Балдар психологиясы, бала тарбиялоо.Рано Акматова.

Мектептеги буллинг: Баланын өлүмүнө жеткирбөө үчүн эмне кылуу керек?

Буллинг – жөн гана тамаша эмес, кайгылуу трагедияга айлануучу олуттуу маселе. Бир баланын өмүрү бул коркунучтун чыныгы масштабын көрсөтүп турат. Эми ата-энелер, мугалимдер жана коомчулук бул маселени кантип алдын алыш керек?



1️⃣ Ата-энелер эмне кылышы керек?

✅ Бала менен дайыма сүйлөшүү.
Көпчүлүк балдар коркутуп-үркүтүү тууралуу ачык айтуудан коркушат. Аларга:
🔹 Сенде көйгөй жаралса ар дайым бизге айта турган укугуң бар.
🔹 Биз сени эч качан уяткарбайбыз.
🔹 Сен эч качан жалгыз эмессиң
– деген сезимди берүү маанилүү.

✅ Эмоциялык колдоо көрсөтүү.
Бала үйдө сый-урмат, коопсуздук сезиш керек. Сен өзүңдү кантип сезип жатасың? деген суроону дайыма бериңиз.

✅ Мектеп менен байланышта болуу.
Балаңыздын мектептеги чөйрөсүн билүү маанилүү. Эгер ал өзгөрүп жатса, капаланып жүрсө, мугалимдер менен байланышып, себебин билүү керек.

2️⃣ Мугалимдер эмне кылышы керек?

✅ Буллингдин алдын алуу программаларын ишке ашыруу.
Ар бир мектепте зомбулук тууралуу ачык сабактар, тренингдер, түшүндүрүү иштери жүргүзүлүшү керек.

✅ Ар бир баланы угуу.
Буллингге кабылган бала үн катпашы мүмкүн. Ошондуктан мугалимдер алардын өзгөргөн жүрүм-турумуна, кысылып-кыжалат болгон абалына өзгөчө көңүл бурушу керек.

✅ Мектеп ичинде коопсуз чөйрө түзүү.
Буллинг көп учурда көз жаздымда калган жерлерде болот (даараткана, коридор, мектептин сырты). Мугалимдер жана администрация бул жерлерге көңүл буруп, көзөмөлдү күчөтүшү керек.

✅ Зомбулук кылган балдар менен иш алып баруу.
Буллинг кылган балдарды жөн гана жазага тартуу жетишсиз. Алар менен психологдор иштеши керек, анткени көп учурда агрессиянын тамыры үй-бүлөдөн же жеке көйгөйлөрдөн чыгат.


3️⃣ Коомчулук эмне кылышы керек?

✅ Зомбулукка каршы маданиятты калыптандыруу.
Биз балдарды кичинекей кезинен боорукердикке, биримдикке, бирин-бири колдоого үйрөтүшүбүз керек.

✅ Медиа жана социалдык тармактар.
Буллинг интернет аркылуу да көп кездешет. Ата-энелер балдардын социалдык тармактагы активдүүлүгүн көзөмөлдөп, агрессивдүү контенттен алыс болууга үйрөтүшү керек.

✅ Мектептерге мыйзамдык талаптарды күчөтүү.
Мамлекет бул маселени жөн гана жеке көйгөй катары карабашы керек. Буллингге каршы катуу чаралар, атайын мыйзамдар, административдик жоопкерчилик киргизилиши керек.



4️⃣ Буллингдин алдын алуу – баарыбыздын жоопкерчилигибиз!

Балдарыбыздын коопсуздугу үчүн мектеп, ата-эне, мугалимдер, коомчулук биргеликте аракет кылышыбыз зарыл.

📢 Сүйлөшөлү, колдойлу, алдын алалы – дагы да кеч болуп калганда эмес, азыр!

Бала тарбиялоо – бул башкаруу же сындоо эмес, багыттоо жана үлгү болуу.

Көптөр бала тарбиясын башкаруу же чексиз сындоо менен чаташтырат. Көп эле ата-эне:
🔹 Муну кылба!
🔹 Жок, туура эмес!
🔹 Кантип кайрадан адаштың?
– деп, балага тынымсыз көрсөтмө берип, анын ар бир кадамын көзөмөлдөөгө аракет кылат. Бирок мунун натыйжасында бала өз алдынча ойлонбой, чечим кабыл алуудан коркуп, башкалардын көз карашына көз каранды болуп калат.

Тарбия – бул ишеним жана колдоо.

Бала чыныгы тажрыйбаны өз алдынча топтош керек. Бул үчүн ата-эненин милдети – анын коопсуз чөйрөсүн түзүп,жөн гана багыт берүү.

✔ Үлгү болуу – Балаңар силердин сөзүңөрдү эмес, кылган ишиңерди кайталайт. Сен сылык болсоң – ал да сылык болот. Сен бирөөгө боорукердик кылсаң – ал да боорукер болууга үйрөнөт.

✔ Туура жол көрсөтүү – Жөн гана бул туура эмес дебестен, эмне үчүн туура эмес экенин түшүндүр. Баланын ой жүгүртүүсүн өстүрүп, өзү чечим чыгара билишине мүмкүнчүлүк бер.

✔ Колдоо жана ишеним – "Сенден эч нерсе чыкпайт" дегенден көрө, "Сен аракет кылсаң, колуңдан келет" деген маанилүү. Балаңар ката кетиргенде, аны жерге уруп эмес, жанына туруп, анын тажрыйбасын чогуу талкуулоо маанилүү.

Бала – өнүккөн, өз алдынча инсан болсун десең…

✔ Ар бир кадамын көзөмөлдөбө, эркиндик бер.
✔ Сын такпа, колдоо көрсөт
✔ Буйруба, түшүндүр жана үлгү бол.
✔ Өз алдынча ойлонууга, чечим кабыл алууга үйрөт.

Бала тарбиясы – башкаруу эмес, жол көрсөтүү. Алардын жанында жүр, бирок алардын ордуна жашаба!

Жүрөктүн Үйү.

Бир кезде чоң тоолордун этегинде, гүлдөргө оролгон кичинекей айылда, Айдан аттуу бала жашачу. Ал айылдын башка балдарынан айырмаланып, ата-энесинен ажырап калган эле. Бирок анын жүрөгү чоң, көздөрү жылдыздай жанып турчу.

Айылдын четинде, жыгачтан салынган кооз үйдө Күмүш эне жана Эржан ата жашачу. Алардын өз балдары жок болчу, бирок жүрөктөрү мээримге толоор эле. Бир күнү алар Айданды кездештирип, ага жылмайып:

— *Айдан, биздин үйгө келип тур, биз сага ар дайым кубаныч менен эшигибизди ачабыз!* – дешти.

Ошентип, Айдан алар менен убакыт өткөрө баштады. Күмүш эне ага жомок окуп берип, таттуу токоч бышырып берчү. Эржан ата болсо жыгачтан оюнчуктар жасап, Айданга аң-сезимдүү сөздөрдү үйрөтчү.

Бирок Айдан кээде түнкүсүн асманга карап, ойго батчу:
Алар менин чыныгы ата-энем эмес. Мени чындап жакшы көрүшөбү?

Бир күнү, Күмүш эне аны кучактап, жылмайып мындай деди:
— Балам, ата-эне болуу үчүн сөзсүз эле бирөөнү төрөө керек эмес. Кээде жүрөк тандайт, жүрөк сүйөт. Биздин жүрөгүбүз сени тандады. Сен биздин үмүтүбүзсүң, биз сени эч качан таштабайбыз!

Ошол күндөн тартып, Айдан өзүнүн жүрөгү да бул үйгө байланганын сезди. Ал эми Күмүш эне менен Эржан ата анын чыныгы үй-бүлөсү экенине көзү жетти.

Андан бери көп жыл өттү. Айдан чоңойду, акылдуу, боорукер жигит болду. Бирок ал дайыма эсинде сактап жүрдү: *үй-бүлө деген кандын байланышы эмес, жүрөктүн байланышы экен.

Жомоктун сабагы:
*Чыныгы үй-бүлө – бул сүйгөн, коргогон, жана эч качан таштабаган адамдар. Жүрөктүн жылуулугу кандан күчтүү!*

Бул жомок балага өзгөчө экенин сезип, жаңы үй-бүлөсүндө коопсуз жана сүйүктүү экенин түшүнүүгө жардам берет.

Аракет – ийгиликтин ачкычы.
Кыялдануу жакшы, бирок аракет кылбасаң, кыялдарың жөн гана ой болуп калат. Бүгүн бир кадам ташта – эртең жемишин жейсиң!

Жашоо - бул саякат
Жашоо — бул марафон, жарышуу эмес. Ар бир күн жаңы мүмкүнчүлүк. Күчүңдү туура бөлүштүр, катачылыктан сабак ал, өз жолуңдан тайба!

Бактылуулук - майда нерселерде.
Бактылуулук акча, атак же жетишкендик менен өлчөнбөйт. Ал – үй-бүлөң менен чай ичкенде, досторуң менен күлгөндө, сүйүктүү ишиң менен алек болгондо келет.

Өзүңдү баала.
Өзүңдү башкалар менен салыштырба. Сен уникалдуу, сен өз жолу менен келе жаткан адамсың. Жөн гана өз мүмкүнчүлүктөрүңдү өнүктүрүп, алдыга умтул!

Кечээ өттү, эртең белгисиз – бүгүн жашоону танда!
Өткөн үчүн өкүнүп, келечек үчүн кабатыр болбо. Азыркы күн – сенин эң чоң байлыгың. Бүгүн жашоодон ырахат ал!

Сыйкырдуу алма.

Илгери-илгери бир айылда Айбек аттуу кичинекей бала жашачу. Ал таттууларды абдан жакшы көрчү жана ар дайым печенье, момпосуй, газдалган суусундуктарды жечү. Бирок күндөр өтүп, Айбек өзүн дайыма чарчаңкы сезе баштады, тиштери да ооруй баштады.

Бир күнү Айбек токойго барып, эс алып жүрүп, бир чоң даракты көрдү. Дарактын бутагында чоң, кызыл, жаркыраган алма илинип турду. Ал аны үзүп алып, жейин деп жатса, алма сүйлөп жиберди:

— Айбек, мен жөнөкөй алма эмесмин, сыйкырдуу алмамын! Эгер мени жесең, ден соолугуң калыбына келип, күч-кубатка толосуң. Бирок менин сырым бар: ден соолукту чыңдоо үчүн күндө таза тамактануу, кыймылдоо жана туура эс алуу керек.

Айбек таң калып:
— Чын элеби? Мен таттууларды жегенди жакшы көрөм, аларды таштасам болобу?

Алма жооп берди:
— Ден соолук — бул эң чоң байлык! Эгер сен мөмө-жемиштерди, жашылчаларды көп жесең, таза суу ичип, спорт менен машыксаң, өзүңдү жакшы сезесиң.

Айбек сыйкырдуу алманы жеди жана дароо эле жеңилдеп, күчтүү боло баштады. Ошондон кийин ал таттууларды азайтып, көп кыймылдап, ар күнү пайдалуу тамактарды жеп баштады.

Ошентип, Айбек ден соолугун чыңдап, бактылуу жана кубанычтуу жашап баштады. Ал эми сыйкырдуу алма башка балдарга да жардам берүү үчүн токойдо кала берди.

Сабак:
Ден соолук — эң чоң байлык! Аны сактоо үчүн туура тамактануу, кыймылдоо жана таза жашоо керек.
Рано Акматова.

Беш мүнөт сый менен олтура албаган балдарыңызды карап, кийин булар кандай болот деп ойлоносузбу?

Негизи балдардын психологиясында бир туугандардын атаандаштыгы (sibling rivalry) табигый көрүнүш деп каралат. Бул атаандаштык айрым үй-бүлөлөрдө күчтүү болсо, башкаларда дээрлик байкалбайт. Балдардын ынтымактуу же ынтымагы жок болушуна таасир этүүчү негизги факторлор төмөнкүлөр:

1. Ата-эненин сүйүүсү үчүн атаандашуу

Балдар ата-энесинин сүйүүсүн табигый түрдө эңсешет. Эгер бала “апам, атам мени азыраак жакшы көрөт” деген ойдо болсо, анда ал бир тууганына атаандаштык кылып, ата-энесинин көңүлүн өзүнө бурууга аракеттенет.

2. Салыштыруу, адилетсиз мамиле

Ата-эне балдарынын бирин “тартиптүү”, экинчисин “жалкоо” деп мүнөздөсө же аларды бири-бири менен салыштырса, бул балдардын ортосунда таарыныч менен атаандаштыкты күчөтөт. Баланын мээсинде:
🔴 “Мен мыкты болбосом, мени жакшы көрүшпөйт.”
🔴 “Агам/карындашым менден жакшыраак, демек, ал ата-энем үчүн маанилүүрөөк” деген ой пайда болот.

3. Тең укуктуулуктун жоктугу

Үй-бүлөдө “сен улуусуң, кечиримдүү бол” же “сен кичүүсүң, сенин каалооң аткарылат” деген принцип менен тарбияланса, бир туугандар ортосунда кек сактоо сезими ойгонот.

4. Кызыкчылыктардын жана мүнөздүн ар башка болушу

Бири тынч, экинчиси активдүү болсо, же бири китеп окуганды жакшы көрүп, экинчиси спортко кызыкса, бул балдардын бири-бирин түшүнбөшүнө алып келет.

5. Чыр-чатактарды туура чечүүнү билбөө

Көпчүлүк балдар эмоцияларын башкарууну билбегендиктен, кичинекей нерселерден уруш чыгарып, конфликтти өзү жөнгө сала албайт. Ата-эне аларга урушту туура жол менен чечүүнү үйрөтүшү керек.

Негизи ата-эне мүмкүн болушунча:

🟢 Балдарды эч качан бири-бири менен салыштырбоого;
🟢 Ар бирине жетиштүү көңүл бөлүүгө, сүйүүсүн көрсөтүүгө;
🟢 Чыр-чатактарды адилеттүү чечип, орток пикир табууга үйрөтүүгө;
🟢 Бирге ойнотуп, “чогу кылабыз”- деген пикирин өнүктүрүүгө;
🟢 Ар биринин мүнөзүн, кызыкчылыгын эске алууга аракет кылуусу керек!

Бир туугандар ортосундагы мамиле бала кезден калыптанат. Эгер ата-эне туура багыт берсе, алар өмүр бою бири-бирин колдоп, жакын дос боло алышат!

👆 сизге ынтымакка келтире турган техника керекпи? Комментарийге номур жазып калтырыңыз 👇

Балаңыздын эмоционалдык абалы сизди тынчсыздандырабы?

— коркуулар, өз оюн айта албоо, тартынчаактык, өзүнө ишенбестик — бул албетте баланы чүнчүтөт.! 😰

| Буга чейин бизде окуган апалардын көйгөйлөрүнүн арасында баласы мектепте дос таба албай, четке кагылган, түртүлгөндөр болгон. Апасы барып болушканынан пайда жок, анткени барып коргоп кеткенден кийин да ал өзү батынып, кошулуп кете албаган. ❌

Бул маселе көп балдарда кезигет. 🔄 Эгер мындай маселе менен баш оорутпайм десеңиз, “Жомок”- терапиясын үйрөнүңүз. ✅

Жомокторлу колдонуу менен балаңыздын өзүн баалоосу өсөт, коркоктугу төмөндөйт, эмоционалдык абалы калыпка түшөт, анан сөзсүз коомдон өз ордун табат.!

Китептин баасы: 1200 сом

Эгер, 48 саат ичинде дароо сатып алсаңыз 1200 сомдун ордуна ❌ 380 сом 💥

Арзандатуудан пайдаланып калуу үчүн комментарийге номур жазып калтырыңыз 👇

Ата-энени сыйлаган бала

Илгери-илгери, тоолор менен өрөөндөргө кооз жашоо тартуулаган бир айылда Жоомарт аттуу бала жашачу. Ал акылдуу, эмгекчил, бирок бир кемчилиги бар эле – ата-энесинин айткандарын көп угуп, аларды ар дайым сыйлай берчү эмес.

Бир күнү Жоомарт жайлоодон келе жатып, өзүнчө ойлонуп калды: Ата-энем дайым көп сүйлөп, ар нерсени үйрөтө беришет. Мен деле чоңойгом, өзүм билгендей жашасам эмне болот? – деп, аларга анча көңүл бурбай, айткан кеңештерин унутуп койчу болду.

Бир күнү атасы Жоомартка:
— Балам, кеч кирип калды, малды жайгаштырып, эрте жаталы. Эртең чоң жумуш бар, – деди.

Бирок Жоомарт достору менен ойноп, малды короого камабай, көңүл ачып жүрө берди. Ал эми түн бир оокумда күтүүсүздөн катуу шамал башталып, кыштакка караңгы туман каптады. Эртең менен туруп, ата-энеси менен сыртка чыкканда, Жоомарт көрдү – анын малдары айылды аралап кетиптир, кээ бирлери жоголуп да кеткен экен!

— Эгер сөзүмдү укканда, малдарыбыз аман калмак! – деди атасы капа болуп.

Ошондо гана Жоомарт ата-энесинин сөзү жөн эле эмес экенин түшүндү. Алардын ар бир кеңеши – тажрыйбага, мээримге жана сүйүүгө толгон болчу.

Ошол күндөн тартып, Жоомарт ата-энесинин сөзүн угуп, аларды сыйлап, жардам берип жашады. Кийин ал чоңойгондо акылдуу, билимдүү, элге таанымал адам болду. Айылдын карыялары аны үлгү катары айтып жүрүштү:

— Ата-энесин сыйлаган – келечегин жарык кылган!

Жомоктун сабагы:
Ата-энеңдин ар бир сөзүндө тажрыйба, акылмандык жана камкордук бар. Алардын кеңешин угуп, сыйлоо – чыныгы акылмандын сапаты.

Балаңыздын мындай жүрүм-туруму калыптагыдай, бирок ал сизге кыйынчылык жаратып жатса, туура мамиле табуу маанилүү. Анын аракеттери төмөнкү себептерге байланыштуу болушу мүмкүн:

1. Изденүү жана кыймылдуулук.
Кээ бир балдар гиперактивдүү болушат же табиятынан изденүүгө, иликтөөгө жакын болушат. Бул – алардын дүйнөнү түшүнүү жана өз алдынча изилдөө ыкмасы.

Эмне кылуу керек?
- Аны кызыктырган нерселерди багыттоо үчүн кызыктуу иш-аракеттерди сунуштаңыз (конструкторлор, пазлдар, эксперименттер).
- Белгилүү бир чөйрөдө чектөөлөрдү алдын ала түшүндүрүп коюңуз: “Бул жакта кол тийгизүүгө болбойт, бирок тигил жактагы буюмдар менен ойносоң болот.”

2. Буйрукка баш ийбөө жана өжөрлүк
Бул куракта балдар өз алдынчалыгын көрсөтүүгө аракет кылышат, ошондуктан алар буйруктарга каршы чыгышы мүмкүн.

Эмне кылуу керек?
- Катуу буйрук бергенден көрө, тандоо мүмкүнчүлүгүн бериңиз. Мисалы: Сен азыр кийимиңди өзүң чечесиңби же мен жардам берейинби?
- Анын оюн угууга аракет кылыңыз: Сен эмнеге ушундай кылып жатасың? Сенин оюн кандай?

3. Тапшырманы угуп түшүнбөйт же көңүл бурбайт.
Эгер бала сүйлөп жатканда укпай жатса, бул анын көңүл буруу жөндөмү толук калыптана электигин көрсөтөт.

Эмне кылуу керек?
- Көзүнө карап, кыска жана түшүнүктүү сүйлөңүз.
- Анын көңүлүн буруу үчүн жеңил тийүүнү же атын чакырууну колдонуңуз.

4. Кыймылдабай тура албайт (импульсивдүүлүк)
Эгер бала көп кыймылдаса, жайгашкан жерди кыдырып чыкса, бул анын активдүү мүнөзүнө байланыштуу болушу мүмкүн.

Эмне кылуу керек?
- Ага алдын ала түшүндүрүп, чектөөлөрдү койгула: “Биз бул жакка 10 мүнөткө келдик, анан сен тынч отурасың.”
- Аны кыймылды талап кылган спортко же оюндарга багыттаңыз.

5. Жазалоо жардам бербей жатса
Эгер урушуп же уруп да болбой жатса, анда мындай ыкма баланын жүрүм-турумуна жакшы таасир этпейт.

Анын ордуна:
- Жакшы аракеттерин байкап, мактаңыз: “Сен бүгүн менин сөзүмдү угуп, абдан жакшы кылдың.”
- Балаңызды эмоцияларды түшүнүүгө жана башкарууга үйрөтүңүз: “Сен ачууланып жатасың, мен сени түшүнүп турам, бирок азыр мындай кылышыбыз керек.”


Балаңыздын изденүүчүлүгү, өжөрлүгү – анын мүнөзүнүн бир бөлүгү. Эгер сиз анын энергиясын туура багыттасаңыз, ал муну пайдалуу сапатка айлантат. Эң башкысы, ага түшүндүрүп, анын ою менен эсептешип, алдыңызга так чектөөлөрдү коюңуз.

Суроо:
Балам 8 жашта ,издене берет бир нерсесин жоготуп алгандай эле,мен тийбе деген буйумдарга тийе берет урсам деле болбойт,ото упрямый,бир нерсе суйлоп атсам укпайт,такыр озунукун бербей тура берет,бир жактарга барганда да издене берет кыдырып чыгат полный

Жоголуп кете жаздаган сөз.

Илгери-илгери, Ала-Тоонун койнунда бир кооз айыл жашачу. Бул айылдын эли абдан акылдуу, меймандос жана өз тилине, салтына бекем адамдар эле. Алар ар бир сөздү маңыздуу сүйлөп, көөнөрбөс мурас катары сакташчу.

Бир күнү айылга алыстан бир соодагер келип калды. Ал элдин жашоо-турмушун көрүп таң калды да, карыялардын бирине кайрылды:

— Улуу ата, мен көп жерди кыдырдым, көп тилдерди уктум. Бирок силердин тилиңер абдан кооз угулат экен. Бул тилди кандайча ушунчалык таза сактап келе жатасыңар?

Карыя жылмайып, соодагерди чоң өрүк багынын түбүнө алып барды. Ал ошол жерде турган кичинекей баланы чакырып:

— Балам, сен мага ата-бабаң ким? деген суроого жооп берип берчи?

Бала дароо жооп берди:

— Менин ата-бабам бул өрүк дарагы сыяктуу. Тамыры терең, бутагы бийик, жалбырактары жайкалган, мөмөсү ширин. Алар мага ушул тилди мурас калтырышкан. Эгер мен аны унутуп койсом, анда өрүк дарагымды кыркып салгандай эле болом.

Карыя соодагерге карап:

— Көрдүңбү, уулум? Тил – бул биздин тамырыбыз. Аны жоготсок, биз өзүбүздү жоготобуз. Биздин ата-бабаларыбыз бул тилди бизге аманат кылып калтырган. Аманатты көздүн карегиндей сактоо – ар бирибиздин милдетибиз.

Соодагер башын ийкеп, терең ойлонуп калды. Ошол күндөн тарта айылдын эли дагы да тилди аздектеп, аны кийинки муунга өткөрүп берүү үчүн болгон күчүн жумшай баштады. Алар ар бир сөздү сыйлап, баалап сүйлөшкөн сайын, алардын тили дагы да күчтүү, кооз болуп чыңдалып жатты.

“”””””””Кыргыз тили – биздин тамырыбыз. Аны жоготпоо үчүн сүйүү, сый-урмат жана аракет керек. Тилди унуткан эл – өзү менен кошо тарыхын да унутат.

Тагдырдын Белеги.

Илгери, байыркы бир кыштакта Элдос аттуу жигит жашачу. Ал өтө ишенчек эле, бирөө бир нерсе айтса, дароо ишенип, ошол сөзгө таянып чечим чыгарып салчу. Бир күнү айылга бейтааныш бир киши келди. Анын жүзү токтоо, көздөрү терең ойлонгон адамдыкындай көрүнчү.

Айылдын адамдары дароо ар кандай сөздөрдү сүйлөй баштады:

— Бул киши кооптуу көрүнөт!
— Ал жакшы адам эместей...

Элдос да бул сөздөрдү угуп, бейтааныш кишиден оолак жүрүүнү чечти.

Бир күнү Элдос тоодон келе жатып, агын суунун жээгинде бейтааныш кишини көрдү. Ал чөгө баштаган көпүрөнүн таштарын бекемдеп жатты. Элдос таң калып, ага жакындап барды:

— Сен эмнеге муну жасап жатасың? Бул сенин ишиң эмес го?

Киши жылмайып жооп берди:

— Бул көпүрө эртең балким сага же дагы бирөөгө керек болот. Жакшылык кылуу үчүн сөзсүз тааныш болуу шарт эмес.

Элдос ойлонуп калды. Ал киши менен сүйлөшкөн сайын анын билими терең, акылы тунук, тажрыйбасы мол адам экенин түшүндү. Алар узак убакыт сүйлөшүп, жашоонун мааниси, адилеттүүлүк жана жакшы иштер жөнүндө сөз кылышты.

Бир нече күндөн кийин айылга катуу жаан жаап, суу ташкындап кетти. Элдос үйүнө шашылыш кайтып баратканда, анын жолундагы көпүрө талкаланып калыптыр. Ошол учурда, баягы киши бекемдеген көпүрөнүн бөлүгү гана сакталып, Элдосту аман өткөрүп жиберди.

Ошондон кийин Элдос бир нерсени түшүндү: адамды жакшы тааныбай туруп, башкалардын сөзүнө кирип, чечим чыгаруу – акылсыздык. Ал киши жөн гана адам эмес, улуу даанышман экен! Алар кийин дос болуп, чогуу көп жакшылык иштерди жасашты.


Сабак: Бирөөнү башкалардын сөзү менен баалаба. Ар бир адам менен өзүң тааныш, сүйлөш. Балким, ал сен үчүн чоң жол көрсөтүүчү, тарыхта из калтыра турган шерик болуп чыгаар. Аллах эч кимди жөн эле жолуктурбайт – ар бир жолугушуунун артында бир даанышмандык жатат.
Рана Акматова.

Чондордун жомогу.

Акылдуу Бука.

Илгери-илгери, Күн тоосунун боорунда бир айыл болуптур. Бул айылда элдин баары эмгекчил, өзүнүн оокатын кылып, мал-жанын багып, бала-чакасын камсыз кылып жашачу экен. Бирок айылдын четинде жашаган бир киши бар болчу – анын аты Эржан эле.

Эржан акылдуу, күчтүү, жөндөмдүү болчу, бирок бир кемчилиги бар эле. Ал күн бою телефонунан баш көтөрбөй, убакытты бекер коротчу. Иши болсо түгөнбөйт, балдары болсо атасынын мээримине муктаж, аялы болсо жардамга зарыкчу. Эржан болсо “эртең кылам” деп, ар дайым телефонун шылтоо кылып, баарын кечеңдетчү.

Бир күнү айылга бир карыя келип:

— Айылдын эң мээнеткеч адамын чакырып келгиле! – деп жар салат.

Баары таң калып, айылдын эмгекчил тургундарына көз чаптырат. Бирок карыя Эржанга карап жылмайып:

— Сен эмне, уулум, эмнеге бул жерде турбайсың? Сен да күчтүү, акылдуу адамсың, бирок эмгекчилдигиң кана? — деп сурайт.

Эржан башын жерге салды. Карыя ага бир сырды ачты:

— Илгери биздин айылда бир Бука жашачу. Ал эң күчтүү, эң зирек эле. Бирок жалкоолугунан улам бир күнү ээсиз калган. Ал өзүнүн күчүн туура колдонбоду, жашоосун текке кетирди. Сен да ушундай тагдырга туш болбогуң келсе, ойгон! Телефонуңа эмес, үй-бүлөңө көңүл бур!

Эржан ойлонуп калды. Ошол күндөн баштап, телефонун чектеп, эмгектене баштады. Балдарынын күлкүсүн укту, аялынын бактылуу жүзүн көрдү. Анан эле өзү деле жеңилдеп, убактысын туура пайдалана баштады.

Убакыт өтүп, ал айылдагы эң эмгекчил адамга айланды. Эл аны урматтап, балдары сыймыктанчу болду.

Жыйынтык: Убакыт – эң баалуу байлык. Аны телефонго эмес, жакындарыңа жумшасаң, чыныгы бакытты табасың!