Сыр сандык 🔐

#ТЕККЕ КЕТКЕН ӨМҮР

(2-болум)
==========================
Убакыт зымырап тез эле отуп жатты.Баарынын оозуна алынган баатыр кызга ашыктар кобойду. Жогорку класстын балдары биринен отуп бири ашыктык каттарын байма бай жонотуп турушту.Классташтары да бура бастырбай ашыктыгын арнап,Гулзар копчулук назарына тушкондон кийин журум туруму озгоруп,озун токтоо алып журо турган болду. Ошентсе да,канча жигиттер ашык болгон Гулзарга бир жигит,болгондо да, анын журогундогу жигит конул бурбады.Бул Апсамат эле. Шарактап журуп эки жыл отуп бутуруучу болушту.10-класстар жыйналып бутуруу кечесин классташы Айганыштын уйундо откормой болот. Кеч кирип,баары жыйналып ырдап бийлеп,кучакташып бири бири менен коштошуп. Деги кызык ай,али бутуруу экзамендери болгон жок,булар эртен корушпой калчуудай ыйлап алышкан. Тун бир убак болгондо тарамай болушту. Апсамат Гулзардын жанына келип, сени озум жеткирем кыздардан болунуп чыкчы деди шыбырай. Оо бул кунду канча кутту эле,кубанганын жашыра албай башын бат-баттан ийкегилеп жибергенин озу да байкабай калды. Шаша буша кыздар менен коштошуп ,агам келди алып кетууго деген Гулзар тез эле сыртта кутуп турган ашыгына жетти. Унсозсуз жолго чыккан экооно асман толгон жылдыздар,ээрчий баскан толгон ай шерик боло ,суйлошуп алгандай туз эле айыл четтей баратышты.Эхх,ошол тундун жымжырттыгы,тынчтыгы бороон алдындагы жымжырттыктай эле ....Айылдан чыккан кезде Апсамат кыздын колун кармап озуно тартты. Ун созсуз эле бирин бири тушунгон эки журок бирине бири тартылып эриндер бириге тушту. Туйумунда жок токто болбойт деген кыз ичиндегисин сыртына чыгара албады.Жигиттин ыссык эриндери эрдин, тамактарын сугалактана аймалап,бут денесин орттоп жибергенсиди.Козун жумган кыз жигиттин эрки менен боло башка ааламга кирип кеткендей озун жогото,озу да сугалактана жигиттин эрдин коздорун тамагын аймалап жатты...
- Эже сизге келишти деген ун Гулзардын башка дуйнодон чыныгы дуйного алып келгендей чочутту.
(М.Б.Г)
(уландысы бар)

#ТЕККЕ КЕТКЕН ОМУР
ОКУП ЖАНА ПИКИР КАЛТЫРЫҢЫЗ,ОШОГО ЖАРАША ЖҮКТӨЛӨТ...

(1-БОЛУМ)
============================
Шыпты тиктеген Гулзар козунун кычыгынан аккан жашты сезбеди.Коз жашы козунун кычыгынан агып, качан гана кулагына киргенде, уйкудан ойгонгондой башын чулгуп алды.Ооба,ал азыр откон кундорун эстеп,жанынын ооруганынан да дилинин ооруганы жанын жеп бараткан эле...
Оо,анда жаштыгы орт болуп куйуп турганда,бир саам болсо да элестетти бекен ушундай кун башына тушоорун.Кайдаан.Карды тойсо да козу тойбогон адамзат, эртенки кунум кандай болот деп ойлогон менен,жаманды озуно ыраа корбойт эмеспи....
Конгуроо кагылып,жылаажындай добушу менен ар тарапта чачылып жургон тентек улактардай окуучуларды заматта эле мектеп алдына жыйнай койду.Баары тизилип дежур эжекесинин кир дегенин кутуп калышты.Ошол убакта окуу болумунун башчысы Асил эжеке чыгып,баарын кыдырата карап алып,тамагын жасай:-Саламатсынарбы?
-Салааамаатсыызбы
Чурулдаган балдардын ызы-чуусу басандаган сон Асил эжеке-8"А"дагы Женишбекова Гулзар бери чыкчы деди ..Ушул катардан чыгып эжейинин жанына жеткенче бир кылым откондой болду го,чиркин."Дагы эмне болду,Апсаматтын туулган кунуно барганымды билип койдубу,Жумаштын кат жазганын билип койдубу"деги койчу мин турдуу ой келип кетти .
—Азаматсын баатыр кыз, сен биздин сыймыгыбызсын! Мына балдар Гулзардан улгу алгыла,ар дайым жакшылык кылгыла. Гулзар бир омурду сактап калып эн чон эрдик жасаптыр жана бул жонундо эч кимге айтпаптыр да..
Уфф эле деди го чиркин. Эжейинин мактаганынан да ойлогону болбой калганына кобуроок суйунду. Бир апта мурун айыл четиндеги чон каналда сууга тушууго барган ,жолдун аркы бетинде катар уйлор бар,адамдар корбосун деп чон тыттын далдаасына чечине салып ,кун нуруна жылып калган сууга эми эле кирген,бир убакта жаш баланын уну угула тушконсуду. Башын которо коюп озунон жыйырма метрдей томон жакта бир жарым эки жаштардагы там тун баскан бала сууга энкейип жатканын корду. Бала озу менен озу кобурап суйлоп алган.Гулзар ай-уй дегенче эле бала чулп этип сууга тушту. Эси чыккан Гулзар суу менен сузуп балага карай жонойт. Же бир арбысачы. Демейде суу агымы менен агып ойногондо шаркырап агызып кетчуу суу бул ирет атайылагандай,балага жеталбай айласы кетти.Бала болсо уну угулбай жашыл фудболкасы бир корунуп бир корунбой узап барат.Акырында жетти ооу.Куушуп отуруп кыйла эле томондоп кетишиптир. Баланы которуп суудан чыккан Гулзар устундо эки эли трусасынан башка этин жабаар эч нерсе жогуна деле конул бурбай кыйкыра берди.
Ким баар,ким бааар.
Сентябрдын башындагы мээ кайнаткан ысыкта же бир кочодо адам болсочу. Акыры туш тараптагы уйдон талпылдап жугуруп Айнаш эже жугуруп чыкты.Кызды коруп эле жетип келген Айнаш эже колунан баланы алып эле кокуйлап жиберди.Шорун каткыыр,шорун каткыр Салима шорун каткан тура кокуй деп. Гулзар нес болуп эле турат.Унду уккан адамдар уйлорунон чыгып бир убакта эле толуп кетишти. Бироосу Айнаш эженин колунан баланы алып, жерге жаткыза койуп кокурогунон басып беттерине чапкылап оозунан уйлоп жибергенде бала какап чакап шаркыратып суу кусуп жиберди Мына ошол Салима эже баласын сактап калганы учун ыраазычылык айтканы мектепке келген тура.
Ошол кундон баштап Гулзардын кадыры осуп классында,ал эле эмес мектепте кадыр баркка ээ боло баштады. Чон класстын балдары ары бери бастырбай баатыр кыз деп тийишчуу болгон.
(М.Б.Г)

(Уландысы бар).

– Мен бир кезде бул жерде жашап кеткем, Оморлор менен. Аларды сыйлап койсомбу дедим эле, кап!-деп өкүнгөнүн үшкүрүнүп, үнүнөн билгизип, сыртка чыга жөнөдү. Кантсе дагы бир кезде жашап кеткен жери көзүнө жылуу учурап, насиптештерине жолуга албай калганына өкүнүп, алиги кишинин “Селсаяктар болгону үч кышка гана туруштук берет”-деген сөзүн эстеп, каңырыгы түтөп кетти. Чынында кыштын кыраан чилдесинде жарытылуу тамак ичпеген адам, денсоолугун кыштын суугуна алдырып жибериши турган иш экенин ким тана алат. Артык эч максатсыз сапарын улап, түбү жок ойдун кучагында келе жатып, наркозаттын туткунунан кутулуш үчүн белгилүү наркологдун имаратын көздөй чечкиндүү кадам таштады. Анткени болгон жаман сапаттардын жетегинен жедеп чарчаганын эми гана түшүнүп, тапкан акчасын дарыланууга жумшамакка кеч бешимде оорукананын астанасын аттады. Эми бул жерден оңолуп чыгабы же баары кеч болуп калдыбы аны бир гана дарыгер жана убакыт таразасы чечет. Бул учурда нарколог жаңы гана ишинен чыкканы жаткан болучу. Артыкты көрүп, өз каалоосу менен келгенин эске алып жаткызды да, эртеси анализ алып, анан дарылоонун жолун баштарын айтты. Артык кеч болсо дагы оң жолго түшүп, эми жашоону башка жол менен баштоону ойлонуп жатып уктап кетти. Бул анын көптөн бери ойлогон оюунун алгачкы кадамынын ишке ашканы болучу. Мындан ары Артык оңолобу же көнгөн адатына кайра түшөбү аны өзү дагы билген жок. Адашкан кадамды оң жолго салуу албетте көп эмгекти талап кылаары белгилүү иш, андан дагы кайраттуу эрк керек. Артыктын эрки ага жетеби аны так кесе айтып болбойт. Анткени банги затынын азгырыгынан кутулуу оңой эмес экенин илим дагы анализдеп чыкканы баарыбызга маалым.


Дагы бир чыгарманын аягына чыктык.
Окурман ар дайым бирге болуңуз!
Алдыда сизди дагы кызыктуу чыгармалар күтөт🤗

Мезгил Агымында Аманбололу!

Ошонтип, ойдогудай акчага ээ болгон Артык шаарга келип чыштай жасанып кийинип алып, атасынын үйүнө келди. Бул учурда Элмира менен Айнура кайын атасы менен кайын энесине куран окутуп жаңы гана кеткени жатышкан. Аңгыча эле көрүмчүдөй болуп, дайыны жок жоголуп кеткен Артык пайда болуп калганда,келген эл менен бирге эки тагдырлаштын дагы ооздорунан сөздөрү түшүп, таң калып эле карап калышты. Артык ооз учунан салам берип, эмне дешти билбей эле туруп калды. Учурдан пайдаланып Айнура менен Элмира машинага олтурушуп, ал жерден кеткенче шашышты. Артыкты көргөндө экөө тең кара чаар жыланды көрүшкөнсүп, ичиркенип алышты. Калган көңүл мөңгүнүн музундай ээримек турсун кайра чыңалып тоңуп чыкканын, танып болбойт болучу. Ушул жерден өзгөчө Айнуранын кабагы болуп көрбөгөндөй бүркөлүп, ызгаары катуу суук, ысык сууну муздаткандай абалга келди да, Артыкты карабай тоо мөңгүсүндөй мелтиреп бир жерди тиктеп олтуруп, кыйналган учурун эстеп, дагы бир жолу ичиркенип алды. Баарыдан дагы Артык эки аялынын тийген күйөөлөрүн көрүп, ичи ачышып кетти. Бул жерден Артыктын уялганы кызы Арууке болду. Анткени сөйкөсүн жоготкондо ал Артыкты таанып калган болучу. Экөөнүн көздөрү чагылыша түшкөндө Артык, Аруукенин көзүнөн “сен белең менин атам”-деген сөздү окуп, кирээрге тешик таппай, уятынан гана араң турду. Эгер ал жерде Арууке болбогондо анда сөзгө келип, бир нерсени сурайт беле, ким билет. Ал эми баягы жароокер наристе кызы Айдеми дагы көзүнө бир башкача көрүнүп, ага карата болгон сагынычы суу сепкендей өчтү. Мунун себеби ал кызы такыр башка адамды атакелеп, Артыкты карап дагы койбогону, кандайдыр бир ыңгайсыз абалды тартуулап, үшкүрүктү пайда кылды. Машина ордунан жылып кеткенде, жеңеси жакын келип:
– Артык, сен кайда жүрдүң? Көрдбү, сен кандай жакшы аялдарга туш болгонсуң. Алар сага караганда, сенден кордук көрүшсө дагы акем менен жеңеме ушуну менен экинчи жолу куран окутуп келип, кетип жатышат-деди эле, Артык үчүн бул айтылган сөз камчы болуп тийди. Сөз кезеги келгенде Артык:
– Жеңе, байкем кайда?-деп, суроо узатканда Айша кейпин бузуп:
– Кайда болмок эле, акемдердин артынан кеткен, тиги дүйнөгө. Кекиртектин артынан жүрүп, жада калса байкеңе дагы топо салганга жараган жоксуң. Байкең тилден калганга чейин сени сурап, тапкыла деп, абдан өтүндү. Сага айта турган сөзүн, өзү менен бирге ала кетти. Сен киши болбой кал! Сага караганда Элмира менен Айнура керекке жарап, байкди жерге жашырганга чоң жардамын берди. Ушундан көрө көзгө көрүнбөй жоголуп кетсең, жакшы болмок. Биз сенин тирүү экениңден күдөрүбүздү үзүп койгон болчубуз.
Артык, байкеси Бекчоронун каза болгонун уккан эмес болучу. Ушул жерден дагы бир жолу жашоодон катуу жаңылганын билип, өзүн-өзү башка бир койду. Ата-энеси жашаган үйдү чоочун бирөө ээлеп калганын өз көзү менен көрүп, дагы бир катуу соккуну кабыл алды да, кечке жетпей туулуп өскөн өз үйүнө батпай калганы дагы кандайдыр бир жагымсыздыкты тартуулап, өзүн-өзү артыкбаш сезип, шаарды көздөй сапар алды. Аны эч ким “бүгүнчө кал” деп айтканга жараган жок. Бирок шаарда деле бара турган жери жок болучу. Болгон дити насиптеш болуп калган жертөлөдөгү селсаяктарга жолугуу. Андан башка Артыкты ким жакшы маанай менен кабыл алып, ким батырат эле.
Артык шаарга келип, көнүп калган жертөлөнү көздөй жакын адамына жолукчудай шашып баратты. Бул да болсо адамдык деңгээлдин түшүп кеткенинин бир белгизи экенин ким баамдабайт. Канчалык жакшы ой, жакшы тилек менен шашып келген Артыкты, тиги жерде баягы насиптештери тосуп алган жок. Алардын ордун эми жаңы жана чоочун адамдар толуктаганын Артык келип эле билди да, ооз жакта турган чачы өзкөн, кийми абдан жупуну жаш баладан сурады:
– Омор, Омскилер кайда?-деп. Бул берилген суроого ал бала эмес, төр жактагы өз жашынан алда канча кары көрүнгөн адам жооп берди:
– Алар эми бул жашоодо жок. Селсаяктар болгону үч кана кышка туруштук беришет. Омор жакында эле арабыздан узады. Ал эми Омскини эки жыл болду көрбөгөнүбүзгө. Алар менен чогуу болгон Талап азыр ооруканада. Сен аларды кайдан билесиң?-деп суроо узатты эле Артык:

Убакыт учкан куштай сызып, эч билинбей арадан беш жыл убакыт өтүп кетти. Бул арада Артык акча менен наркобизнестин артынан түшкөнү менен ооз толо айта тургандай эч иш бүтүрө алган жок. Нургазыдай болуп тапкан акчасын сайынып же чегип алганда кантип чачканын билбей калып жүрүп, шаарга дагы келгенге мүмкүнчүлүк таба албай, тузакка түшкөн чымчыктай өз эркин алиги жипсиз байлаган баш айланткан наркозатка бийлетип жиберип, өзүнө-өзү ээ боло албай жүрүп, убакытка уттуруп жибергенин кеч сезди. Айтканга оңой болгону менен беш жыл эмне деген убакытты ичине камтыйт. Бул учурда мектепти жаңы бүткөн окуучу жогорку билим алганга үлгүрсө, Артык адамдык сапатын алда канча жоготуп, алга кадам таштабай эле кайра артка жылып, бул чөйрөдөн дагы четтеп, алсыздыгына тартып баратты. Эки жолу жакшы акчага кабылып, кумар ойной коём деп уттуруп жиберип, олтуруп калды. Шаарга бир курдай Римдин иштери менен келип,эч кимге жолуга албай кайра кеткен. Андан дагы баягыдай ишти шар бүтүрө албай, аз да болсо карылыктын айылын көздөй баратканын баамдап, ишке болгон жөндөмү тайыздап, денеси оор тартып баратты. Бул эми жашоонун жазылбаган мыйзамы экенин танып болбойт эмеспи. Акыркы кездерде Рим дагы баштагыдай көңүл бурбай, күчүн пайдаланып алганына ыраазы болуп жаш, баскан турганы шайдоот жаш жигиттерди чөйрөсүнө тарта баштады.
Күнгө ишемби эле. Рим кечке жуук Артыкты өзүнө чакыртып алып оюн ортого салды, алгач чөп кошулган чылымдан бир даананы берип, көңүлүн алып анан өзүнүн планын айтты.
– Артык, мына билинбей экөөбүз бир топ жыл иштешип коюптурбуз. Эми сен дагы өз элиңе бар. Мага таарынба. Бүрсүгүнү Тажикстандан келген товарды тажиктер менен Карабалтага жеткизишип кой, эгер кызылдардан таза өтсөңөр сенин эмгегиңе жакшы акча төлөп берем. Калганын өзүң билгениң оң. Кааласаң кайра кел, мен сени жээрибейм, бул жерде жүрө берсең болот, бирок алигиден алыс болушуңду талап кылам-деди эле, Артык сүйүнүп кетип:

– Жок, мен өз элиме эле кетем. Чынын айтсам бул жерде деле ашык баш болуп баратам. Андан дагы кызымды сагындым. Беш жыл болду, аны көрө элегиме…-деп, андан ары сөзүн таба албай калды. Ошону менен сөз кыскарып, Артык бөлмөдөн кубанычтуу чыкты. Бирок, өзүн-өзү ушул саам жек көрүп кетти. Мунун себеби бул убакыттын ичинде эмне иш бүтүргөнүнө так жооп таба албай туттугуп да кетти. Айтылган күнү Артык Римге кайра кирип тиги тажиктерге кошулбай айтылган суммадан эки эсе көп товарды өзү жеткирүүнү талап кылды эле, Рим мыйыгынан күлүп:
– Аны өзүң бил.Эгер өзүң айткан товарды дарекке жеткизсең, анда алда канча көп суммадагы акчага ээ болосуң-деп убада берип, Артыктын талабына каршы эмес экенин билгизди.
Артык кечке жуук жасалма сакал тагынып, башына селде оронуп, кадимки диндин фанаттарындай абалда товарды алып, таксиге олтурду да, шаарды көздөй жылып баратып, өзүн аңдыган бирөөнү байкап калды. Бул кызылдардын баканоозу экенин жаземдебей билип, планды өзгөртүүнү ойлоно баштады. Такси Өзгөн шаарчасына келип таксист тамактанганы кафеге киргенде, учурдан пайдаланып, көтөрүп жүргөн баштыгын алып, ал жерден караанын үздү да, шаарга кетчү маршуруткага олтуруп, сапарын улады. Айтылгандай эле таксинин номерин алган кызылдар, таксини Каракөл шаарынан кармашты да, текшерүүгө алышты. Бирок өздөрү күткөн адам, Өзгөндөн калып калганын угушканда, алдангандарын билишип, болгон таксини токотконго өтүштү. Бул учурда Артык эбак Токтогулдан өтүп, Суусамырда келе жаткан болучу. Ал эми алиги камаз машинасынын бортунда келе жаткан тажиктер нак ушул Каракөл шаарынан кармалып, жутуп алган капсуладагы наркозаттарын заңдоо жолу менен кызылдарга өткөрүп беришти. Мунун баарын алдына ала билген Артык, атайын жалгыз келүүнү эңсеген болучу. Рим тажиктер кармалганын угуп, түнү менен жетип келди да, алиги кызылдарды сатып алуу үчүн колунан келишинче далбас урду, бирок бул аракети текке кетип, кабагы салыңкы изине кайтканда, Артыктын дарекке келгенин угуп, аз да болсо кабагы көтөрүлө түштү. Өзгөндөн эле Артык телефон аркылуу Римге кабарлаган, кызылдар билип калганын. Эгер кабарлабаганда Артыктан шек алып калышы толук мүмкүн болучу. Бул да болсо Артыктын кадырынын өзүшүнө чоң пайдасын тийгизди.

– Тээ илгери союздун күлдөп турган кезинде, сага окшогон бир сулуу кызды атасы оюна койбой бирге окуган курсташынын баласына күйөөгө берип салат. Ал кезде азыркыдай эки сүйлөгөн ким болуптур. Ооздон чыккан сөздүн кулу болушуп, убаданы аткарган негизги милдет болгон. Көрсө тиги эки курбу жаңы окууга тапшыргандан, окууну бүткөнгө чейин абдан жакшы ынак достордон болушат да, экөө убадалашат “Кийин куда болобуз”-деп . Айткандай кыз төрөлгөндө эле тиги киши келип “менин уулум экиге чыкты, мына сөйкө салдым, кийин менин келиним болот”–деп кыздын башын байлап кетет. Ошонтип арадан куштай сызып убакыт өтүп, кыз бойго жеткенде кызды келин кылып алат. Бирок, кызга бала жакпайт. Жалгыз бала болуп эрке өсүп, кызды жакшы эле кор кармайт. Акыры кыз бирди төрөгөндөн кийин ажырашып кетет да, сендей болуп эркек атуунун баарынан көңүлү калып, атасыныкына кызын таштап коюп шаарга иштегени келет. Айылдык түркөй кыз шаарга келгени көп нерсени көрөт. Бирок, көк беттигин карматып такыр жигитер менен сүйлөшмөк турсун аларга жакын жолобой иши менен алек болуп жүрүп бир күнү жөн жерден бир бала менен таанышып калат. Ал бала алгач көргөндө эле кызга жагып калат да, тымызын ичинен эзилет, бала кантип жолугууну самап. Бирок жолуга албайт. Бир күнү кечинде кошуна жашаган айылдаш эжесинин үйүнө кирип баягы баланы ал жактан көрүп калат. Көрсө ал бала аял алуу үчүн, ал үйгө кызга таанышканы келиптир. Бирок, тааныша турган кыз кандайдыр бир себептер менен келем деп келбей калган болот. Аңгыча эле үй ээси балага, тиги кызды көргөзүп калат. Бактыгул, эмне сага менин кошунам Айзат жаккан жокпу, абдан жакшы кыз-деп. Ошонтип бала менен кыз жакындан таанышып, ортолорунда сүйүү пайда болуп, учуру келгенде экөө үйлөнүшөт. Ошондо кыз айткан экен “Көрсө адамдардын баары эле бирдей эмес турбайбы, мен эми бактылуумун”-деп. Айткандай сүйүү ар тараптуу келет экен. Мисалы кээ бир жаштар бирин-бири көрбөй туруп үйлөнүшөт да, абдан бактылуу жашап кетишет. Бул дагы жашоонун маңдайга жазган жасымышы-деп, сөз кезегин келтирип Керимбек, Айнураны жакшы көрүп аны күтүп жүргөнүн астыртан айтты да, анан анын жактырганы башка адам экенин басым менен кеп кылып, оор жүктөн кутулгансып үшкүрүнүп алды. Элмира учурдан пайдаланып:
– Байке, сиз ушул жашка чейин аны күтүп жүргөнүңүздү Айнура билеби? Керимбек кабагы салыңкы:
– Ооба, бирок анда эмне күнө. Эгер жүрөгү мени каалабаса. Мен ага айткан элем “Жүрөгүң каалаганды танда, бирок жаңылып калба”-деп. Азыр чынын айтсам менин башым бош. Мени туура түшүнгөн аял заты болсо үйлөнүш керек эле. Апам дагы карып калды. Сөз ушуну менен андан ары жарытулуу деле уланган жок. Бирок ошол жолугушуудан кийин экөө абдан жакшы болуп кетишти. Ошонтип, учуру, убакыт сааты келип беш кайыптын бири болгон нике кайып буйруп, Айнуранын катышуусу менен экөө баш кошуп, бир үйдөн түтүн буулатып калышты. Айткандай бир жылдан кийин Элмира эркек төрөп, Керимбекке болуп көрбөгөндөй сүйүнүч тартуулаганы узун сабак кеп. Ал эми Талгат менен Айнура туура бир жылдан соң гана үйлөнүшүп, бирин-бири сыйлашкан, кадырлашкан жубайлардын катарын толуктап, Айнура дагы бир кыз төрөп, кечинде соо келсе экен деген санаа жок, Талгатты чыдамы кете күтүп тосуп алып, ага дитин берип эркелөө адатка айланган. Айткандай аял заты үчүн тынч жашоо бакыт эмей эмне. Эркек кишинин мээрими эле аял үчүн түгөнгүз байлык жана денсоолуктун азыгы экенин Айнура, Талгатка тийгени билип, өзүн бактылуу аялзаты катары сезип келет. Ошонтип, бир эмес эки аял тартиби жок, өз кызыкчылыгын ойлогон наркомандын кордугунан кутулушуп, бир келген жашоонун баркына кеч жетип, эне деген улуу касиеттин милдетин аткарышып, жашоолору бир нукка түшүп, өздөрүн бактылуу сезип келишет.Учурда бир кездеги тарткан азаптары унутта калып, ынтымактры күч. Жакшы аялды асырап бага албаган Артык өңдүү эркектер жашоодон аксап, карылык сөөлөткө жетпей калганы бул жашоонун мыйзамы. Айтылган кеп бар эмеспи “Бирөөнү кордосоң, кийин өзүң кор болосуң, сыйласаң сыйын көрөсүң”–деген. Анысысыңары аял дагы бирөөнүн алпештеп өстүргөн кызы экенин эсибизден чыгарбоо бул адамдык парз.

– Чын элеби?!-деп күч менен сурап жиберди. Бул берилген суроонун артында “Ырас болгон экен”-деген сөз жаткан болучу. Бир чети анын талабына жооп бере албай кыйналып жүргөнүн кантип тана алат. Аз убакытка үнсүз туруп, анан:
– Талгат, бул айтканың калпыс эмеспи, эмнегедир мен анчейин ишене албай турам. Анткени Керимбек мага сөз берген болучу “сенден башка эч кимге үйлөнбөйм”-деп. Талгат ишендирүү үчүн:
– Айнура, мен чын айтам. Кантип эле мен сага калп сөз айтып калайын. Башка бирөөнү алдасам дагы сага калп айтпай калайын деп, ишеничтүү айтты эле Айнура көзүн күлмүңдөтүп:
– Ырас болгон экен. Деги эле азыркы эркектерге ишенип болбойт. Бир кезде ал менсиз жашай албасын айтып, мени ишендирди эле. Мейли, мен ага өкүнбөйм. Эң негизгиси бактылуу болсо болду-деп, сөз кезегин келтирип, болгон окуяны баштан аяк айтып берди. Ал турсун Элмира экөө бир күйөөгө тийгенин жана экөөнү тааныштырган өзү экенин да учкай кеп кылып өттү. Сөз- сөзгө уланып, экөө эт бышым убакыт олтурушту да, акыры бир тыянакка келишип, тамакка бата тилешип, анан сыртка чыгышты. Бул учурда көчөдөгү кыйма-чийме өткөн машиналардын саны азайып, алда канча шаар ичинде тынчтык өкүм сүрүп калган эле. Экөө эч шашылбай көчө бойлоп басып, Чүй көчөсү менен Филармонияга чейин келишти. Ортодо анчейин деле маанилүү сөз козголгон жок. Айнура жакшы эле күттү, Талгаттан кандайдыр бир чечкиндүүлүктү, бирок Талгат мококтук кылып жада калса колун кармаганга жараган жок. Негизи эле аял заты чечкиндүүлүктү жана марттыкты баалашары бул тээ илгертеден бери келе жаткан купуя сыр экенин жашыранга эч негиз жок. Айнура дагы ушул саам эмнегедир Талгатка эркелегиси жана андан жагымдуу сөз уккусу келди, бирок бул үмүтү аткарылган жок. Качан гана Талгат такси кармап Айнураны узатып жатып, сыпаа кучактап бетинен сүйгөндө, Айнура назик аппак колдорун Талгаттын мойнуна артып, аяр кучактаган болду да анан салондон орун алды. Талгат ушул жерден билди өзүнүн өтүмү жок экенин. Качан гана такси ордунан жылып кеткенде ээн талаада жалгыз калган адамдай, бир топко чейин бир орундан жылбай, таттуу кыялга батып турду да, анан өзү дагы такси кармап үйүнө жөнөдү.
Элмира, алгач көргөндө эле Керимбекти биринчи көз караштан жактырып калды. Буга чейин нак ушул Керимбектей жигитти кыялында издеген, ал турсун ошол кыялындагы жигитке жолугарын билип, ичинен эч кимге билгизбей күткөн. Качан кафеден Керимбекти көргөндө эле көзү жайнай түшүп, дароо ички сезими менен туйган эле, издегенине жолукканын. Андан дагы экөөнүн жылдыздары бири-бирине төп келип, тез эле сүйлөшүп кеткени дагы кандайдыр бир нерседен сыр берген. Качан гана Айнура туура түшүнүп, кетип калганда ушуну эле күтүп турушкансып, экөө эски тааныштардай шаар аралап көпкө басып жүрүштү. Керимбек сөз кезегин келтирип суроо берип калды:
– Элмира, сен Айнуранын кандайча эжеси болосуң? Экөөңөр абдан ынак экенсиңер, бир туугандардай болуп- деп, Ушул суроонун берилишин күтүп тургансып Элмира:
– Керимбек байке, анын баарын кеп кылсам узун сабак кеп болот. Аны эмки жолукканда шашпай олтуруп айтып берейинчи. Билесизби, мен ушул жашка чейин эркек аттуудан абдан көңүлүм калды эле. Бирок, сизди алгач көргөндө эле мен ал оюмдан баш тартып, эмнегедир сизге арбалып калдым. Чынын айтсам, тийген күйөөмдөн ажырашкандан бери биринчи жолу сиз менен гана өзүмдү эркин сезип, ээрчишип басып баратам. Айтылган кеп бар эмеспи “Баардык нерсенин келе турган учуру жана аягына чыккан учуру болот”-деген. Анысысыңары менин дагы бир кезде кыялымда күткөн учур келди белем, эмнегедир сиз менен эч шашылбай басып жүргөнүмө таң калып турам деп, сөз учугун кыйытып айтты эле Керимбек жагымдуу сөзгө көңүлү көтөрүлүп, кара күчкө жылмайып:
– Элмира, сен мени кантип арбап алдың билбейм. Мен дагы сени менен биринчи жолу эркин сүйлөшүп, эмнегедир жаныңдан кетким келбей,болгон көйгөйүмдү унутуп, болуп көрбөгөндөй абалга туш болуп турам. Айтмакчы, мен ушул жашка келгени али үйлөнө элекмин. Кыздарга жакын эмес болгон үчүнбү же өзүмдүн мококтугумбу айтор сүйүү тармагынан алсызмын деп, сырын төгүп салды. Сөз-сөзгө уланып, Керимбек бир кезде болгон окуяны кеп кылып калды, Элмиранын сөзүнө байланыштырып:

– Ала-Тоо кино театрынын жанына келип кал. Ошол жерден кайсы кафеге барабыз сүйлөшөбүз. Азыр мен сегизинчи кичи районундамын. Тез эле барып калам -деди. Айнура макул экенин билгизгенден соң, ойлоно кетти “Ал мага эмне жаңылык айтат болду экен, мен кызыккан. Экөөбүздүн ортобузда анчалык деле кызыга тургандай эч сөз болгон жок эле го”-деп ойлуу кадам таштап келе жатып, көчөнүн жээгинде кучакташып турган жаш кыз менен уланды көрүп, көңүлү кирдей түштү. Анткени буга Ырсаалы таякесинин бир кезде айткан сөзү себеп болду. Ал айткан эле “эч кимди көзгө илбей кучакташып өбүшкөндүк, сүйүүнү кордогондун бир белгиси”-деп. Айткандай акыркы кездердеги чектен чыккан бул көрүнүш мактанычтын белгисин бергендик экенин жашырганда эмне. Эгер ургаачы кишиде азыраак “уят” деген болгондо, мындай пастыкка жол бербейт эле. Айнура кызды кучактап турган баланы эмес, кучактаткан кызды ниетинде жаман көрүп кетти. Анткени ал кыз тарбиясы тайыз экенин өзүнүн кыймыл аракетинен эле билгизип алды. Баланын ийнинен мен сүйгөнүм менен турам дегенсип караганда, Айнура жаман көзү менен карап, жактырбаганын билгизип, тетири карап, жолун улады. Бул көрүнүш тайыздыкка тартылып бараткан аялзатынын акыркы кездердеги чектен сырт жоруктары кабагына кар жаадырды. Негизи эле улуулук ургаачыдан алыстап баратканына Айнурага таякеси Ырсаалынын айткандарынан улам билип, акыркы кездерде баамчыл дагы болуп баратканын өзү дагы таназар албай баратты. Аягы жок кыялдын жетегинде баратып, келчү жерге кантип келгенин билбей калган Айнура кол саатын карады да, айтылуу Ала-Тоо кинотеатырында эмне кино болуп жатканын жарнамадан окуп өзүн алаксытып турганда, Талгат келип калды. Экөө жакшы маанай менен учурашкан соң ээрчише басып, күн батышты көздөй жол улашты. Кечки Бишкекте баш аламан басып жүрүшкөн жаштардын саны арбын жана шаардын көркүнө- көрк кошкон жарк -журк күйгөн ар түрдүү светтердин жарыгы кандайдыр бир жагымдуулукту тартуулап, кадамын жай таштап келе жаткан Айнураны көңүлүн көтөрдү. Андан дагы таттуу сөздөрүн арнап жанында Талгат колунан келишинче күлдүргөнгө аракет кылып, бүгүн ишинде болгон күлкүлүү окуяны айтып келе жатты. Талгат кабагы ачык:
– Айнура,бүгүн бир кызыктуу окуя болду. Убакыт түшкү тамактанууга жакындап калган болучу. Мен оорулуларды карап чыгып, кабинетимде олтурсам, сырттан бир киши кирип келип эле мага опурулуп бир тийди. Мен эч нерсе түшүнгөн жокмун. Көрсө ал киши адашып менин кабинетиме кирип алыптыр дагы, мени Алмаз Айдаровко алмаштырып ага дарыга деп берген акчаны менден доолап кирди. Качан гана сырттан Алмаз кирип келгенде, тиги киши мени бир башкача карап алып, анан сыртка чыкканча шашты. Эгер Алмаз кирип келбегенде чоң чыр чыгып кетет беле ким билет. Андан дагы ал киши ушунчалык ачууланып алыптыр. Анткени ал менин кабинетимдин жанында бир сааттан ашык убакыт күтүп олтуруп, анан сыртка чыгып кетиптир. Ошол учурда мен келип калыптырмын. Ал кишини Алмаз өзүнүн кабинетинде күтүп олтурган экен. Баарынан дагы мени урушканычы “Сөзүңө турбайсыңбы, келгеним качан”-деп. Ак халат кийип алганда элеттик киши Алмаз экөөбүздү ,бири
-бирибизден ажырата албай алмаштырып алган тура көрсө. Андан дагы Алмаз экөөбүздүн кабинетибиз катар жайгашкан эмеспи. Талгат, Айнурага болгон окуяны айтып болуп, анан негизги сөздү айтуу үчүн жаңы гана оозун камдаганда Айнура оозунуп, суроо берип калды:
– Талгат жана мага бир жаңылык айтам дебедиң беле, ал кандай жаңылык?-деп суроолу карады эле, Талгат берилген суроого жооп бергенге шашылбай, жакын жерде токтоп турган таксистке кайрылды:
– Бизди Жалал-Абад кафесине таштап коюңузчу -деп. Таксист лам дебей макул болду да, олтургула дегенсип карады. Сөз кафеге келгенге чейин уланган жок. Качан гана кафеден орун алып, тамакка заказ берилгенден соң Талгат:
– Айнура, мен мындан эки күн илгери Керимбекке жолуктум. Ал жакында Элмира деген бир келинге үйлөнгөнү жатыптыр. Ал бул жаңылыкты сага айтып кой деген эле. Себеби өзү сенден уялып жатса керек. Кыскасы экөөбүзгө жолтоо болгон Керимбек өз теңин тааптыр деди эле, Айнура уккан кулагына ишене бербей:

#АДАШКАН КАДАМ.

8-аяккы бөлүм.

– Бул ким?- деген суроосу угулганда Артык паролду айтты эле эшик дароо ачылды. Ичкери киргенде гана кайран Артык ишене бербей:
– Мени Рим жиберген-деди, демин ичине катып. Алиги эшикти ачкан адам кеч киргенден бери күтүп жаткан болучу. Сөз биртопко үзүлүп, тамак алдыга келгенде гана алиги адам өзүн Алишер деп тааныштырып:
– Бул жерде канча бар?-деди. Артык курсагы ачканын билгизип тамак жеп жатып:
– Таразага тартып ал, беш кило деп берген. Кечинде эле келгем. Артымдан аңдыгандар болуп калып, алардан араң кутулбадымбы. Менттер кантип билип калышты, билбейм. Мен таң калып жатам, кимдер сатып койгонуна. Аз болсо дагы селсаяктык жашоодо жашап калганынын ушул саам жардамы тийгенин Артык кантип тана алат. Тапшырма аткарылып, жетчү жерине келип курсагына бир нерсе барган Артык, чалгы менен чапкандай башы жаздыкка тиери менен уктап кетти. “Уйку жарым өлүк”-демекчи, бут серппей уктаган Артык эртеси шашпай турду да, Алишерден жол кирелик акча алып, кайра эле жолго чыкты. Бул алдына ала сүйлөшүлгөн болучу. Терезе тушка олтурган Артык алыска көз агытып, дале болсо таттуу кыялдын кучагына сүңгүп кирип, өзү менен өзү ичинен сүйлөшүп бара жатты. Бул учурда Рим тапшырма толук аткарылганына ыраазы болуп, Артыкты ыраазы кылып коюунуу ойлоп жаткан болучу.
“Көңүл адамдын көөдөнүн өстүрөт”-демекчи, Айнура ишке орношкону, жазгы талаа гүлүндөй болуп кулпунуп, баштагыдан миң эсе чырайына чыгып, өзгөчө аял жандуу эркектердин карегин талыткандай абалга келе түштү. Алгач көргөн адам эч ойлобойт аны “бир кыздын энеси” деп. Алыстан эле сулуу чырайы менен көзгө урунган Айнура өзүнө жарашыктуу кийим кийип, келген конокторду дагы жакшы тейлеп, ишкананын аброюнун өсүшүнө өз салымын кошконго үлгүрдү. Ишине так, убаданын өтөсүнө чыкканды өздөштүргөн Айнура алгачкылардан болуп, шефке абдан жакты. Анын иш билгилигин билген Сергей Иванович тымызын ичинен жактырып калып, анда санда көз кыскан дагы учуру боло калганын байкаган Айнура иштен чыгып келе жатып, эркектердин туруксузтугуна капа болуп, ашыкча жасанбай келүүнү эсине түйүп койду. Бирок, эркек деген баары бир чырайлуу аял затына көз артканы бул жашоонун жазылбаган мыйзамы экенин Айнура билсе дагы, аны өзгөртүүнүн жолун ойлонгон болду. Аңгыча эле чөнтөк телефону чырылдап,
телефондон Талгаттын чалганын билип, дароо кабагы ачыла түштү. Талгат акыркы учурда баштагыдан алда канча Айнурага арбалып, анын бир кызы бар экенине кайыл болуп, ага арнаган аруу сезиминин өтөсүнө чыгуу үчүн болгон аракетин кылып жатканына убакыт өзү күбө. Жакшы сөз, жакшы мамиле, жакшы көз караш деги эле жакшы нерсенин баары адам баласынын көңүлүнүн төрүнөн орун алып, жашоонун көркүн ачат эмеспи. Айткандай, Айнура акыркы күндөрү жазгы жамгыр терезени черткилегендей, тымызын келген сүйүү деген нерсе жүрөгүнө тынчтык бербей, акырындык менен тамчы ташты тешкенсип жүрөгүн черткилей баштаган үчүн Талгаттын телефон чалганына сүйүнүп кетти. Бул да болсо ооздон чыккан сөздүн алсыздыгынан белги бергендин бир белгиси болучу. Анткени, Артыктан кордук көрүп, түнү менен жөө жер кезип келе жатып, болгон эркек атуунун баарын жек көрүп “эми турмушка чыкпайм”-деп айтканы унутта калып, байкоосуз келген сүйүүнүн жетегине жетеленип, таттуу кыялга батып, телефонго жооп берди:
– Алоо, угуп жатам — деди. Талгат үчүн Айнуранын үнүн угуп коюу эле чоң жетишкендик экенин өзү дагы танбайт. Талгат кабагы ачык:
– Айнура, жолугалычы. Мен бүгүн айлык алдым эле. Экөөбүз шашпай бир кафеге кирип сүйлөшүп олтуралычы. Билесиңби, мен сага бир жакшы жаңылык айтам. Ал жаңылык сага дагы жагат. Сенден сураныч, жок деп айта көрбө-деп, чын ниетинен суранды. Айнура шаңк эткизе күлүп:
– Талгат, азыр эле айтчы ал эмне жаңылык, сага жолукканга чейин чыдабай кетем го-деп тамашалаган болду да, сөзүн оңдоп:
– Кайсы жерден жолугалы?-деди. Талгат сүйүнгөнүн үнүнөн билгизип:

Негизи эле танбай, ачык, калыс караган кишиге абак даамын татып калган адамдар, абыдан баамчыл жана чындыкты баалай билген сапатка бай келишерин ким тана алат. Артык ушул саам Римге дагы көңүлү толуп, анын ишенимине кирүүнү алгачкы планга киргизип койду. Ошол күнү дигер намазынын убактысы жакындап калган кезде Артык убаданын өтөсүнө чыгуу үчүн беш килограмм апийимди автобус менен Оштогу дарекке жеткизүүнү көздөп жөнөп кетти. Жолдо ката Артык өзүнө карата айтылган сын пикир жөнүндө ойлонуп баратып, балалуу болсом өзүм тарбия берем деп ойлоп койду. Бирок балалуу болуу эми колунан келеби аны ойлогон жок. Римдин ар бир айткан сөзү көңүлүнүн төрүнөн орун алып, алып бараткан наркозатты эсинен чыгарып да койду. Болгон санаасы өзүнүн мындан аркы келечеги жана Айнураны кайра колуна алып, жашоону бир нукка салуу керек деген ойдун кучагында баратып Ошко кантип келип калганын өзү дагы билбей калды. Күлүк ой, санаа менен адам кайда гана барбайт. Автобус шаарга келгенде Артык эки жакты элеңдей карап, жонуна көтөргөн баштыгын кадимки насиптеш болуп калган көчө селсаяктарындай артына көтөрүп автобустан түшүп эле түз эле таштанды салынган темир челектерди көздөй басты. Мунун себеби артынан аңдуучулар түшүп калганын дароо сезип, таштандыларга жакын келип, ушундай бир шамдагайлык менен наркозатты таштандылардын арасына катып, ал жерден бөтөлкө жана башка нерселерди баштыгына салганга үлгүрүп, ал жерден нары узаган болду. Аңдып келе жаткан адамдар Артыктан адашып калышканын өздөрү да билбей калышты. Артыкка жакын келип аны текшерип да көрүштү. Баштыгын чачып, ыпыр-сыпырларды көрүшкөндө Артыктан эч шек ала алышкан жок. Алар кеткенде Артык дагы бир чоң сыноодон кутулганына жакасын кармап, келме келтирип жиберди. Түн ортосуна чейин ал жерден кетпей, чогулткан бөтөлкөлөрүн өткөрүп, өзөк жалгаган болду. Бул анын атайын жасаган иши болучу. Таңга жуук гана өтө сактык менен кайра таштандылардын арасына келип, катып койгон нерсесин алып, байпагына салынган акчага тико машинасын жалдап, айтылган дарекке келди да, дарбазаны какты. Ичкериден үнү жоон адамдын:

Уландысы бар...

– Артык, кыскасы сен бүгүн кечээки айткан сөзүңө туруп, алгач Ошко товар жеткизип кел. Калган сөздү анан сүйлөшөлү. Мен эртең менен сенин алиги Нургазы деген шеригиң менен байланышып, сени “жакында бошобойт” деп айтып койдум. Айтмакчы, адам деген ооздон чыккан сөздүн кулу. Андыктан убадага турушалы. Бүгүн ашыкча ичмей жок. Азыр курсагыңды кампыйтып тойгуз да, саат экиде кете турган автобуска олтур. Мен сенин кандай бизнесмен экениңди ошондо билем. Кечинде сөз бербей катуу убада бергенсидиң, ал убаданы эми иш жүзүндө аткар. “Эр жигиттин сөзү өлгөнчө, өзү өлсүн” деген кеп бар эмеспи, анысысыңары баягы колхоздун активтериндей бири-бирибизди алдабайлы, деп узак сөздүн башын айтып, анан сын көз менен карады эле, Артык башын жерден көтөрүп:
– Мен убаданы аткаргандан өзүмө канагат алам. Эмне десиз, кандай тапшырма берсеңиз, азыр мен даярмын деп, Артык бул саам шар кетти. Негизи эле эркек адамга чечкиндүүлүк кандай жарашат. Римге Артыктын шар кеткени абдан жакты. Тайсалдап артын кылчактап караган адамды көп жактыра бербеген Римдин кабагы ачылып, көңүлү толуп турду. Артыкты сынай караган калыбында:
– Артык, сенден жакшы адам чыкмак, эгер атанын тарбиясы жетиштүү берилгенде. Бала кезиңде эрке өзүп, калыбыңа келгенде өзүңдү башкара албай калып, көп жетишкендиктерди чегиндире албай калган экенсиң. Негизи эркек уулга ата тарбия бериш керек. Ата берген тарбияны керек болсо академия дагы бере албайт. Тээ илгери деп, сөз учуру келип калганда Рим бир кезде абакта олтурганда сөзгө чечен, казак улутундагы Анвар деген кишиден уккан сөзүн баштады.
Бир кедей бала болгон экен. Ал бала баралына келгенде көзгө илинген баатыр болуп чыга келет. Эр иш, балбан күрөш, улак тартыш өңдүү оюндарга түшүп, намыска жарап, атагы чыга баштаганда, айылдын билерманы ал баланы бир чоң тойдо карылыкка моюн сунуп калган, жетимиш эки жашка чыгып, көзү начарлап калган адамга сынатат. Ал карыя баягы баланын билегинен кармап, бир топко чейин туруп, анан балага тамак алып келгилечи- дейт. Айтылган сөз орундалып, тамак алдыга келгенде, карыя балага кайрылат:
– Тартынбай тамакка карап, өзүңдү эркин сезип олтур деп, өтүнөт. Бала тамак ичип болгондо, аны бара берсең болот-дейт. Бала үйдөн чыгып кеткенде карыя дагы биртопко үнсүз олтуруп, капа болгонун жүзүнөн билгизип, кабагы салыңкы, эл билерманын кулак сал дегенсип карап, анан:
– Кап! Кайран бала. “Жакшыдан мөөн, жамандан жаан туулат”- деген ушул. Бул балага учурунда атанын тарбиясы жетпей калган -экен. Азыраак жалтаң болуп, тамактан өксү болуп калган. Эр жигиттин эрдигине атанын салымы чоң болот.
Менин баамымда бул бала атсы жок өсүп, эненин тарбиясын алганы билинип эле турбайбы. Эне байкуштун тарбиясы назик жана жумшак болот эмеспи. Калп айтпасам бул бала жашык дагы экенин баамдадым. Эгер жигит кылам десең азыр дагы кеч эмес, жакшы адамга кош. Жакшынын шарапаты менен көптөгөн кемчиликтери оңолушу толук мүмкүн. Азыр бала жаш экен. Анын күчүн сактап, эл алдына көп алып чыга бербе. Дагы эки жылдан кийин көргөнүн алган алгыр куштай, далысы жерге тийбеген балбандарды жыгып, намысыңды алып берет деп сынаган-экен. Анысысыңары сага дагы жаш кезиңде атдын тарбиясы жетишпей калган. Менин баамымда бирөөнө жардам берсем деп далалат кылганың менен сенин фундаменттиң тактап айтканда көрөңгөң алсыз болуп калганы мени өкүндүрөт. Кап, жок дегенде үч жыл илгери мага жолукканда, мен сени таанымал адам кылып чыгат элем. Азыр кеч болуп калганын карачы. Сен убада бергениң менен аны аткара албай, көпчүлүктөн четтеп калгансың деп, көзү ачыктай таамай айтты эле. Артык өзүнө карата айтылган сынды туура кабыл алып:
– Сиз абдан жакшы сөз айттыңыз. Мен жалгыз бала болуп, бала кезимде чынында эле эрке өстүм. Мени какус-кукус кылган адам болгон жок. Атам байкуш өкмөттүн иши деп жүрүп, сиз айткандай тарбия бергенге убактысы болгон эмес. Кийин баары кеч болуп калганда, атам абдан өкүндү, менин начар чыгып калганыма. Күнөөсү сезип, өзүнүн кемчилигин сезе билген Артыкты, Рим дагы бир жолу жактырып калды. Бул Римдин баамчылдыгы жана аз жашаса дагы көптү көрүп, калыстыктан тайбай, чыныгы тазалыкты жана булганычты ачык көрө билгенинин бир белгизи болучу.

– Эми өзүң жөнүндө кеп урчу. Бул аймакка эмне максат менен келдищ эле. Билесиң да, калп сөз калкып чыгып калаарын. Андыктан ачык жана так сүйлөп олтур деп, сөз кезегин узатып, кытмыр көз менен карады эле Артык:
– Мен, бул жакка келгенимдин себебин айтпасам деле сизге дайын болсо керек. Азыраак иштер бар эле. Азыр өлкөдө көпчүлүк алигинин күчү менен жашап калбадыбы. Так кесе айтсам мендеги болгон сөз ошол. Жакында бирөөлөр мени бул жакка жиберип, кызылдарга салып берүүнүн жолун жасашты эле, акыры ал торго өздөрү түшүп калганын кулагым чалды. Сөздүн кыскасы мен сиз менен байланышта болсом деген ой пайда болду. Мунун себеби сиздер азыр кирип келгенде, мен сизден бир сырды байкадым. Ал эмне сыр экенин өзүм дагы билбейм. Сиздин магнитиңиз тарттыбы, олтурган ордумдан кантип туруп келдим, өзүм дагы билбей калдым деп, Артык оюндагынысын жашырбай толук айтканда, Рим мыйыгынан күлүп:
– Анча-мынча киши мен олтурган жерге басып келе алчу эмес. Мен дагы сага таң калып турам, жалтанбай тике качырып басып келгениңе. Эгер сен мага ашыкча сөз айткан болсоң, азыр каараның бул жерде болмок эмес. Эми мынча болду биз менен олтуруп насиптеш бол-деди. Аңгыча берилген заказ келип, тейлеген бала дагы эмне керек дегенсип күтүп калды эле Рим:
– Алиги качан дайын болот, эгер мүмкүн болсо тездеткилечи деди, корулдаган сүрдүү үнү менен. Ошонтип Артыктын асмандан издегени жерден табылып, нак наркобизнестин битин сыккан каймана аты Рим менен таанышып, ийгиликтин дарегинен белги болуп, ал күнү көңүлү өсүп, тээ көптөн бери эңсеп жүргөн апийим кошулган өзгөн күрүчүнөн жасалган ашты моокуму канганча жеп, баарынан кызыгы Римдин көңүлүн таап, ичинен кубанып турду.
Артык, эртеси күнү жалган бешимде араң эсине келди. Бул жерге кантип жана качан келип жатканы эсинде жок. Уйкудан ойгонору менен дароо ойлогону “Кечээ ката кетирген жокмунбу”-деп, санаа чегип, болгон эсин жыйып мурунку күндү эстегенге аракет кылды. Алгач эле Рим жана анын эки жигити менен таанышканын, алар менен чайканада тамак жегенин, андан соң машина менен бара жатканын билет, калганы такыр өчүрүлгөн тасмадай эсинде калбаптыр. Бул наркозатты ашыкча пайдалангандагы жагымсыздыктын бир белгизи экенин жашырганга эч негиз жок. Эгер наркозаттын зыяны жок болгондо аны колдонгонго тыюу салынбайт эле го. Чалкасынан жаткан тейде ушул күнгө туш болгонго чейинки өткөн тарыхын эстеп, кемиде чай кайнам убакыт шыпты тиктеп ойго чөмүлүп жатканда, сырттан дабыш чыгып, кечээки ырайы суук жигиттин бири баш багып:
– Мейман ойгон, сени шеф күтүп калды-деп жай сөз менен ойготкон болду. Дабыш чыкканда Артык көзүн жуумп уктамыш болуп калган болучу. Тигинин “мейман ойгон”-деген сөзүнөн улам, мурунку күнү эч ката кетирбегенин билип, оор жүктөн кутулган адамдай күч менен дем алып алды да, анан башын көтөрүп:
– Азыр, мына, саат канча болуп калды?-деп, суроо узаткан болду. Бул да болсо ортодогу ыңгайсыздыктан кутулуунун бир белгизи эле. Өзүн Марсель деп тааныштырган алиги киши:
– Он бирге аз калды. Баш кандай? Кечээ катуу кетип калган окшойбуз. Биз дагы узакка уктаптырбыз. Ичимдик кошулуп кетпедиби. Болбосо ашыкча кетпейт элек-дегенде, Артык арак ичип олтурган бир учурду элес-булас эстеди. Ордунан туруп кийинди да, анан сыртка чыкты. Күн чайыттай ачык, асманда томуктай булут жок экен. Бетин чайып келип, көрсөтүлгөн бөлмөгө киргенде Рим:
– Кел, Артык, баш кандай? Кечээ тилди албай коюп, ичимдик аралашып кеткени ашыкча болуп калды. Кап! Эгер баары чеги менен болгондо, мен сенин маселди кечээ эле чечип коймок экенмин. Сөз эмне жөнүндө болуп жатканын Артык түшүнө берген жок. Ал турсун мурунку күнү эмне деп убада бергени дагы эсинде калбаптыр. Ал эми Нургазынын кайда калганын да билбейт. Башы деле ооруган эмес. Бул абалдан чыгуу үчүн калп эле башын кармап, үшкүрүнгөн болду. Бул кылыгы баш жазгандай бирдеме барбы дегендин белгизи болучу. Негизги сөз бирден кружка пиво ичилгенден кийин башталды. Рим сөз кезегин келтирип:

Артык бул жаңылыкты укканда алдыны көрө билген олуядай “ушуну көрүшмөк”-деп ичинен кобуранып алды да, анан сөз уланыш үчүн:
– Анан, тигилер эмне болушуптур, деги кызылдардын колунан кутулушуптурбу? Нургазы эки жакты аяр карап, баканооздор жокпу деген таризде бир саамга унчукпай туруп, сөз күтүп калган Артыкты күттүрүп, айтсамбы же айтпай эле койсомбу деген эки ойдун ортосунда калды да анан чечкиндүү:
– Аны мен так билбейм. Бирок азыр баары эле акчага сатылып калбадыбы. Менттер алган айлыкка кантип жашайт. Албетте, акчага сатылышына мен толук ишенем. Ошетсе дагы Ташболоттор чоң акчага кириптер болушу толук мүмкүн. Бирок алардай болгон кусокторду бул чөйрөдөн сүрүп салганга мезгил жетти. Өткөндө ширеңке баш жаш балдар келишиптир “наркобизнезке кирет элек” деп, анткен менен аларды колдонуш дагы керек. Сөз ушул жерге келгенде чайканага көзгө сүрдүү көрүнгөн, беттери тырык, курсактары салаңдаган, лөкүйгөн үч адам кирип келип, бул жердин кожоюнундай өздөрүн эркин сезишип, үндөрүн өктөм чыгарышып, буйрук берип сүйлөгөндөрү чайканадагылардын көңүлдөрүн өздөрүнө бурду. Бул үчөөнү көргөн адам сөзсүз алгач эле “кесилип келген адамдар го” деп ойлой тургандарында эч шек жок. Баятан бери чайканадагы кужулдаган элдин үндөрү жап болуп, кээ бирлери кеткенче шашып дагы калышты. Тиги үчөө эч кимге көңүл дагы бурушкан жок. Артык ортодогу жаагын сакал баскан адам берки экөөнөн барктуу экенин дароо байкап, ичинен үчөөнү сындаганга дагы үлгүрдү. Көзү менен сүзүп жиберчүдөй тик караган алиги киши, чынында эле Артыктын көңүлүнө толду. Ал турсун аны менен байланышса эле иши алдыга жыла тургандай сезилип кетти. Анын ырыскылуу адам экенин да көрө билди. Ал эми тиги экөө ортодогу кишинин карааны менен адам болуп жүргөнүн да баамдап, акырын ордунан турганда, баятан бери эмне кылып бул жерден кетип калышты билбей турган Нургазы коркконун көзүнөн билгизип, “кайда барасың” дегенсип карады эле, Артык эч сөзгө келбей тигилерди көздөй кадам таштады. Артыктан мындай чечкиндүүлүктү күтпөгөн Нургазынын оозуна сөз келбей эле туруп калды, таң калганын жүзүнөн билгизип. Артык өзүн эркин сезип тиги үчөөнө жакын келип, жакшы маанай менен учурашып, алиги өзүнүн көңүлү түшүп калган адамга кайрылды:
– Калп айтпасам сиз Жолдоштун тааныштары эмессизби, эмнегедир эле мен сизди бир жерден көргөнсүп турам. Айтылган кеп бар эмеспи, “тааныбасаң дагы күмөнсүнүп, бир жерден көргөн адамыңа алгач өзүң салам бер”-деген. Балким чын эле мен сизди тааныбайт чыгармынмын. Неси болсо дагы адамдык парзымды аткарып койсом деген эле тилек — деп, Артык маанилүү сөз айткан болду. Эч тартынбай келип өз оюн айткан Артыкты тиги киши жактырып калды. Ал турсун сын көз менен карап,бир керекке жарай турган адам экен деген ойду чукул ойлоп, мыйыгынан күлүп:
– Кайдагы Жолдошту айтып жатасың. Азыр беш кишинин бирөөнүн ысмы Жолдош. Андыктан сен тааныган Жолдоштун ата-тегин кошо айтсаң балким таанып каалармын. Баса өзүң кайдан келдиң. Баамымда сен бул жактык эмес болсоң керек. Артык жай сөзгө келген алиги кишини учуруң келди дегенсип, дароо берилген суроого жооп бербей азыраак күттүрүп, анан:
– Мен борбордон келген элем. Сиз Баеков Жолдошту тааныбайсызбы? Ал өзү мындан он жылдай илгери кримчөйрөнүн көзүрлөрүнүн бири эле го. Билесизби, баягы жылы Суусамырда болгон разборканы. Ошондо ал киши негизги маселени ордуна коюп, өзүн көргөзгөнүн. Рим, өз ысмы Раимжан. Беш жыл илгери Италияга барып келгенден бери Раимжан деген ысмы Рим деген жаңы атка өткөн. Ал Артыктын айткан сөзүн угуп, маанилүү сөз айтчудай өзүн токтоо кармап, адатынча бир жерди теше тиктеп:
– Сен ал Жолдошту кайдан тааныйсың? Ал азыр кайда билесиңби, мага ал адам керек болучу, анда сүйлөшө турган сөздөрүм бар эле деди, сөзгө келгенин билгизип. Артык бул жолу өзүн эркин сезип, олтур деп эч ким айтпаса деле орун алып олтуруп атып:
– Ал киши азыр мекенге батпай, кетирген ката иштерин жууш үчүн түркияда жүрөт деп жакында эле уктум. Балким борбордо эле жүрөбү, аны так айта албайм. Кыскасы, ачык ооздордун учурда сөзүнө деле ишенип болбой калбадыбы деп, кримчөйрөнүн сөзү менен акылдуу адамдын кейпин кийип сүйлөдү эле, Рим:

– Ака, дагы бешта сом кошуңуз, ал жакка жетүү үчүн дагы үчта квартал барыш керек деп, өзүбек тилин кошуп жепилдеп сүйлөдү эле Нургазы колун шилтеп:
– Мейли, бол тез айда деп, буйрук бере сүйлөдү. Автобекетке келгенде Нургазы Ошко бара турган маршурутканын айдоочусу менен эптеп келишип, акча үнөмдөгөнгө аракет кылып, бир топ убакытты текке кетирди да, калган акчаны Оморго берип:
– Андан ары эптеп кеткендей бол. Болгон акча ушул деп, беш жүз сом сунду эле Омор кыйыктанып:
– Мен түштүк тарапка биринчи жолу келишим. Оштон нары, анан кантип кетем. Андан көрө тиги таксилерге эле сүйлөшөйүнчү. Шаарга түз кеткен, деп нары басып барып бир таксист менен сүйлөшүп калды. Нургазы ушул жерден дагы акча сындырып алгысы келгенин Артык дароо байкап:
– Нургазы, тигини шаарга эле түз салып жибереличи. Антпесек, ал убара болуп калат. Кийин мен сага төлөп берем таксинин акчасын деп, үмүттү карады эле, Нургазы ушул саам өзүнүн сырын алдырып койду. Аңгыча эле Омор калдаластап чуркап келип:
– Тиги такси жети жүз сомго макул болду. Бир эле кишиси калыптыр деп, шашкалактап Нургазыны үмүттү карады. Нургазы маршурутканын шофёруна берген акчасын кайра алып, Оморго сегиз жүз сом берип:
– Жүз сомуна жолдон тамак ичип кет деди, түшүнүктүү адамдын кейпин кийип. Ошондо дагы эки жүз сом сындырып калганын Артык байкап калды. Ал эми Омор, машинага олтурганга чейин ишене албай турду. Качан гана акча колуна тийип, машинанын салонунан орун алганда оор күрсүнүп алды. Бул да болсо мусаапырлыктан кутулгандын бир белгиси болучу. Артык Оморду салып жиберген соң өзүн кыйла жеңил сезип, ишенимдүү сүйлөдү:
– Нургазы, давай эми негизги сөзгө өтөлү. Мен эми бир иш бүтүрбөсөм болбойт. Баягы жеңең дагы кетип калган. Чоң акча таап, кайра үй-бүлөөнү калыбына келтирбесем болбойт. Азыр керек болсо президенттиң дагы акчанын көзүн карап, акчага сатылып калган заман. Канчалык баатыр же балбан бол, акчащ жок болсо баары бир алсыздык өкүм сүргөн заман болуп калбадыбы. Кыскасы мындай, сен мага пейилди кенен таштап эле беш килодой чөп таап бер, мен аны каалаган жериңе жеткирип берем. Бирок менин эмгегимди актагандай бол! Нургазы, Артыктын ишенимдүү жана чечкиндүү айткан сөзүн жактырып:
– Досум, шашылба. Азыр биз мындай кылалы. Алгач курсакты тойгузуп алалы. Анан мен шефге жолугайын дагы, аны сөзгө тартып көрөйүн. Балким, Тажикстанга кирип чыгыш керек болобу. Сен эми наркобизнестин кухнясын жакшы эле өздөштүрүп калбадыңбы. Эгер тиги сакалчандар товарды бүгүн түнү алып келип калышса, анда Ошко барып келишке туура келет. Сулайман тоосунун этегинде жашаган Нусупбекти билесиң да, анын азыр ханга салам бербей турган учуру. Ошого экөөбүз он эки кило жеткирип берип, шефтин көзүнө көрүнүшүбүз керек. Айткандай эки килонун акчасын экөөбүз бөлүп алабыз. Калганын шефке берип, анын ишенимине кирип алсак, калганын дагы көрө жатабыз. Айтмакчы, жакын арада сакалчандар менен бирге Чүйгө чоң көлөмдөгү чөптү жеткирип берсек, андан дагы чоң гонорар алабыз. Тиги сакалчандар капсуланы жутуп ичтерине сактап барышат, ал эми экөөбүз алардыкынан башка жол табышыбыз керек. Сен аны коюп, ошону ойлонуштур-деп, маанилүү сөз айтканын билгизип, акырын бир көзүн кысып койду. Артыктын чынында эле курсагы ачка болучу. Экөө ээрчише басып чайканага киришти да, чай менен тамакка заказ берип, такыр башка темада сөз улашты. Нургазы кабагы салыңкы:
– Артык, сен мага туура түшүн. Мына али күнчө үйлөнө албай жүрөм. Эптеп ушул иштин азгырыгынан кутулуп, такыр башка иш менен алектенбесем болбой калды. Суунуку сууга дегендей, биртике тапкан акчаны ичип алып эле чачып салам дагы, кайра эле тиги кишинин эшигин сагалап, сөөк аңдыган иттей болуп эшигине барган өнөкөткө айланды. И, баса, мен өткөн аптадабы кыскасы баягы Таштемирге жолуктум, ал дагы келсе керек. Бирок, жанындагы бала экөө кызылдарга кармалып калышыптыр, жыйырма кило менен, Токтогулдун “Үчтерек” деген айылы тараптан. Ачкөздүктүн дагы чеги болуш керек да. Бул жактагылар эле аларды сатып коюшса керек. Колхоздун башкармасын алдагансып, тең акчаны бере албай, алдап кетүүнүн амалына түшкөн өңдүү.

Азыр анын балдары керек болсо бир тыйынга жетпей жүрүшөт. Көрсө ал учурунда арам акча менен жашаганын эми минтип убакыт өзү эле таразалап койду. Биздин чоңдор дагы элдин акчасын уурдап алгандарынын азабын өздөрү болбосо дагы. балдары тартат. Бул деген калыс айтканда жашоонун жазылбаган мыйзамы. Сиз айткандай Артык дагы карыганда билет кимдин-ким экенин.
Сөз-сөзгө уланып, не бир түркүн кулакта кала тургандай сөздөр айтылып, Айнура сөз угам деп, жада калса сыртка дагы чыкпай олтуруп, сөз тыңшады. Саясат менен аял ушактан сырткары илгерки наабаттуу сөздөр биринин артынан бири айтылып, тамак кандай желип бүткөнүн Айнура эле эмес тасмал четинде олтургандар дагы билбей калышты. “Жакшы сөз жан эргитет, жаман сөз жан кейитет”-дегендей, мааниси терең айтылган сөздөрдүн аягы куюлушуп берилген бата менен аяктап, келген коноктор түн ортосунда жолго чыгышты. Жолдо ката Айнура уккан сөздөрүнө анализ жүргүзүп, улуттун улуулугуна, ата-бабалардан калган каада салтка, ырым-жырымга, макал-ылакапка ушул жолу маани берип, башка элди ээрчип кыргыз калкы такыр тетири жолдо баратканына баам салды. Ал турсун моданы бетке кармап, кыска этек кийим кийгени үчүн өзүн- өзү жаман көрүп кетти. Ырсаалы таякесинин алиги хандын жалгыз баласы жөнүндө айтып берген икаясы, өзгөчө жарым жылаңач кийинген кыздарга тиешелүү экенин угуп атып эле дароо, анда айтылган сынды өзүнө тиешелүү экенин баамдаган. Акылдуу адамдар ушунтип сөздүн эбин келтирип, керек болсо башына кире турган адамга сөздү жомок аркылуу эле айтып жеткизип коёрун билди. Сөз учурун келтирип, Ырсаалы “ Аял затынын болгон байлыгы алардын дене түзүлүшү,эркек адам, алтын өңдүү байлыкты кандай жашырса, аялдар дагы байлыгы болгон ошол аялуу денелерин жаап жашырганды билишсе, атаганат алар кандай барктуу болушат эле. Батыш элинин аялдарынан ыйман кеткен үчүн алардан алиги атын атагандан тил сынган оорулар чыгып жатат”-деген сөзүн укканда Айнура абдан туура айтылган сөзгө муюп, башын ийкеген. Машинада ойго алдырып, ар бир айтылган сөздү бир баштан эстеп келе жаткан Айнураны, апасынын сөзү алаксытты.
– Айнура, эртең сен саат канчада ишиңе барасың?-деди эле, Айнура селт этип чочуп кетти, татту уйкудан ойгонгон адамдай.
-Сегизге барып калам. Буйруса иш оңунда болчудай, апа. Ал жерде жалаң башка улуттагылар иштешет өңдөнөт. Баамымда айлыктары дагы жогору окшойт. Сөз ушул жерге келгенде машина үйгө келип калып, сөз үзүлүп калды.
Нургазы айтылган убакыттан азыраак кечигип келди, министр жолугушчу элди күттүргөн сымал. Бул да болсо каада күткөн адамдын бир белгиси экенин жашырганда эмне. Айткандай өзбек улутуна жакын жайгашкан калк кичине эле ооз толо айта тургандай иш кылышса аны колко кылгансып, басым менен сүйлөп калган адатын Артык жаш кезинен бери эле билет. Бул жолу дагы Нургазы иш оңунда экенин керилип басып келатып эле билгизип койду. Кошомат кылганды башынан жактырбаган Омор кош көңүл учурашты. Эгер, Нургазы өзүнүн жасаган ишин милдет кылбаганда жана каада күткөн адамдай керилип баспай, өзүнүн жөнөкөйлүгүн көргөзгөндө анда Омор жакшы маанай менен учурашат беле. Алгачкы көрүшкөндө эле Нургазы экөөнүн жылдыздары каршы чыгып ачылып сүйлөшө алышкан жок. Сөз учугун Артык баштады:
– Досум, эмне болду, сага?-деп, суроолу карады эле, Нургазы сүйлөөр сүйлөмөксөн болуп, үнүн жай чыгарып:
– Шеригиң булбу?-деди, билип туруп. Артык башын ийкеп:
– Ооба, эптеп шаарга салып жиберели, анан калган сөздү сүйлөшөлү деп, ыңгайсыз абалдан чыгыш үчүн далбас урган болду. Бул айтылган сөз Оморго жакты. Эптеп тигинин жанынан кетип калбаса аны менен өзүн урушуп кетчүүдөй сезип,экөө эркин сүйлөшүп алсын дегенсип нары басты. Нургазы бир нерселерди айткан болду да, алдыга кадам таштап, наркы көчөдөн бери бурулган тико маркасындагы машинага кол көтөрдү. Ал машина ушуну эле күтүп тургансып,дароо токтогондо, Нургазы:
– Автобекетке жеткирип кой, жыйырма сом берем деп, жергиликтүү калктын мыйзамын билген адамдай дароо бере турган акчасынын суммасын кошо айтты. Тиги машинанын шафёру:

– Тээ илгери бир ичи тар, бирөөнүн ишинин ийгилигин көрө албаган, элден четтеп калган адам болгон экен. Ал адам жада калса кошунасынын дагы үйүнө кирип даам сызбаган, эч ким менен катышпаган өзүмчүл, карамүртөз, терс кыял күткөн киши болуптур. Бирок ушунчалык урушчаак жана чыр уруштун ээси болгону айтылат. Убагы жетип баягы адам карылыкка дагы моюн сунат. Жаман эркек карыганда кемпиринен кийин калып, кемпирине көргөзгөн кордугун карыганда жалгыз калып, алдан күчтөн тайыганда тартат тура. Анысы сыңары тиги адам дагы карыганда жалгыз калып, көрбөгөн азапты көрөт. Ошондо билет өзүнүн кандай адам экенин. Андай жаман адамдардын өмүрү дагы узун болот тура. Баягы кишинин сөзү эч кимге өтпөй, бир үйдө жалгыз калат. Ал турсун жаш балдар дагы кагып-силкип, каяша берип, киши катары көрбөй тилин албай басып кеткен дагы учур кайталанат. Ошондо баягы киши жаш кезин эстеп, кимге кандай мамиле жасаганын, ким менен көп жолу урушканын кино тасмадай элестетип алып, өткөнүн эстеп көзүнө жаш алган экен. Бир күнү өзү дайыма сын тагып, теңине албай жүргөн кошунасы дүйнө салганда, анын кандай адам экенин сөөк койгонго келген жоон топ адамдардын санынан улам билип, ошондо гана анын кадырлуу адам экенин баамдап “эми мен өлгөндө, мени ким көмөт”-деп ойлоп өзүнчө капа болуп олтурганда, жанына кошунасы басып келип:
– Эмне ойго алдырып олтурасың?-деп суроо менен кайрылат.Баягы киши “ мен өлсөм сөөгүмдү ким жашырат”-деп ичине сактаган сырын, арманын айтып,чылпак баскан көзүнө келген жашты жаш баладай колунун учу менен сүрткөн болот. Анда кошунасы:
-Биз турбайбызбы. Кошуналар эптеп бирдеме кылып коёрбуз, ага эмне башыңызды оорутасыз. Эгер сиз жаш кезиңизде, ушул келе турган күндү алдына ала ойлогонуңузда, анда минтип олтурбайт элеңиз. Менин баамымда сиз урушпаган айылда ким калды. Баарына сын тагып, ал турсун теңиңизге албай жүрчү элеңиз. Ошол кезде сиз акча менен байлык албай элди алган болсоңуз, анда ушул күндөрү алдагынтип олтурбайт элеңиз. Уул- келиниңиз кашыңызда болот эле… өзүңүздү карыбачуудай сезип, эл менен дагы катышып, тамак ичишкен жоксуз. Кыскасы эми баары өтүп кетти. Өткөнгө өкүнгөндөн эч пайда таппайсыз-деп айтып, карыянын андан аркы сөзүн угуу үчүн сөз кезегин берет. Карыя кабагы салыңкы, каргылдаган үнү менен:
– Кошуна сен абдан туура сөз айттың. Эми канчалык кайгырган менен өткөндү кайрып ала албайбыз. Учурунда мен ушул күндү көрө билсем, анда баарын башкача кылат элем го. Кайран гана кемпирим. Мага аялдын жакшысын берген экен. “Бир жакшыга бир жаман, бир жаманга бир жакшы баш кошот”- деген сөз абдан туура айтылган тура. Көрсө кайран кемпирим жакшы адам болгон кеч баамдадым. Ал менин жаман жагымды жашырып, жакшы жагымды чыгарып жүргөнүн, минтип жалгыз калганда билип отурам. Бул жарык дүйнөдөгү жашоо баам салган адамга, узак ойногон оюндай эле экен. Адам оюндан жыдыганда бул дүйнө менен кош айтышат, ал эми карыганда оюндан четтеп калат тура. Карылыгың дагы курусун. Кулак жакшы укпай калып, ар кимдин эле оозун карайм, “эмне деп жатат” деген ойдо. Мен куруюн, сен айткандай минтип карылыктын камын жаш кезде көрбөй эмне болдум. Ыракмат, эми менин көңүлүм жайында болуп калбадыбы, мени кемпиримдин жанына койгула деп, акыркы сөзүн айткан экен. Ошол күндүн эртеси эле ал адам дүйнө салыптыр. Көрсө улуу Алла дагы жаман адамдар күнөөсүнөн аз да болсо арылсын дегениби, жаштын узагын берип, карылыктын азабын тарттырып коёт белем… Тиги жаман адам кетирген күнөөлөрүн сезип, күнөөлүү экенин билип анан жашоо менен кош айтышыптыр. Бул сөздү эмне себеп менен айттым. Тиги күйөө бала Артык дагы бирде болбосо бирде күнөөсүнүн азабын тартат. Аймончоктой кызыбыздын кадырына жете алган жок, аны дагы бир убакыт таразалайт деп, сөздү алыстан баштап келип, ток этер жерин айтты эле Мамбет:
– Сиз абдан туура сөз айттыңыз. Ар бир иштин оң жана тетири жагы болот. Азыр тиги жогору жактагылар менин баамымда банги бизнеси жана алдамчылыктын жолу менен байып жатканын сокур киши дагы билет. Болбосо илгеркидей завод менен фабрика иштебесе, алар кайдан акча таап жатышат. Билесиңби, баягы заправкада иштеген Эсенбекти. Кандай гана акчаны уучтап жүрчү эле.

– Эже, анда мен ишке орношконумду майлап берейин-деди. Экөө ээрчише басып жакын жердеги кафеге кирип, тамакка заказ берип, коюшуп узун сөзгө жаңы киргенде оңдой берди болуп Керимбек бир досу менен келип калды. Алгач аны Айнура байкаган эмес, Керимбек өзү келип учурашканда гана Айнура саламды алик алып, аны Элмира менен тааныштырды. Ошонтип,оңдой берди болуп төртөө бир столго олтуруп, кенен таанышкан соң ортого ичимдиктин түрү алынып, сөз-сөзгө уланып, олтуруш кеч бешимге чейин уланды. Керимбектин досу үйүнө конок келээрин айтып шашпаганда, дагы канча убакытка чейин олтурушат эле ким билет. Бул олтуруш өзгөчө, Элмирага жакты. Анткени, ага Керимбек биринчи көз караштан эле жагып калып, аны менен кенен сүйлөшүп, өзүнө тартканга аракет кылды. Керимбек, Айнурадан жасганып, ашыкча сөз сүйлөбөй өзүн карманды. Элмиранын жагымдуу көз карашынан ага жагып калганын даана сезип, аны ичинен купуя жактырып турду. Бир чети Айнуранын ачыла албай олтурганы дагы, кандайдыр бир деңгээлде карманганга түрткү берди. Айнура, бир учурда Элмиранын көз карашынан бир сырды байкап калып, атайын сыртка чыгып кетип кайра келди. Бул аракети өзгөчө Элмирага жакты. Качан Айнура келгенде Токтомуш:
– Бата кылып туралы, үйгө конок келмек эле-деп, үй-бүлөөлүү экенин билгизди. Айнурага ушул эле сөз керек белем:
– Мен дагы шашам, кызымды садиктен алыш керек болучу -деп, дагы тиги экөөнө мүмкүнчүлүк түзүп бергенге аракет кылды. Керимбек кара күчкө:
– Айнура, мен сени жеткизип койсом кандай болот?-деди эле, Айнура ушул эле сөздүн айтылышын күтүп тургансып:
– Жок, мен өзүм эле кетем, такси менен. Аны коюп,Элмира эжени жеткизип койсоң дурус болмок. Айтмакчы, Керимбек, эжемди капа кылба, эртең өзүнөн сурайм-деп, кылыктана карап, сөөмөйүн кесеп, тамаша экенин билгизип койду да, тасмалга бата тиледи. Бул кылыгы өзүнө жарашып, столдо олтургандарды мыйыгынан күлгөнгө түрткү берди.
Жолдо келатып, өзүнчө сүйүндү, мунун себеби Керимбектен эми кутулдум деп ойлоду. Буга чейин ага жолуккандан жазганып “Анын мага арнаган сүйүүсүнө эмне деп жооп берем?”-деген суроого эми так жооп табылды. Бирок, ал бир кезде айткан эле “сага үйлөнмөйүн, бойдок жүрөм”-деп. Балким ал сөзүнө турса Элмиранын тарткан тузагына деле моюн сунбай коюушу толук мүмкүн. Ушул ойдун жетегинде келатып үйүнө кантип келип калганын өзү дагы билбей калды. Керимбек таксинин акчасын төлөп, салып жиберген болучу. Үйгө келсе, апасы алдын тосуп чыгып:
– Кызым кайда жүрдүң?! Сени баятан бери күтүп жатабыз, Ырсаалы таякеңдер конокко чакырган, сени ала келгиле, чогуу тамак ичип кетсеңер болот эле, деп айтты эле. Бол тез, даярдан. Айнура кабагы ачык:
– Апа, буйруса иш оңунда, бүгүн ишке орношуп келдим, айлыгы дагы жакшы экен. Эртең ишке чыкмай болдум. Бул айтылган сөздү атасы дагы угуп:
– Кызым, болсун ал эмне иш экен?-деди кызыгуусу арта: Айнура жадырап күлүп
– Ата, менчик фирма экен, туристтерди тейлеген. Менин үч тилди билгеним аларга абдан жакты. Биринчи айлык эки жүз доллар, кийинки айда дагы көтөрүшөт. Кыскасы мен аларга өзүмдү көрсөтүшүм керек , иш билгилигимди. Кызынын кабагынан эле байкаган Мамбет:
– Кызым, иш өзүңө жакса болду. Бол эми даярдан бизди күтүп калышты деп шаштырган болду. Бул учурда таякеси Ырсаалы жол карап сыртта күтүп жүргөн. Машинанын карааны көрүнгөндө гана артка тартты.
Тасмал жөн эле министрди тосо тургандай жасалган экен. Айнура иймене олтуруп жатып:
– Таяжеңе, сизге ыракмат, тасмалды ушунча жакшы даярдаптырсыз, эмне дагы кишилер келеби?-деп суроолу карады эле, Гүлтаажы өзүнүн дарегине карата айтылган жылуу сөзгө ыраазы болуп:
– Жок, силерге эле арнап жасадык. Сен ооруканада жаткан кезде дагы абалыңды сурап бара албай калдык. Андан дагы канча болду чогуу олтуруп тамак иче элегибизге. Бүгүн бир черден чыга сүйлөшүп, шашпай олтуралы деп, атайын даярдандык.
Сөз чай алдыга келгенде башталды. Негизи Ырсаалы сөз баккан адам. Анын ар бир айткан сөзү даректүү жана маанилүү. Ырсаалы, алтымыш эки жаштын тамагын ичип, карылыктын айылына кадам таштап бара жаткан кези. Сөз удулу келгенде адатынча угуп олтургула дегенсип, белги берип жөтөлгөн болуп,анан сөз баштады:

#АДАШКАН КАДАМ.

7-бөлүм.
– Ооба, сиз абдан туура баамдагансыз, мен Артыкты тим эле катуу сагынып жүргөнүмдү. Апа, мени ким капа кылмак эле, бир Артыктан башка. Аны көрмөк турсун, атын укканда кара чаар жыланды көргөндөй болом. Мени ойго салган такыр башка нерсе. Аны өзүңүз деле билесиз. Эми кызым атасы жок өсүп калабы деп эле, менде кандайдыр бир бүдөмүк ой, акыркы күндөрү пайда болду. Бул айтылган сөздүн артында эмне деген сөз жатканын кайран эне дароо байкады, бирок ылайыктуу сөз айта алган жок. Айнура тамактанган соң чыштай жазанып кийинип алып, Элмира айткан фирманы көздөй жөнөдү. Бул учурда Элмира улам кол саатын карап, күтүп калган болучу. Айнура айтылган убакыттан болгону он мунөт кечигип келди. Анын келишин эле күтүп тургансып. Элмира шаштырып:
– Айнура, бол сени күтүп калды, фирманын директору. Анын бара турган жери бар көрүнөт, шашканына караганда. Айнура шашыла алдыга кадамын таштап, ылдамдап баскан болду. Европа стилинде салынып, жасалгасы көңүл бурарлык чакан имараттын ичке калидору менен келип, экинчи этажга көтөрүлгөндө, Айнура болор-болбос сүрдөп кетти. Кантсе дагы эл башкарган адамдын иш бөлмөсү жеке эле Айнураны эмес, кимди болбосун сүрдөтөрү турулуу иш эмеспи. Айнура эшиктин алдына келип бир аз өзүн токтотуп, аярлаган болду да, анан эшикти чертип ичкери баш бакты. Кабинеттин чок ортосунан орун алган узун столдун төрүнөн орун алган улуту орус Сергей Иванович сылык мамиле жасап, өз тили менен кайрыды:
– Өтүңүз, мен сизди күтүп жаттым эле-деп, сүрдүү көзү менен карап койду да, кагазга көз жүгүртүп, директорлук каадасын сактап, азыраак Айнураны күттүрүп койду. Айнура аялдык сезим менен ушул аз убакыттын ичинде, Сергейди өз сынынан өткөргөнгө үлгүрдү. Качан гана Сергей:
– Атың ким?-деп суроо бергенде Айнура жагымдуу үнү менен атын айтып, көзүн тартып алды. Уялчаак жаш келиндин бул кылыгы Сергейге абдан жакты. Негизи эле Сергей, мусулман улутундагы аял затынын тартынчаак мүнөзүн абдан жактырат. Ал эми европа улутундагы укугун талашып тастаңдап, ооздон сөздү жулуп алып сүйлөгөн аялдар Сергейдин көңүлүнө көп жага бербейт. Айнураны ушундай бир жагымдуу көз караш менен карап:
– Айнура, мен, сен жөнүндө толук маалымат алгам. Кыскасы, иш мындай. Эгер кыргыз, орус тилин эркин сүйлөй билсең эртеңден баштап ишке кирише берсең болот. Сенин жасай турган ишиң көбүнчө чет элден келген конокторду кабыл алып, алардын сунуштарын аткаруу болот. Мисалы, бир нерсе керек болсо же келген конок кыргызстандын кайсы аймагына бара турган болсо, жакшылап түшүндүрүү жана аларды кайра узатуу. Биздин ишкана туристтерди кабыл алуу. Аны өзүң деле билсең керек. Эң негизгиси, коноктордун тилин таап, көңүлүн өстүргөндөй мамиле жасоо сенин негизги ишиң болуп саналат. Айнура башын ийкеп:
– Мен, орус тили эмес, англис тилинде да эркин сүйлөй алам деди эле, Сергей сүйүнгөнүн жүзүнөн билгизип:
– Анда абдан дурус болбодубу. Мен котормочуга дагы бир кызды ишке алайын деп жаттым эле. Айтмакчы, азырынча айлыгың эки жүз доллар болот. Анан дагы көтөрөбүз. Биринчи айды иштеп өзүңдү көргөз деп, маданиятуу сүйлөп, өзүнүн иш билгилигин көргөзө алды. Айнура, Сергейдин жасаган мамилесинен улам бул иштей турган иши ойдогудай экенин билип, көңүлү өсүп жүзү нурданып турду.
Кабинеттен көңүлдүү чыккан Айнура, өзүн күтүп турган Элмирага чын ниетинен ыраазы болуп:
– Эже, сиз дале күтүп турасызбы?-деди эле Элмира:
– Эмне болду. Ишке алмай болдубу?-деп кайра өзүнө суроо менен кайрылды.Айнура кабагы ачык:
– Ооба, эже, болгондо дагы эртең ишке чыкмай болдум. Директор абдан маданиятту адам экен. Кыскасы ишке эртең чык деди. Бул жерди сиз кайдан таптыңыз.? Мындай жерге керек болсо акчалуу чоңдун кыздары дагы орношо албайт-деди, эле. Элмира мыйыгынан күлүп:
– Таякемдин улуу баласы ушул жерде иштейт. Ал аркылуу таптым. Мени иште деген, бирок менин ишим өзүмө жагат. Жүрү эми экөөбүз сенин ишиңди майлап, бир жерге олтуралы деп, сунуш айтты эле Айнура жарк эткисе күлүп:

Күн, түнгө алмашып өз нугунан жазбай өтүп, Айнура өткөндү унутуп, кыт-кыт күлгөн кызынын таттуу күлкүсүнөн өзүнө кубат алып, өзүн алаксытканы менен жүрөгүнө тынчтык бербеген “сүйүү”деген дарт тынчтыгын ала баштады. “Эки доочу бир келсе амалыңдын кеткени, эки жоо бир келсе ажалыңдын жеткени”-дегендей, Керимбек менен Талгаттын кимисин тандаарын билбей, башы катып, кимден кеңеш сурап, ким менен сырдашарын билбей, бир топко олтурду. Баягы, студент кездеги курбу кыздары менен алыстап кеткен. Андан дагы алар азыр эбак турмушка чыгып, кенен сүйлөшкөнгө убактылары да жок. Ушундай кыйынчылыкта каракылды как жарган калыс жана акылга дыйкан адам болгондо эмне, кеңеше тургандай. Айнура түн бир оокумуна чейин түркүн ойдун кучагында жатып, бир гана кеңеше турганы тагдырлашы Элмира экенин миң жолу талкууга алып, аны менен кеңешип көрүүнү туура тапты. Мунун себеби, кийинки күнү аны менен жолугушмак. Ал бир чоң фирмадан “иш таап берем” деп, убада кылган. Эмнегедир акыркы күндөрү, Элмира дагы жан тартып, жакын курбусундай мамиле жасаганга өткөн. Адам баласынын көңүлү бир ооз сөз менен жана жылуу жасалган мамиледе экенин ким билбейт. Андан дагы Элмиранын таамай айткан сөздөрү, өткөндү кечире билгени, таш менен чапкан душманына аш бергени, жок жерден акыл таба билгени, чечкиндүүлүгү, шайдоот кыймылы, кээ бир эркектерге караганда колу ачыктыгы Айнуранын көңүлүнүн төрүнөн орун алып, аны жакын адамдай сезгенге түрткү берди. Болгону эки-үч жолу жолугуп, анын болгон жакшы сапаттарын көрө билген үчүн, аны жакын адамындай сезип калганын, өзү тана албайт эле.. Түн ортосунда уйкунун жетегине кеткенин билбей калган Айнура, эртеси жалган түштө араң ойгонду. Бул учурда үйдө апасы эле бар болучу. Кызын бала бакчага бергенине эки күн болгон. Уйкулу көзү менен төшөктөн турган Айнура, апасынан сурады:
– Апа, саат канча болду?-деп. Апасы илинип турган сааты карап:
– Он бир жарым болду. Ушунча дагы уктайсыңбы? Сенин ойгонушуңду күтүп олтурам. Базарга барып, азык-түлүк алып келейин дедим эле. Атаң сага иш издеп кеткен, тиги акимчиликтеги иштеген досуна барып сага ылайык иш сураганы. Айнура оозун ачып эстеп, колу менен жаңсап:
– Убара болбогула деп, айтпадым беле. Мен бүгүн бир чоң фирмага ишке орношуп калышым мүмкүн. Саат бирде барып дайынын билип келем. Кечээ кечке ошол иштин артынан жүргөм. Апасы кабагы салыңкы:
– Мейли, сен тапкан иш болбой калса, атаңдын тапкан иши болуп калышы мүмкүн. Сен иштебей деле жүрсөң болмок, азырынча. Бирок, бош жүргөн адамдын ден-соолугу начарлап, оорунун баары козголо берет эмеспи. Ошол себептен сени иш менен алаксысын деген эле ой. Апасынын актангансып айткан сөзү Айнуранын ички жарасын козгоду. Эмне болгон күндө дагы, кыз кишинин атасынын үйүндө жүргөнү кандайдыр бир жагымсыздыкты тартуулаганын ушул саам байкады. Эгер, эркек болгондо эшиктин алдын шыпырса дагы үйдө өзүн эркин сезет эле го. Бул кыз кишинин үйдө конок экенинин бир белгизи эмей… Ортодо сөз үзүлүп, Айнура сыртка чыгып келди да. Жүзүн чайып, таңкы наарга олтурганда, апасы:
– Я, кызым, деги айтчы, эмне акыркы күндөрү кабагың салыңкы. Бирөө капа кылдыбы же Артыкты ойлоп жүрөсүңбү?- деди, сөз козгоп. Айнура, болор- болбос жылмайып, берилген суроого тамаша катары жооп берди:

Уландысы бар...

Бул да болсо өз ишин кылдат аткарган Усмандын иш билгилигинин бир үзүмү эле. Кечке күткөн милиция кызматкерлери,таң калышты Нургазыны жоготуп жибергендерине. Баскан изин санаган Нургазы дагы ощой адам эмес экенин ага лейтанант Белек Карымович ушул саам байкады. Эки жигити менен кеминде эт бышым убакыт күтүп олтурушту да, анын чыкпасына көздөрү жеткенде гана штабды көздөй басышты. Усман эбак эле үйүнүн кичинекей терезесинен бул үчөөнү байкап койгон үчүн, Нургазыны жашыруун жолго салган. Бир чети нарко бизнесинин жолу кууш, анткен менен кирешелүү экенин танып болбойт эле.
Кеч кирип калган кезде Артык, мас экенин басканынан билгизип, астананы аттаганда Омор сүйүнүп кетти, мас болсо дагы үйдү адашпай таап келгенине. Артык булдуруктап бир нерсени сүйлөгөнү менен Омор эч нерсе түшүнө алган жок. Бирок, арактын күчү бат эле Артыкты уйкунун жетегине алып кетти.
Эртең менен башы ооруп, тили оозуна батпай суусап калган Артык эптеп туруп келип суу ичти да, кечинде болгон окуяны эстегенге аракет кылды. Нургазыга жолуккандан кийин базарга келип, бей тааныш ичип олтурган эки адамга жолугуп калган. Анан алар менен эмне болуп ичимдикке киргенин өзү да билбейт. Кыскасы, жата турган жерин таап келгенине сүйүндү.
Артыктын эле ойгонушун күтүп тургансып, Омор жаздыктан башын көтөрүп, өзүнүн ойго жатканынан белги берип,жөтөлүмүш болду да, Артык суу ичип ордуна келип жатканда:
– Ой, сен кайдан ичип жүрөсүң?-деп суроо менен кайрылды. Артык, чөнтөгүнөн чылым алып чыгып күйгүзүп, түтүнүн берилүү менен үйлөп:
– Омор, өзүң күбө болдуң, иш чатагына айланганына. Эми сен бүгүн шаарга кете бер. Кечээ бир таанышыма жолугуп калдым.Ал сага шаарга жеткендей жол кирелик акча таап бермей болду. Мен, азырынча мында калам. Бул иштин аягына чыкпасам болбойт го…-деп, сөзүнүн аягыеа чыкпай чылымды сорду да, эмне дейсищ деген таризде Оморду карады. Ансыз деле бул аймактан тажап кеткиси келип жаткан Оморго бул айтылган сөз майдай жакты да, сөздү бөлүп:
– Ошонтчи, Артык, чынында эле менин такыр чыдамым түгөнүп бараткан. Ырас болбодубу-деп, өз оюн айтты. Артык, машырлана чылымын чегип жатып, дагы эмне сөзүң бар дегенсип, суроолуу карады да анан:
– Омор, сен мага туура түшүн. Ар бир иш ойлогондой эле тез бүтө калса, анда кандай болот. Экөөбүз жакшы эле убара болдук. Эми сен ичище жаман ой алба. Буйруса сен кеткенден кийин эгер иш жакшы жагына ооп калса, сени өзүнчө ыраазы кылам. Мен бирөөнүн эмгегин жегенди жаман көрөм. Андыктан менден кеткен кемчиликтерди кечирип, тиги жактагы насиптештерге менден салам айтып, болгон ишти түшүндүрүп айт. Сени жылуу ордуңдан козгогум келген эмес-деп, акылдуу сунуп сүйлөдү. “Жакшы сөз жан эргитет”-дегендей, Омор башын ийкеп:
– Артык, мен баарын өз көзүм менен көрбөдүмбү. Ниетимде сага эч таарынбайм жана тигил жактагыларга дагы түшүндүрүп айтып коём деп, азыр жөнөй турган адамдай сүйүнүп алганын жүзүнөн билгизип койду. Экөө бир топко үнсүз жатышты да анан ортодогу тынчтыкты Омор бузду:
– Артык, туралыбы, сага эмне болду?-деди эле, Артык:
– Кызымды сагындым. Кап, менден абдан көп ката кетти. Ишенесиңби, көзгө толумдуу, чырайлуу аялым бар эле. Анын дагы кадырына жете алган жокмун. Мага, чынын айтсам, баарын берди, бирок мен баарын бир гана кекиртекке алмашып салдым. Керек болсо чощ кызматта иштейт болчумун, өз бакытымды көтөрө албай койдум. Азыр эл минген машинаны минип, өз үй-өлөң төшөгүмдө жатат элем, эми ал мага жомоктой гана сезилип калды. Омор, кабагын чытып:
– Артык, аны бир айтасыңбы, эки айтасыңбы эми кайра кайрып ала албайбыз. Мен дагы кекиртектин айынан үйгө батпай жер төлөнү байыр кылып жүрбөймүнбү. Бул эми тагдырдын маңдайга жазган жасымышы эмеспи-деп үшкүрүнүп жиберип, өкүнгөнүн үшкүрүктөн чыгарды.Үшкүрүк убайымдын туу чокусу деп айтылгандай,өткөндөрүнө өкүнгөндөрү жүздөрүнөн билинип турду. Экөө, бир топко армандарын айтып, жещилденип алышкан соң, ордуларынан турушту да, анан Нургазы менен жолугууга кам урушту.