Биики халандаар 📆

Муус устар 18 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🔺 Радиолюбитель аан дойдутааҕы күнэ
🇺🇳 ЮНЕСКО — Мэҥэлэр уонна кэрэхсэбиллээх сирдэр аан дойдутааҕы күннэрэ
🇷🇺 Арассыыйа — Сэриигэ албан аат күнэ — Нуучча буойуттара ньиэмэс рыцардарын Чудь күөлүгэр Мууска кыргыһыыга кыайбыт күннэрэ (1242)
🇧🇷 Бразилия — Доҕор күнэ
🇿🇼 Зимбабве — Тутулуга суох буолуу күнэ (1980 сыл)
🇮🇷 Ираан — Ираан аармыйатын күнэ
🇵🇱 Польша — Комаҕа сытар ыарыһахтар күннэрэ
🔸 Атын бэлиэ күннэр.

🔹 1789 — Тобольскай куоракка Василий Корнильев диэн киһи Сибииргэ бастакы типографияны арыйбыт.
🔹 1853 — Азияҕа бастакы тимир суол үлэҕэ киирбит (Бомбей—Тхана, 36 км).
🔹 1897 — Греция уонна Осмаан импиэрийэтэ бэйэ-бэйэлэригэр сэрии биллэрбиттэр. Бу 32 хонуктаах сэриигэ осмааннар кыайбыттара, ол эрээри Европа атын дойдулара султааны тылларыгар киллэрэн тохтоппуттара.
🔹1920 — Дьокуускай куоратынааҕы хомсомуол (РКСМ) бастакы тэрийэр мунньаҕа буолбут. РКСМ куораттааҕы кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн Александр Кугаевскай талыллыбыт. Бу кэннэ куораттарга, нэһилиэктэргэ, уездтарга хомсомуол ячейкалара үөскээн барбыттар. Ол курдук 1921 сыл олунньутугар Саха сирин хомсомуолун кэккэтигэр 625 киһи баара.
🔹 1922 — Бүлүү уйуоһун Хохочой сиригэр Орто Бүлүүгэ баран испит хомсомуол этэрээтэ үрүҥнэр тоһуурдарыгар түбэһэр. 19 киһилээх этэрээттэн икки эрэ киһи тыыннаах хаалар.
🔹 1989 — Сунтаарга Бүлүү өрүһү көмүскүүргэ туһуламмыт Саха сиригэр аан бастакы экология миитинэ буолбут. Тэрийээччилэр: В.П. Мекумянов, Н.В. Михалева, Ю.Д. Очосов, Э. Соколов-Тулусхан, В.Г. Трофимов. Миитин кыттыылаахтара ССКП КК Бүлүү өрүһэ 1955 сылтан ыла айгыраабыт экологиятын туһунан сурук ыытарга быһаарбыттара. Бу суруккка 2052 киһи илии баттаан Дм. Фокинов Москубаҕа илдьэн биэрбитэ. Миитин таах хаалбатаҕа, түмүктээх буолбута: КК чинчийэр эспэдииссийэ ыыппыта[1].

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1774 — Григорий Лангсдорф (Георг Генрих фон Лангсдорф, 1774–1852), айылҕаны чинчийээччи, этнограф, Бөтөрбүүрдээҕи НА акадьыамыга. 1807 с. Охуоскайтан Дьокуускайга аттаммыт уонна аара Өлүөхүмэҕэ, Битиимҥэ, Киренскэйгэ, Верхоленскайга уо.д.а. чинчийиилэри ыыппыт.
▫️1904 — оччотооҕуннан муус устар 5 күнүгэр сэбиэскэй этнограф, Сибиир норуоттарын устуоруйатын уонна этнографиятын үөрэппит (ол иһигэр сахалыы саҥарар дулгааннары), устуоруйа билимин дуоктара Борис Долгих Ригаҕа төрөөбүт (31.12.1971, Москубаҕа өлбүт).
▫️1923 — Георгий Апросимов — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, бастаан оскуола учуутала, кэлин СГУ уһуйааччыта, Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала (2018 өлб.)

Өлбүттэр:
▫️1955 — Альберт Эйнштейн (1879 төр.), физик-теоретик, Нобель бириэмийэтин лауреата (1921).
▫️1992 — Башарин Георгий Прокопьевич (1912 төр.) — саха аатырбыт устуоруга, уопсастыбаннай диэйэтэлэ, РСФСР уонна Саха АССР билимин үтүөлээх диэйэтэлэ, устуоруйа билимин дуоктара, профессор.
▫️2002 — Тур Хейердал (1914 төр.), Норвегия айанньыта уонна суруйааччыта.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын манна сиһилии көр.
📌 Сурутуҥ https://t.me/biikige

Муус устар 16 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🇩🇰 Дания — Маргрете II төрөбүт күнэ
🇺🇸 Вашингтон, Колумбия уокуруга, АХШ — Босхолонуу күнэ
🇭🇺 Венгрия — Холокост сиэртибэлэрин күнэ
🇺🇸 АХШ — Эмтэнии туһунан быһаарыныы күнэ (ааҥл. National Healthcare Decisions Day). Бу күн ыарыыны сэрэтии, ыарыыны баалаппакка эрдэ эмтэнии туһунан толкуйдуурга ыҥыраллар
🇮🇶 Ираак Курдистаана — Балисаҥҥа уонна Шейх Васаҥҥа химическэй атааканы ахтыы күнэ
🇵🇷 Пуэрто Рико, 🇺🇸АХШ — Хосе де Диего төрөөбүт күнэ
🌎 Аан дойдуга Саҥа (куолас) күнэ — бу күн күөмэй чөл туругар, сөпкө саҥарыыга болҕомто уурарга ыҥыраллар, дьону дьоһуннаахтык саҥарарга уонна сатаан ыллыырга үөрэтэллэр, учуонайдары саҥарыыны чинчийиигэ угуйаллар. Аан бастаан 1999 сыллаахха Бразилияҕа ларингологтар көҕүлээһиннэринэн бэлиэтээбиттэрэ, кэлин аан дойдуга барытыгар кэриэтэ тарҕаммыта.

🔹 1789 — сыллаахха Тобольскайга Сибииргэ бастакы типография аһыллыбыт.
🔹 1917 — Швейцарияҕа олорбут Владимир Ленин Олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэ кэнниттэн Арассыыйаны кытта сэриилэһэ сылдьар Германияны нөҥүөлээн Петроградка кэлбит. Кэлээт Финляндскай вокзаалга тыл эппит, Быстах кэм бырабыыталыстыбатын кириитикэлээбии, Германияны уонна кини союзниктарын кытта сэриини тохтоторго ыҥырбыт.
🔹 1963 сыллаахха Аан дойдуга бастакынан куйаарга дьахтар Валентина Терешкова «Восток — 5» диэн космос хараабылынан көппүт.
🔹 2006 — Усть-Ордынскай Бурятскай автономнай уокуругу Иркутскай уобалаһыгар холбуурга референдум ыытыллыбыта.
🔹 2008 — Арассыыйа бырабыыталыстыбатын уурааҕынан Чайандатааҕы гаас үөскээбит сиригэр үлэлиир лиссиэнсийэни Газпром ылбыта.
🔹 2011 — Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэни биэс киһиэхэ анаабыттар: Жирков А. Н., Степанов Е. Н., Протодьяконов В. Н., Павлова В. Н., Чусовская В. А..

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүт:
▫️1910 — Всеволод Дадыкин (1910—1977), үүнээйини чинчийбит биолог учуонай, 1952—1957 сыллардаахха Саха сиринээҕи Билим киинин салайааччыта.

Өлбүттэр:
▫️1938 — Саха АССР ВЦИК-ка бэрэстэбиитэлин Дьааҥы Дулҕалааҕыттан төрүттээх Христофор Шараборины Москубаҕа ытан өлөрбүттэр. 1931 сыллаахтан 1937 сыллаахха диэри Саха АССР Совнаркомун бэрэссэдээтэлэ. Өссө 1937 сыл бастакы аҥаарыгар САССР НКВД-тын тойоно А.П. Коростин Шараборины хаайаары гыммытын Саха сиринээҕи ВКП(б) обкуомун бастакы сэкиритээрэ П.М. Певзняк көҥүлүн биэрбэтэх, Москубаҕа бэрэстэбиитэлинэн ыыппыт эбит, ол эрээри бу миэрэ көмөлөспөтөҕө, 1937 сыл сэтинньи 5 күнүгэр Москубаҕа хаайыллыбыта.
▫️1993 — Ньурба Малдьаҕарыттан төрүттээх Сафронов Михаил — ветеринария билимин дуоктара, профессор, Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын чинчийэр институту өр сылларга салайбыт киһи (1960—1988).

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал, холобур:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

Биики Халандаар | Сурут | Ырытыыга киир

Муус устар 15 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🌎 Аан дойдуга култуура күнэ
🌏 Аан дойдуга ускуустуба күнэ
🇮🇳 Арҕаа Бенгалия, Трипура уонна Ассам штааттар (Ииндийэ) — Поһила Бойшах (Бенгалия Саҥа дьыла)
🇬🇧 Англия, Ливерпуль — Хиллсборо сиэртибэлэрин ахтан ааһар күн. 1989 сыллаахха Соҕуруу Йоркшир куоратыгар буолбут футболга Англия кубогун полуфинаалын кэмигэр трибунааҕа үөскээбит дьалхааҥҥа 94 киһини тэпсэн өлөрбүттэрэ.
🇧🇦 Босния уонна Герцеговина — Аармыйа күнэ
🇺🇸 АХШ — Джеки Робинсон күнэ. 1947 сыллаахха бу хара тириилээх спортсмен бейсбол үрдүкү лиигатыгар оонньуур буолбут.
🇺🇸 АХШ — АХШ хамсанан этэр тылын күнэ. АХШ уонна Канаада тыла суохтара Британия тыла суохтарыттан атын тылынан кэпсэтэллэр, бу тыл Франция тыла суохтарын тылларыгар маарынныыр.
🇺🇸 АХШ, 🇵🇭Пилипиин — Нолуок күнэ
🇺🇸 АХШ — "Бостон биир күнэ" диэн ааттаммыт атын дьоҥҥо үтүөнү оҥоруу уонна көмөлөһүү күнэ. Бу күн дьон хаан туттараллар, быстар дьадаҥыларга көмөлөһөр пуондаларга ас-таҥас бэрсэллэр, түмэллэргэ босхо киллэрэллэр
🇺🇸 Гаваай арыылара (АХШ) — Дамиан аҕабыыт күнэ. Бу Бельгияттан төрүттээх католик аҕабыыт 1873 сыллаахтан Гаваай арыыларыгар олорбут, онтон 11 сыл араҥ ыарыылаахтар лааҕырдарыгар олорон ыарыһахтары эмтээбит, санааларын бөҕөргөппүт, бэйэтэ сэллигинэн уонна араҥынан ыалдьан өлбүт
🇬🇪 Грузия — Таптал күнэ
🇰🇿 Казахстаан — Тапталлаахтар күннэрэ. Казаах эпоһын дьоруойдарын кытта ситимнээх
🇰🇵 Хотугу Кэриэйэ — Күн күнэ. Ким Ир Сен төрөөбүт күнүгэр бэлиэтэнэр.

🔹 1395 — Тимур Терек өрүс үрдүгэр Тохтамыш сэриитин кыайбыт. Бу кэнниттэн Алтан Ордуу киин куоратын Сарайы суох гыммыта, бөрүстүөлгэ бэйэтин киһитин олордубута.
🔹 1888 — Дьокуускайга хаайыылаахтар уонна көскө ыытыллыбыттар оҕолоругар анаан приют аһыллыбыт. 1889 сыллаахха онно 42 оҕо баар эбит.
🔹 1918 — «Якутское земство» хаһыат бастакы нүөмэрэ тахсыбыт. Эрэдээктэрдэр: Василий Никифоров - Күлүмнүүр, Памфил Осипов (Иноземцев), 11-с нүөмэртэн ыла — П.Е. Баранов. Барыта 44 нүөмэр тахсыбыт эбит.
🔹 1920 — Дьокуускайга уйуостааҕы (киин улуустар) сири оҥорооччулар сийиэстэрэ саҕаламмыт, муус устар 22 күнүгэр түмүктэммит. Сийиэскэ көрүллүбүт боппуруостар: 1) Олохтоох сирдэртэн дакылааттар. 2) Уйуоска сири туһаныы туруга. 3) Сэбиэскэй былаас дэкириэттэрин билсии, кинилэри олоххо киллэрии.
🔹 1957 — 1939 сыллаахха Дьокуускай хаайыытыгар, доппуруос биир да түгэнигэр бэйэтин буруйдааҕынан билиммэккэ, кими да буруйга уган биэрбэккэ, кырбанан уонна аччыктаан 56 сааһыгар өлбүт судаарыстыбаннай диэйэтэл Илья Прядезников толору реабилитацияламмыт.
🔹 1989 — Кытайга Тяньаньмэнь болуоссат дьалхаана саҕаламмыт. Бэс ыйын 4 күнүгэр бүтэһиктээхтик хам баттаммыта. Чинчийээччилэр этэллэринэн бу түбэлтэттэн сылтаан Кытай Сэбиэскэй Сойуус аҕыйах кэминэн ыһыллыбытын курдук ыһылла сыспыта.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1913 — Үөһээ Бүлүү Балаҕаннааҕар саха аатырбыт хапсаҕайдьыта Бычырдаан.
▫️1915 — Болот Боотур, саха норуодунай суруйааччыта, бэйиэт, прозаик, публицист.
▫️1918 — Баал Хабырыыс (22.04.1969 өлб.) — бэйиэт, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ
▫️1940 — Үөһээ Бүлүү Сургулуук нэһилиэгэр Никита Архипов — археолог, устуоруйа билимин дуоктара.
▫️1948 — Валентина Атласова — саха култууратын пропагандииһа, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Ытык олохтооҕо.
▫️1948 — Дарья Брагина — устуоруйа билимин дуоктара.
▫️1949 — Владимир Эртюков — Саха Сирин чаҥ үйэтинээҕи устуоруйатыгар идэтийбит археолог.
▫️1950 — Степанида Борисова — тыйаатыр уонна киинэ артыыһа, ырыаһыт, Арассыыйа Федерациятын норуодунай артыыһа.

Өлбүттэр:
▫️1913 — Казаан куоракка бэйиэт Габдуллаа Тукаай
▫️1951 — Марк Жирков — саха бастакы идэтийбит композитора.
▫️1980 — Тимофей Лукин (1913 төр.) — биллиилээх сылгыһыт, Социалистическай Үлэ Дьоруойа.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал, холобур:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

Биики Халандаар | Сурут | Ырытыыга киир

Муус устар 14 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🔸 Сылы икки аҥаарга араарар буоллахха — кыһыҥҥа уонна сайыҥҥа — бу күн кыһын бүтэр.
🇦🇴 Ангола — Ыччат күнэ
🇧🇩 Баҥладеш — Бенгалия Саҥа дьыла
🇬🇪 Грузия — Төрөөбүт тыл күнэ
🇲🇲 Мьянма — Уу бэстибээлэ
🇸🇻 Эл Салвадор, 🇭🇹Гаити, 🇭🇳Гондурас, 🇻🇪Венесуэла — Панамерика күнэ
🇰🇷 Соҕуруу Кэриэйэ — Хара күн. Икки ый ынаараа өттүгэр Валентин күнүгэр уонна биир ый ынараа өттүгэр Японияҕа бэлиэтэнэр Үрүҥ күҥҥэ бэлэх туппатах аҥардас дьон бэлиэтиир күннэрэ.

🔹 1294 — Хубилай Хаан сиэнэ Тимир (монг. Өлзийт Төмөр) Монгуол Импиэрийэтин илиҥҥи өттүгэр сытар Юань импиэрийэтин ыраахтааҕыта буолбут (сүнньүнэн билиҥҥи Кытай сирэ), кэлин монгуоллар бүттүүннэрин 6-с улуу хаанынан билиниллибитэ. Олджейту уонна Чэнцзун диэн титуллардааҕа.
🔹 1650 — Дьокуускай бойобуодата Дмитрий Францбеков уонна дьяк Осип Степанов Максим Михайлов диэн баһылыктаах дьоҥҥо Өлүөхүмэ остуруогун Федор Афанасьев диэн баһылыктаах дьаһаах хомуйааччыларыттан тутар туһунан сорудах-өйдөбүнньүк (наказная память) суруйбуттар. Сорудахха эргэ остуруогу бөҕөргөтөр, дьаһааҕы хайдах хомуйар туһунан ыйыылар-кэрдиилэр бааллар[1].
🔹 1801 — Александр I ыраахтааҕы Сенат Кистэлэҥ экспедициятын суох гыммыт уонна доппуруос кэмигэр пытканы туһанары боппут.
🔹 1922 сыллаахха бу күн Саха күбүөрүнэтин сэбилэниилээх күүстэрин командующайа оперативнай дааннайдарынан «баандалар» ахсааннара: Барыта Дьокуускай тула 1500 бандьыыт баар диэн суруллубут. Аммаҕа, Бүлүүгэ, Верхоянскайга уонна Халымаҕа хас киһи баара биллибэт диэн суруллубут. Сиһилии.
🔹 1975 сыллаахха Саха АССР култууратын министиэристибэтин коллегиятын быһаарыытынан Пушкин аатынан бибилэтиэкэ иһинэн Аҕыйах ахсааннаах омуктар сиэктэрдэрэ тэриллибитэ. Пуондатын олоҕунан Г.М. Василевич бибилэтиэкэтин кинигэлэрэ буолбуттара, барыта аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктар тылларынан 43 кинигэ этэ.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Өлбүттэр:
▫️1995 — Иван Алексеев, Сунтаар Хаҥалаһыттан төрүттээх, тэлэбиидэнньэ уонна араадьыйа кэмитиэтигэр 32 сыл эрэдээктэрдээбит суруналыыс, бэйиэт, драматург, суруналыыс. СӨ култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ.
▫️2011 — Дүпсүн улууһуттан (билигин Уус Алдан улууһугар киирэр) төрүттээх Ойуунускай аатынан судаарыстыба бириэмийэтин лауреата, Дьокуускай Ытык киһитэ, Музыка оскуолатын дириэктэрэ Василий Босиков өлбүт.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал, холобур:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

Биики Халандаар | Сурут | Ырытыыга киир

Муус устар 13 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🇱🇦 Уол оҕо күнэ — Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр сылын ахсын муус устар иккис баскыһыанньатыгар бэлиэтэнэр күн. 2017 с. олунньу 6 күнүгэр СӨ Ил Дарханын ыйааҕынан олохтоммута.
🌎 Рок-н-ролл аан дойдутааҕы күнэ[1].
🇺🇸 АХШ — Томас Джефферсон төрөөбүт күнэ
🇹🇭 Таиланд, 🇳🇵Непал — Сонгкран (Саҥа дьыл[2])
🇹🇩 Чад — Дойду күнэ.

🔹 1859 — Манчаары Баһылайы Дьокуускайга куорат суолун оҥоһуутугар үлэлэтэ таһаарбыттар. Сотору кэминэн Марха улууһугар көскө ыыталлар.
🔹 1904 — Порт-Артур аттыгар «Петропавловскай» броненосец дэлби тэбиитигэр аатырбыт худуоһунньук Василий Верещагин уонна вице-адмирал Степан Макаров өлбүттэр.
🔹 1922 — Каландаришвилины кытта тоһуурга (кулун тутар 6 күнүгэр) түбэһэн өлбүттэр испииһэктэрэ бэчээттэммит.
🔹 1932 — ССРС Норуот хамыһаардарын сэбиэтэ (Совнарком) «Байкал-Амур тимир суолун тутуутун туһунан» уураах таһаарбыт.
🔹 1941 — ССРС уонна Япония саба түспэт туһунан сөбүлэҥҥэ илии баттаспыттар.
🔹 1985 — Михаил Горбачев партия пленумугар «перестройканы» биллэрбит.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1919 — Грант Григорян, композитор, Саха АССР искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ.
▫️1929 — Екатерина Новгородова — Социалистическай Үлэ Геройа.
▫️1945 — Николай Винокуров (Урсун) — бэйиэт, литэрэтиирэни ырытааччы, тылбаасчыт.
▫️1955 — Ирина Хакамада — экономист, бэлиитик, суруналыыс, публицист. Аҕата — дьоппуон хомуньууһа, сэрии кэмигэр билиэннэй быһыытынан сэбиэскэй хаайыыга олорбут, сэрии кэнниттэн Хабаровскайга олорбут, нуучча тылын үөрэппит дьахтары ойох ылбыт.
▫️1979 — Саргылана Ноева, Саха АССР Чурапчы оройуонун Туора Күөл нэһилиэгэр — саха суруйааччыларын айымньыларын сүдьүөттэригэр кэми чинчийэр учуонай, филология билимин хандьыдаата.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал, холобур:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

Биики Халандаар | Сурут | Ырытыыга киир

Муус устар 12 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🌏 Киһи халлаан куйаарыгар, космоска тахсыбыт күнэ
🇧🇴 Боливия — Оҕо көмүскэлин күнэ
🇱🇷 Либерия — Дойдуга босхолонуу күнэ (1980)
🇰🇿 Казахстаан — Билим үлэһиттэрин күнэ
🇧🇾 Беларусь, 🇷🇺Арассыыйа — Космонавтика күнэ
🔸 Атын бэлиэ күннэр.

🔹 1881 — Александр III ыраахтааҕы Арассыыйаттан көҥүл тахсары уонна киирэри көҥүллээбит.
🔹 1918 — чэкиистэр анархыыстар тэрилтэлэрин ыспыт күннэрэ. Сүүстэн тахса анархыыһы өлөрбүттэр, биэс сүүсчэкэ киһи хаайыыга быраҕыллыбыт.
🔹 1919 — «Москва-Сортировочная» депо оробуочайдара өрөбүллэригэр 3 паровоһу босхо өрөмүөннээбиттэр. Бу түбэлтэ субуотунньук диэн ааттаах хамсааһыны төрүттээбитэ.
🔹 1927 — Чан Кайши Нанкиҥҥа уонна Шанхайга былааһы былдьаабыт, Шанхайга хомуньуустары өлөртөрбүт.
🔹 1931 — Марха улууһун I Бордоҥ нэһилиэгиттэн төрүттээх Степан Васильев Өҥнөөх тимири уонна көмүһү хостуур уонна таҥастыыр оробуочайдар Сойуустарын Киин кэмитиэтин бэрэстээтэлинэн талыллыбыт, онно 1934 сылга ыарахан бырамыысыланнаһы хонтуруоллуур баартыйа бөлөҕүн салайар үлэҕэ көһүөр диэри үлэлээбитэ.
🔹 1945 с. өлүөн 6 хонук иннинэ сапердар взводтарын хамандыыра Бодойботтон төрүттээх саха уола Петр Тихонов бииргэ үөрэммит кыыһыгар аатырбыт артиллерист Протодьяконовы көрсөн, куустуһан, кыратык иһэн ааспыттарын суруйбут. Бу суруга «Социалистическая Якутия» хаһыакка 1982 с. бэчээттэммитэ.
🔹 1954 — Мария Нартахованы Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун бэрэссэдээтэлинэн талбыттар. Бу дуоһунаска 9 сыл, 1963 сыллаахха биэнсийэҕэ барыар дылы үлэлээбитэ.
🔹 1961 — аан дойдуга бастакынан ССРС лүөччүк-космонааба Юрий Гагарин космоска тахсыбыта.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1931 — Сиэн Чолбодук, Ньурба оройуонугар Хордоҕойго (билигин Ньурбачаан) суруйааччы, драматург, тылбаасчыт.
▫️1942 — Людмила Слепцова Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун Майа нэһилиэгэр — саха живописеһа.
▫️1946 — Наталья Посельская (12.04.1946 — 8.07.2011) — балерина, балет педагога, хореограф, педагогика билимин хандьыдаата.
▫️1953 — Варвара Окорокова, Сунтаар Кутанатыгар — литэрэтиирэ кириитигэ, уран тыл ырытааччыта,литературовед. Тыл үөрэҕин дуоктора.

Өлбүт:
▫️1994 — Павел Никитин (1932 с.т.) — Мэҥэ Хаҥалас Хара нэһилиэгиттэн төрүттээх суруналыыс, Саха АССР культуратын үтүөлээх диэйэтэлэ.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал, холобур:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

Биики Халандаар | Сурут | Ырытыыга киир

Муус устар 11 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🌎 Фашист концлааҕырдарыттан босхолонуу аан дойдутааҕы күнэ. 1945 сыллаахха Бухенвальд лааҕырын хаайыылаахтара өрө турбут күннэригэр бэлиэтэнэр.
🌏 Паркинсон ыарыытын утары охсуһуу аан дойдутааҕы күнэ
🇨🇷 Коста Рика — Дойду дьоруойдарын күнэ (1856 сыллаахтан), Ривас кыргыһыытын күнэ. Атын аата Хуан Сантамария күнэ, бу Коста-Рика дьоруойа 1856 с. кыргыһыыга өлбүт
🇱🇷 Либерия — Малыыппа күнэ
🇺🇬 Уганда — Көҥүл күнэ
🔸 Луи Луай күнэ — "Луи Луай" (ааҥл. Louie Louie) диэн мусукаан Ричард Берри ритм-н-блюз жанрыгар 1955 сыллаахха суруйбут ырыата. Ырыа рок-н-ролл сайдыытыгар уонна тарҕаныытыгар улахан суолтаны ылбытын иһин бу күн аан дойдуга бэлиэтэнэр.

🔹 1241 — Бату Хаан сэриилэрэ Шайо өрүс үрдүгэр ахсааннарынан икки төгүл баһыйар Венгрия уонна Хорватия сэриилэрин үлтүрүппүттэр. Хоруол Бела IV уонна кини быраата Хорватия герцога Доломан Австрияҕа күрээбиттэр.
🔹 1716 — Петр I сатыы сэриилэр бастакы Устааптарын таһаарар.
🔹 1832 — Арассыыйа Ытык (Бочуоттаах) гражданина диэн аат баар буолбут (мещаннарга уонна духовнай сословие дьонугар иҥэриллэр сыбаанньата, 1917 сыллаахха сословиелары суох гынар ВЦИК дэкириэтинэн суох буолбута).
🔹 1887 — Дьокуускайга гласнай суут аһыллыбыт. Бу күн үс холуобунай дьыала көрүллүбүт.
🔹 1891 — Александр III импэрээтэр Улуу сибиирдээҕи суолу тутар туһунан ыйаах таһаарбыт (кэлин Транссиб — Транссибирскай тимир суол — диэн ааттаммыта).
🔹 1910 — Дьокуускайга ибир ардах түспүт.
🔹 1930 — литэрэтиирэни ырытааччы, түмэт диэйэтэл Василий Леонтьев (05.03.1895—22.01.1932) РСФСР Холуобунай кодексатын 17-с уонна 52-2 ыстатыйаларынан сымыйанан буруйданан тройка «суут» бириигэбэринэн 3 сыл концлааҕырга угуллубут. Төннүбэтэҕэ.
🔹 2005 — ССРС норуодунай учуутала Михаил Алексеев аата төрөөбүт дойдутугар, Бүлүү улууһун Илбэҥэтигэр, Баппаҕаайы орто оскуолатыгар иҥэриллибитэ.
🔹 2012 — Дьокуускайга "Рэп-долгун" диэн саха рэбын бастакы бэстибээлэ буолбут.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1906 — Иван Лебедкин (1941 өлб.) — техническэй үөрэҕи-идэни баһылаабыт бастакы сахалартан биирдэстэрэ, Алданзолото, Якутзолото холбоһук кылаабынай инженерэ. Үөһээ Бүлүү Хомустааҕыттан төрүттээх. Репрессияҕа түбэһэн хаайыыга өлбүтэ.
▫️1912 — Алексей Миронов (30.03.1945 өлб.) — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа.
▫️1915 — Матрена Корнилова (04.09.1991 өлб.) — Социалистыы Үлэ Дьоруойа, оҕуруот аһын үүннэрээччи. Саха АССР-га оҕуруот аһын уонна хортуопуйу үүннэриини билимҥэ олоҕурдубут, бигэ үүнүүнү ылары ситиспит, ол уопутун өрөспүүбүлүкэ хаһаайыстыбаларыгар тарҕаппыт киһи.
▫️1916 — Матрёна Слепцова (1995 с. өлб.) — РСФСР уонна Саха АССР норуодунай артыыһа.
▫️1960 — Лилия Попова — саха живописеһа.

Өлбүттэр:
▫️1990 — Николай Васильев (05.11.1938 төр.) — социолог, Саха Сирин омуктарын социальнай сайдыыларын чинчийбит учуонай, бөлүһүөпүйэ билимин хандьыдаата. Эдьигээн Куонаратыттан төрүттээх.
▫️2012 — Варвара Петрова (15.12.1936 төр.) — Ньурба улууһун уустук 1995—2002 сс. баһылыга, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал, холобур:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

Биики Халандаар | Сурут | Ырытыыга киир

Муус устар 10 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🌏 II Аан дойду сэриитин саҕанааҕы Утарсыы хамсааһынын күнэ
🇦🇿 Азербайджан — Тутааччы күнэ
🇺🇸 АХШ — Коммодор Перри күнэ
🔸 Бииргэ төрөөбүттэр күннэрэ. Бу күн дьон бииргэ төрөөбүттэригэр бэлэх оҥороллор, сурук суруйаллар, оҕо эрдэҕинээҕи хаартыскаларын түмэт-ситимнэргэ таһаараллар.

🔹 1883 — Исмаил Гаспринскай диэн Кырыым татаардарыттан төрүттээх сырдатааччы уонна бэлиитик түүрдүү тыллаах "Тардьуман" ("Тылбаасчыт") диэн сурунаалы таһаарарга көҥүл ылбыт. Бу сурунаал өр кэмҥэ Арассыыйа импиэрийэтигэр соҕотох түүрдүү тыллаах сурунаал этэ. "Тардьуман" 35 сыл устата тахсан баран 1918 сыл олунньу 23 күнүгэр сабыллыбыта.
🔹 1907 — Пётр Столыпин Дуумаҕа сир реформатын былаанын кэпсээбит.
🔹 1912 — «Титаник» бэйэтин бастакы уонна тиһэх айаныгар Саутгемптон куораттан (Англия) аттаммыт.
🔹 1917 — Ииндийэҕэ юрист уонна түмэтчи 47 саастаах Мохандас Ганди Британия импиэрийэтин утары бастакы сатьяграха диэн хампаанньатын саҕалаабыт (санскриттан «сатья» — «кырдьык», «аграха» — «кытаанах»). Чампаран уокурукка холуонньа былаастара бааһынайдары бурдук оннугар индиго уонна атын атыыга барар үүнээйилэри ыһарга күһэйэллэр этэ, маны утарбыта. Түмүгэр хаайыллыбыта. Тыһыынчанан дьон кинини босхолуурга ирдээбиттэрэ, Махатма (Улуу Кут) диэн ааттаабыттара, хас да хонон баран полиция Гандины босхорууга күһэллибитэ.
🔹 1952 — кэлин Далан диэн норуот суруйааччыта буолбут Василий Яковлевы устудьуоннуу сырыттаҕына сымыйанан омугумсуйууга буруйдаан тутан хаайбыттар (САССР МГБ-тын тойоно Речкалов муус устар 8 күннээҕи хаайар туһунан уурааҕын бу күн САССР борокуруорун э.т. Трофимов бигэргэппит).
🔹 1957 с. ССРС Наукатын Академиятын Сибиирдээҕи филиалын Геология институута олохтоммут. 2000 с. атырдьах ыйыттан — Алмаас уонна күндү тимирдэр институуттара (НА Сибиирдээҕи салаатыгар киирэр).

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1847 — бэйэтин аатынан суруналыыстарга туттарыллар бириэмийэни төрүттээбит түмэт-диэйэтэл Джозеф (Юзеф) Пулитцер Венгрияҕа төрөөбүт.
▫️1855 — Саха сиринээҕи биэксэл оскуолатын төрүттээччи Виталий Вонгродскай төрөөбүт.
▫️1894 сыллаахха Лудза куоракка (билигин Латвия) Саха сиригэр Гражданскай сэрии кыттыылааҕа Иван Строд төрөөбүт.
▫️1922 — Үөһээ Бүлүү Хомустаах нэһилиэгэр Николай Габышев (8.12.1991 өлб.) — саха сэбиэскэй кэминээҕи суруйааччыта, суруналыыс, кэпсээнньит, драматуур, тылбаасчыт.
▫️1928 — Ленскэй оройуон Бэтинчэ нэһилиэгин Курум сэлиэнньэтигэр тыйаатыр артыыһа Татьяна Мыреева төрөөбүт.
▫️1937 — Белла Ахмадулина — XX үйэҕэ нууччалыы суруйбут бөдөҥ лиирик бэйиэттэртэн биирдэстэрэ.
▫️1962 — Валентина Чиркова — саха эстрадатын артыыһа, СӨ үтүөлээх артыыһа.
▫️1964 — Данил Макеев, суруйааччы, 2015-2020 сс. "Чолбон" сурунаал бас эрэдээктэрэ.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал, холобур:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

Биики Халандаар | Сурут | Ырытыыга киир

Муус устар 9 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🇧🇴 Боливия — Төрүт сокуон күнэ
🇬🇪 Грузия — Дойду сомоҕолоһуутун күнэ
🇩🇰 Дания — Ньиэмэстэр саба түһүүлэрин күнэ
🇨🇦 Канаада — Вими-Ридж күнэ (Францияҕа 1917 с. Вими-Ридж кыргыһыытыгар өлбүт Канаада саллааттарын ахталлар)
🇽🇰 Косово Өрөспүүбүлүкэтэ — Көнөстүүссүйэ күнэ[1].
🇺🇸 АХШ — Аппоматтокс кыргыһыытын күнэ. 1865 сыллаахха АХШ Гражданскай сэриитин кэмигэр буолбута, манан сэрии түмүктэммитэ
🇺🇸 АХШ — Билиэннэйдэри ахтар күн. 1942 сыллаахха 65 тыһ. Филипиин уонна 10 тыһ. АХШ саллаата Батаан тумул арыыга дьоппуоннарга бэриммиттэрэ, бу кэнниттэн "Батаан өлүү марша" саҕаламмыта — билиэннэйдэри бастаан сатыы, онтон пуойас богуоннарыгар туруору симэн, онтон эмиэ сатыы хаамтаран лааҕырга илдьибиттэрэ, дьон уонча бырыһыана аара өлбүтэ. 1988 сыллаахтан АХШ Кэнгириэһин быһаарытынан бэлиэтэнэр
🇹🇳 Тунис — Сиэртибэлэр күннэрэ
🇵🇭 Пилипиин, Албан аат күнэ
🇫🇮 Финляндия, Фиин тылын күнэ (эбэтэр Микаэль Агрикола күнэ).

🔹 1241 — Лигниц аттынааҕы кыргыһыыга Байдар диэн Чыҥыс Хаан сиэнэ баһылыктаах монгуол сэриитэ Генрих II баһылыктаах ньиэмэстэр уонна поляктар холбоһуктаах сэриилэрин үлтүрүппүт.
🔹 1918 — Дьокуускайга тохсунньу 30 (саҥа истиилинэн олунньу 12) саҕаламмыт Бастакы суһал ыҥырыылаах Саха уобалаһын земствотын мунньаҕа түмүктэммит. Мунньахха уобаласка бэйэ салайыныытын, уобалас социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын ырыппыттар. 35 гласнайтан 24-э кэлбит, саха улуустарын бас-көс дьоно. Уобалас земскэй быраабата талыллыбыт: бэрэссэдээтэл — Василий Никифоров - Күлүмнүүр, чилиэннэрэ — Попов В.В., Памфил Осипов (Иноземцев), Петр Яковлев, П.Е. Баранов. Уобаластааҕы земство мунньаҕа Совнаркому киин былааһынан билиммэтэх, Петроград Саха уобалаһын салайыытыгар орооһорун утарбыт.
🔹 1925 — РКП(б) Саха сиринээҕи обкомун бүрүөтүн дьаһалынан Дьокуускайга Народнай тыйаатыр иһигэр Саха национальный турууппата тэриллибит. Турууппаҕа сүрүннээн "Саха омук" культурнай-сырдатар уопсастыба тыйаатыр сиэксийэтин актыбыыстара киирбиттэр.
🔹 1936 — Саха АССР наркоматын быһаарыытынан "Якутстрой" трест олохтоммут. Бастакы салайааччытынан Ефим Жорницкай буолбут. Бу тэрилтэ Дьокуускайга бастакы водопроводы (1939), атахха турар бастакы таас дьиэни (1941), сыбаайаҕа турар бастакы дьиэни (1944, 9-с оскуола дьиэтэ) туппута.
🔹 1940 — Германия Норвегияҕа уонна Данияҕа саба түспүт.
🔹 1945 — маршал Василевскай сэриилэрэ Илин Пруссия киинин Кенигсберг куораты сэриилээн ылбыттар. Комендант Отто Ляш куорат капитуляциялаабытын туһунан аактаҕа илии баттаабыт. Бу уоттаах кыргыһыыга саха буойуттара кыттыыны ылбыттара.
🔹 1971 — «Якуталмаз» холбоһук иккис баабырыкатын силиэсэригэр Сергей Коростелевка уонна «Мир» карьер эскэбээтэрин массыньыһыгар Николай Титовка Социалистыы Үлэ Дьоруойун аата иҥэриллибит.
🔹 1989 — Тбилиситээҕи дьалхаан: Грузия тутулуга суох буолуутун ирдээбит эйэлээх демонстрацияны Сэбиэскэй аармыйа сэриилэрэ ыспыттар, түмүгэр 20 киһи өлбүт, сүүһүнэн киһи бааһырбыт.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1898 сыллаахха Өлүөхүмэ Маачатыгар Иван Редников төрөөбүтэ (1898-1974). Гражданскай сэрии кыттыылааҕа, кадровай байыаннай, Иккис аан дойду сэриитин кэмигэр политрук, полковник, хомуньуус баартыйа уонна сэбиэт үлэһитэ.
▫️1964 — Дьокуускайга Наталья Николаева — саха живописеһа, АГИКИ преподавателэ.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын манна сиһилии көр.

Сэҥээриктэ тал, холобур:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым

Биики Халандаар | Сурут | Ырытыыга киир