. 
От ыйын 13 күнүттэн от ыйын 20 күнүгэр диэри Саары куйааһа.
От ыйын 21 күнүттэн от ыйа бүтэр диэри хаптаҕас куйааһа.
От ыйа — сайын үгэнэ, сайын оройо. От-мас сибэккитэ, туораҕа ситэр. Үрэх кытылыгар сардаана сибэкки тэтэрэ кыыһар. Чараҥнарга дьэдьэн буһар, сыһыы, үрэх саҕатыгар хаптаҕас, моонньоҕон ситэр. Күн ортотугар түһэр сиккирэс тыал от-мас сиэмэтин ыһар. Сир аайы сибэкки ыһыаҕа. Көтөрдөр оҕолорун көтүтэллэр. Кинилэри батыһыннара сылдьан, түргэнник көтөргө, аһылыктарын булунарга үөрэтэллэр. Саха сиригэр от хомуура саҕаланар. Отчуттар аҕыс ыйдаах ыарахан кыстыгы эрэйэ суох туоруур туһугар элбэх оту оттуурга дьулуһаллар. Оҕолуун-уруулуун бука бары ходуһаҕа тахсаллар.
Саха оттуур кэмин үс таҥаранан бэлиэтиир: от ыйын 12 күнэ — Бөтүрүөп, окко киирэр кэм. Эбэтэр хойутаабыт дьон «абааһылар мунньахтара» кэнниттэн от ыйын 15 күнүттэн киирэллэр. Атырдьах ыйын 2 күнэ — Ылдьыын, хотуур ортото; балаҕан ыйын 14 күнэ — Сэмэнэп, от үлэтин бүтүүтэ.
Үгүс киһи от ыйын 13 күнэ “Кунай Хотуурдаах” күнтэн куттаналлар. Ол аата, Абааһы мунньаҕын кэмигэр, от ыйын 12 күнүгэр түүн 12 чаастан от ыйын 13 күнүгэр  түүн 12 чааска диэри,  айдаарар, тыаһы таһаараар аньыы. Онон ити кэмҥэ тыаһаамаҥ-ууһаамаҥ, мээнэ күлүмэҥ-салымаҥ, улахан үлэни үлэлээмэҥ. Си-дьүгээр сылдьа сатааҥ.

Бу күннэргэ,«Азия оҕолоро» Норуоттар икки ардыларынааҕы VIII спортивнай оонньуулар чэрчитинэн араас кэккэ тэрээһиннэр ыытылла тураллар.Ол курдук От ыйын 4 күнүгэр Орджоникидзе болуоссатыгар 17ч.00 "Туймаада ыалдьыттары көрсөр" эҕэрдэ кэнсиэрткэ Сайа тыл., Лүҥха Өлөксөйө мел. " Уран саха алгыһа" ырыаны Кыталы Куо уонна Далбар Кылыһах толордулар, ырыа ис хоһоонун ситэрэн " Арчы Дьиэтэ духуобунай култуура киинин иһинэн үлэлиир "Айдара" үҥкүү ансаамбыла (сал.Валентина Шадрина, Маргарита Гуляева) үҥкүүннэн киэргэттилэр.

Саха омук Үрүҥ тунах ыһыаҕы үгэс быһыытынан өрө көтөҕүллэн, мааны таҥас таҥнан көрсөр. Сылтан сыл сахалыы таҥаһы кэтэр дьон үксүүр, моһуон, истиил уларыйан, тупсан иһэр. Ону тэҥэ киэргэли, симэҕи араас матырыйаалтан оҥорор буоллулар. Дьахтар аймах туостан, оҕуруоттан уо.д.а. араас бэйэлээх симэх оҥостон кэтэр үгэстэннэ.
Быйылгы "Туймаада ыһыа5а - 2024"
" Саха талба - мааны таҥаһа" сахалыы таҥас көрүү күрэһэр “Арчы Дьиэтэ» духуобунай култуура киинин иһинэн үлэлиир "Мааны Мандар" иис түмсүүтэ (салайааччылар: айылҕаттан айдарыылаах көмүс тарбахтаах, маастар педагог, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуот уус –уран оҥоһуктарын маастара Алыптаах Туйаара Лэгэнтэй Кыыһа уонна СӨ култууратын туйгуна Любовь Радиковна Константинова) быйыл тигиллибит «Утум ситимэ» иис коллекциятынан ситиһиилээхтик кыттан 3 Үрдэл кыайыылааҕынан буолла🙌🙌🙌 Тарбаҕар талааннаах дьоммутун истиҥник эҕэрдэлиибит!👏👏👏👏👏👏 Айымньылаах үлэҕитигэр үрдүктэн үрдүк ситиһиилэри, чыпчааллары🙌🙌🙌🙌💐💐💐💐💐

Ытык Ыһыах күн, Үс Хатыҥҥа саха бастыҥ маанылаах аһын күн төгүрүк алаадьыны, аһаҕас халлаан анныгар Далбар Хотуттар саһархай өҥнөөх халадаайдарын сайбаччы кэтэн, алгыс сиэригэр- томугар кыттыһан алгыстаах алаадьыны саһарчы буһаран сыт таһааран күндүлээтилэр🙌🙌🙌