Сыр сандык 🔐

Ары жакта жем издеп чокулап жүргөн кекиликтин бири,чачылып жаткан дандарды көрүп чуркап келди.
Бир экөөнү чокулап жеди да ,кыкылыктап коё берди.
Ары жактан төрт бешөө кошо чуркап жетишип ,буудайларды чокуп баштады.
Ушуну гана күтүп жаткан Алый ,акырын жипти тартты эле ,тузак шып этип үстүнөн жаап калды.
Бырпырап учуп чыга албай жаткан тузакка жеткен Алый ичинен төрт кекиликти көрдү.
- Оо Кудайым ,сага тобо келтирем! Бүгүнкүгө ушуну буюрдуң! - деген Алый акырын колун сала кекиликтерди кармай баштады.

- Ана! Анам келе жатат!
- Колунда бир нерсе бар экен аже,ата ! Карасаңыз!- деген Бото ордунда секирип жатты.

Жылмайган Алый төрт кекиликти алып келип Субайдага сунду.
- Аже ,мына бизге тамак!
- Оо Жаратканым ,бизди куру койбоптур! Кудайыма тобо ! - деген кемпир кекиликтерди тазалаганга жардамдаша баштады.
- Ие балалар,ажеңер менен анаңар кекиликтерди даярлаганша биз отун терип келели !

Толепберген эки бала менен бир кучактан отун алып келип жерге таштады.
Жерге кемеге казып , арабадагы казанды асып ,төрт кекиликти салышты.
Көптөн бери мындай ысык тамак ичпеген немелер ,шашып - бушуп,мурдуларын тердете ,кезектешип ысык сорпо ичип жатышты.
Эки кекиликти эртеңкиге деп калтырып ,калганын ичип жеп ,бир топко олтурушту.
- Ээ кызым ,мындай тэтти тамак болобу? Кардыбыз тоюп ,күч кубат кирип калды бизге!
- Ой бай кызым,эми сен кетсең биз кантээр экенбиз?
- Ата ,аже ,эгерде макул болсоңор биз менен кыргыз жерине кетели?
- Алатаунун ары жагын көрген эмеспиз ...
- Азыр көптөр Кытайга кирип кетип жатышат,андан көрө кыргыз казак бир тууган эл. Менин менен жүрүңүздөр?
- Кызым ,бир кызымдан ажырап калдык. Кегенде дагы бир кызыбыз турат. Бара көрөлү ...

Эртең менен келе жатып,арабада олтурган Куаныш кыйкырып жиберди.

- Ана ,ана карасаңыз! Анау тоолорду карасаңыз ?
- Кана ?

Куаныш көргөзгөн жакты караган Алыйдын көзүнө жаш тегеренип кетти.
Тээ алыста ак мөңгүлөрү көк тиреген, ак карлуу Ала- Тоонун карааны, калдайып көрүнүп турду.
Ак калпакчан ак сакал ата сыяктуу Ала - Тоо ,койнун кенен ача ,балдарын күтүп жатты...

( уландысы бар)

НУРИДА КАРАБАЛТИНСКАЯ

#омурготетежол_элдик

Тура калып оттун жанындагы сөксөөлдөрдөн сала койду эле,от балбылдап күйүп чыкты.
Алыйдын кыйкырыгынан баары ойгонуп ,ызы- чуу түшүп эле калды...
Күйүп жаткан чычаланы ала коюп ,карышкырлар таштай качкан нерсенин жанына барган Алый селейип туруп эле калды.

Чогуу келе жаткандардын бирөө сылтып баскан ,арык жигит эле ,
жерде ошол жигиттин карышкырлар жарып кеткен сөөгү жаткан экен.

- Балдарды келтирбегиле ! - деди Алый калчылдаган үнү менен...

- Асилбай деген жигит !
- Менден кийинки кезекти алган эле...
- Ай шешеңдин аузун урайын! Уктап калып ,карыскырга жем болгон тура!
- Ай шордуу ай !
- Ай шоруң көп казагым ау!

Уктап жаткандарга оттун жалыны тийип , өрттөнүп кетпейли деп отту алысыраак жагышкан.
Карышкырлар дагы ачкачылыктан алыстан Алыйларды аңдып келе жатышып ,ушул топко туш болушкан.

Карышкырлардын үйүрү ачыктан ачык адамдарга кол сала алышпайт.
Бирок эл арасында адамдын этин бир татып калган карышкыр , сөзсүз адамдарга аңчылык кылат деген кеп бар.

Андай карышкырды кыргыздар " көркоо" деп аташкан.
Ачарчылыктан кырылып ,ар кайсы жерлерде өлүп калган адамдарды жеп көнүп калган бул бөрүлөр, өлүктөргө ыраазы болбой ,тирүү адамдарга кол сала башташкан.
Карышкыр табиятында жаныбарлардын арасынан эң акылдуу жаныбар .
Ошондуктан кол сала турган жемдерин абайлап ээрчип ,байкап артынан келе беришет.

Ушул айсыз караңгы түн дагы карышкырлардын пайдасына иштеген сыяктуу...

Шордуу Асилбек отко улам отун ыргытып коюп,бир маалда уйкуга азгырылып кеткен өңдүү.
Топ адамдардан алыс ,өчүп бара жаткан оттун жанына кыйшайып,көзү илинип кеткен немеге карышкырдын көкжалы кокосуна асылыптыр.

Катуу уйкуда жаткан Асилбек ,көзүн ачып үлгүрбөй ,бир заматта көркоолорго жем болгон экен.

Алыйга аян түш кирип, чоң энеси белги бербегенде дагы канча курмандык болоор эле ,аны бир Кудай билет.

Ыйлай - сыктай,баары чогуу олтурушту,эч ким уктай албай эки жакты эле карашат.
Кичине балдар көздөрүн алаңдатышып,бир арабанын үстүндө олтурушат.
Көздөрү илинсе эле ,дагы бирин тамактап,сүйрөп кетчүдөй болушуп ,коркуп олтурушту.
Аларды айлана басышып ,арыраак жактан карышкырлардын улуган үндөрү ,кээде ыркырашып ,бири бири менен кабыша кеткени угулуп турду.
Күйгөн чычалаларды ары - бери жакка ыргытып ,жанында өсүп турган бадалдарды сындырып отко салып жатышты.

Акырындык менен айсыз караңгылык суюлуп,таң агара баштады.
Түн ортосунан таңга чейин аңдыган карышкырлар дагы ,башка ооздоруна эч нерсе тийбесин түшүнүп кетип калышкан өңдөнөт.

Агып жаткан суудан алып келишип бети колун жуушуп,жолго камына башташты .
Карышкырга жем болгон жерге чуңкур казышып ,өзүнүн чепкенине ороп Асилбекти жерге беришти.
Үстүнө ары жактан таштардан алып келип үйүшүп,таяк сайып , Асилбектин баш кийимин илип коюшту.

Чогуу келе берген бул көч ,төрт күн дегенде , көк шалбаалуу адырларга келип калышты.
Эми төө менен аттардын курсагы тоюп, тыңыраак баса баштады.
Көчтүн аяк жагында келе жаткан Алыйлар атын откозуп бир топко туруп калышты.
Толепберген аксакал менен кемпири Субайдага Алый кызындай ,Куаныш менен Бото неберелериндей болуп калды.

Аңгыча арыраак жакта агып жаткан суудан, көтөрүп келе жаткан Алый кекиликтерди көрүп токтоп калды.

Бадалдардын ичке бутактарынан, өсүп турган чийден сындырып келди да өрө баштады.

- Ээ Алыйма бул не?
- Аже,бул тузак. Мурда агаларым кекилик,чил, бөдөнөгө ушундай тузак жасап кармашчу! Мен тээтиги жерлерден кекиликтерди көрдүм. Насип кылса ,кекиликти кармап ,сорпо кылабыз!
- Ие кызым ,ал оңой менен колго түспеген кус го!
- Аракет кылайын...
Уулу менен кызы дагы жардамдашып бир заматта тузак жасап жиберишти .

- Бото чөнтөгүңдө баягы буудайдан бар бекен ?
- Ооба ана,бар...

- Ана мен да сиз менен барайынбы?
- Жок, баарыбызды көрсө чочуп келбей коюшат.

Акырын барып тузакты коюп ,алдына буудайдын дандарынан септи да,жиптин учунан кармап ,куурайлардын арасына бугуп жатып калды.

Өмүргө тете жол

7-бөлүм

Куржундагы курут,күлазык аябай азайды.
Бул түгөнсө балдарымды эмне менен тойгузам деген ой,Алыйдан кетпейт.
Буттары өйкөлүп,арыктаган уулу менен кызын көргөн Алыйдын жүрөгү ооруп ,эптеп жолду арбытышат.
Кум аралашкан талаа акырындап азайып ,алдыда көк чөптүү шиберлер жолуга баштады.

- Буюрса жакындай баштадык балдарым,дагы кичине чыдап койгула!- деген Алый алды жакта кетип бара жаткан эки арабачан,бир төө жетелеген көчтү көрдү.
- Балам тездейли,бул көч менен чогуу басалы!

Алый жана аларды тооруй келе жаткан эки карышкырды байкап калган.

- Демек ,бизди кайтарып калышкан экен да! Карышкырлар экиден жүрбөйт , үйүрү менен жүрүшөт.
Аксаңдап келе жаткан уулумду байкап,азырынча күндүн жарыгында кол сала албай ,күзөтүп келе жатышса керек!- деп ойлонуп,эки жагын каранып келе жатты.
Балдарына айтып ,аларды коркуткусу келбеди.
Болгону басыгын тездетишип,алдыдагы көчкө жеткенге аракет кыла беришти.
Күн батып ,айлана кызарып калганда ,эс алганга токтогон көчкө да жете келишти.

- Арыбаңыздар аже,ата! - деп арабада олтурган аксакал карыя менен жанындагы байбичеге кайрылды.
- Бар бол айналайын.... Кайсыл жакка жол тарттыңар?
- Кыргыз жерине бара жатабыз.
- Жаксы,биз дагы Кегенге карай туыскандарымызды издеп бара жатырмыз...
- Анда биз дагы сиздер менин кошо жүрөлү ! Жолубуз бир экен ,адашып кеттимби деп чочулап келе жаттым эле.
- Тилине караганда кыргыз уксайды го бул карагым ?- деген абышкасы кемпирин карай...
- Ооба ата,мен кыргызмын жолдошум казактын жигити ...
- Ээ кызым ,сени бир көргөндө жигитпи дедим эле ...
- Аже , өзүм дагы ,кызымды да эркекче кийинтип жолго чыктым . Корктум чындыгында ...
- Туура кыласың карагым. Мындай кооптуу учурда ,бардык жамандыкты күтсө болот.

- Булар сиздин туугандарыңызбы ?
- Жок,жолдо жолуккан жолоочулар,бири бирибизди караан тутуп келе жатырмыз да...

Арыктыгынан кабыргалары саналган ат ,арабаны кылдыратып араң тартып келе жатат.

Алдыда төөгө аялы менен эки уулун мингизип келе жаткан киши ,көчтү токтотту.

- Ата мынау жерге түнөйлү,караңгы кирип бара жатат.
- Мейли карагым ,мейли...

Алдыда бараткан араба дагы токтоп ,анын үстүндөгү эки аял ,бир эркек атын чечип ,отко коё баштады.
Эки арабаны жанаша коюп ,жанына төөнү чөктүрүштү.

Жөө жалаңдап ээрчий келе жаткан бул көчтө,жыйырмадай адам бар эле.
Ары жактан агып жаткан кичирээк өзөндөн чаначка суу көтөрүп келип,таштардан тулга жасай коюшуп ,эптеп өзөк жалгаганга аракет кылышты.
Алый бир аз курут ,кемпир бир ууч талкан алып чыкты.
Ар ким чогулткан ар кайсы дандан жасалган талкан ,курут кошулган суюк көжөнү бөлүшүп ичип жатышты.

- Ээ Жаратканым, бүгүнкү берген аукатка ыраазы болайык! Аш калтырмады,ыстык аукат ооз тийдик! Кудайым берээрин унутпасын! Оомийин! - деген абышканын тилегине баары кошулуп бата кылышты.

- Кел кызым , уулун менен кызың арабага чыгып уктасын!
- Жок аже ,тим эле койбойсузбу! Атам экөөңүздөр каякка жатасыздар?
- Ие кызым ,кыргыз менен казак не деген гана кыйыншылыкты көрмеди бул өмирде... Мындан жаман замандарды басынан кеширген! Жаратканым жар болса,бындай заман да өтеди . Балдар жас эмеспи ,алар уктасын,биз мындай эле жатамыз...

Кичинекей арабага эки баланы жаткызып ,өзүлөрү бир кара кийизди алып чыгып жайып коюшту.

- Кана кызым ,кел мынау жерге орын алалы !

Ай талаада ,үч төрт бадалдын түбүнө башпаанек кылган бул адамдар ,бири - бирин караан тутуп уйкуга кетишти.
Улам бири кезектешип,отту өчүрбөй карап турууну чечишти.

Кемпирге жөлөнгөн Алый катуу уктап кетти.
Түшүндө ак элечекчен байбиче, маңдайында туруптур.

- Кызым ойгон,ойгон! - деп жулкулдатып жатыптыр .

Көзүн ачкан Алый ,эмне болуп жатканын түшүнбөй эки жагын карап башын көтөрдү.

Чоң жагылган от өчөйүн деп калыптыр.
Оттон бир азыраак ары жакта жаткан бир нерсени, эки жагынан эки карышкыр жулкулдатып жеп жатыптыр.

- Ай ,тургула ! Ойгонгула ! Аай,ааай! Кет ! Кет ! - деп кыйкырган Алый ордунан ыргып турду.

Жанындагы таягын ала жерди чапкылап катуу кыйкырды.
Карышкырлар , кыйкырыктан жеп жаткан немесин таштай сала качып кетишти.

Бир топ баскан Алый тиги киши жегичтер ,таң атпай артыбыздан аңдыпкелип калган жок бекен деп артын карады.
Көрүстөндүн ортосундагы күмбөздүн жанынан сары тончон,кара тебетей кийген алп мүчөлүү кишинин элеси каалгып, кол булгалап турганы көзүнө уруна түштү...

( уландысы бар)

НУРИДА КАРАБАЛТИНСКАЯ

#омурготетежол_элдик

Акырын эки жагын карай ,балдарын таштап койгон дөңгө карай чуркап жөнөдү.

- Бото ,Куаныш - деп шыбырап ,эки жакты карап калчылдап бара жатты.
Бир маалда алыстан,серейген балдарынын караанын көрө " шуу" дедире үшкүрүп жиберди.

- Балдарым ,акырын үнүңөрдү чыгарбагыла ! Менин артымдан чуркагыла! Бол батыраак !
- Ана ,мен коркуп жатам ,не болуп кетти ?
- Ана,бутум ооруп жатат.

Таягын кызына карматып ,уулун артына мингизип алып ,тигил үйлөрдөн алыстап бара жатышты.

Бир маалда артынан үндөр угулуп баштады.

- Эй ,кана ал катын каякка басты ?
- Мобул жакка...

Үндөрдү уккан Алый менен Бото жүрөгү оозуна тыгыла катуулап чуркай башташты.
Бул жерде жашаган тигил киши жегичтер ,жердин ой- кырын бүт билгенгеби,уламдан улам жакындап келе жаткансыды.

Аңгыча акырындап асманда ай көтөрүлө баштады. Толуп турган ай,азыр өйдөлөгөн сайын ,буларды тигилерге таптак көрсөтөрүн билген Алый эмне кылаарын билбей бара жатышты.

- Ана,ана...ана дейм...
- Эмне болду кызым ?
- Мен булардан коркуп жатам !

Сөөмөйү менен көрсөткөн жакты карап , маңдайында эски көрүстөн турганын көрдү.
Артынан тигилердин чуркап келе жаткан дүбүрттөрү жакындап келе жатты.

- Жаксылык, көрүнөбү тигилер?
- Кайда кетишмек эле, табабыз...

Алый ойлонбой туруп баласын кучактаган бойдон, көрүстөндү аралап,ортороок жерде турган чоң ылайдан согулган күмбөздүн ичине кирип кетти.
Артынан келе жаткан кызынын колунан кармап күмбөздүн четине олтургузду.

- Чүш,акырынгыла, үнүңөрдү чыгарбагыла!
Чет жагына отургула,ортосуна казылган көргө түшүп кетпегиле !

Тигилердин ары - бери басып жүргөндөрү , сүйлөшкөндөрү караңгыда даана угулуп турду.

- Жаксылык ,жана анасы келгенде эле кармашыбыз керек эле!
- Ооба да ,бир аптага жетээр оокат- ас болот эле. Анасы жоголгондо балалары өзү келип ,капканымызга түсип бермек...
- Таптатти бала этин жейт элек ау! Уай енеңдин аузын урайын!
Тиги шешеңдин басы истемейди,оногу аялды жыга шапсак бүтмек.
- Колунда таягын көрүп ,ер адамбы деп коркып кеттим гой!
- Бул көргө кирип кеткен жокпа?
- Ие каяктан кирет эди... Бул жакка мен киргенден коркам...

Эки эркек бир топко сүйлөшүп туруп ,кетип калышты.
Төө чепкенин чечкен Алый эки баласын эки жагына кучактай , күмбөзгө жөлөнүп олтура беришти.

- Ана ,тигилер кеттиби ?
- Ооба.
- Ана ,биз алардан неге качтык...
- Жөн эле ,алар жаман кишилер экен...

Куржунунан курут алып берип , күлазыктан ооздоруна салып ,чаначтагы суудан ичишип олтуруп калышты.

- Ана ,бизге арбактар тийбейби ? Мен коркып жатам.
- Коркпо балам ! Өлгөн адамдардан коркпош керек,алар силерге эмне жамандык кылмак эле? Бул жашоодо тирүү адамдардан коркуш керек....

Шыбырашып сүйлөшүп жаткан немелер энесине жөлөнүп уйкуга кетишти.

- Оо Жаратканым сактап калганына ыраазымын! Жериме ,элиме аман эсен жеткире көр оо Кудай !

- Ушул жерде жаткан күмбөздүн ээси,сизге да Кудайым бейишиңизди берсин ! Бала - чакам менен сактап ,корголотуп калдыңыз! Топурагың торкодой жумшак болсун! Жаткан жериң жайлуу болсун! - деп өзү билгендей багыштап койду.

Түшүндө алп мүчөлүү,кызыл жүздүү бою бийик сары тон ,башына тебетей кийген адам карап турган экен.

- Кызым ,буюрса баары жакшы болот. Көп убакыттан бери эч ким эстебей ,арыктап ,кыйналып кеттим эле. Үйүмдү пааналап, балдарың менен үй катары эс алып ,тамак - ашыңды жеп,мага бата кылып кеткениңе толуп ,эс алып ,күчкө толо түштүм ыраазымын кызым ! Ак жолуң ачылсын!- деп жаткан экен.

Ойгонуп кетсе жаңыдан таң агарып келе жатыптыр.
- Кызым ,Куаныш ойгонгула ! Таң атайын деп калыптыр ,жолго чыгалы!

Күмбөздөн чыгып баратып ,дагы ыраазычылыгын билдирди да ,чоң энесинин айтканы эсине кылт дей түштү.

" Кызым ,эски болобу ,жаңы болобу мүрзө көрсөң үстүнөн ырымдап бир ууч топурак алып ,шамалга чачып кой.
Ошол жерде жаткан адамдын тирүү кезинде кетирген кемчиликтери,күнөөлөрү болсо жеңилдеп калат "!

Ылдый боло топурак уучтай , акырындан согуп турган желаргыга чачып жиберди.

" Ушул көрүстөндүн ээсинин тирүү кезинде билип - билбей кетирген күнөөлөрүн кечире көр ! Жаткан жериң жайлуу болсун ата ! " - деген Алый балдары менен жолун улады.

Өмүргө тете жол

6-бөлүм

Кыйынчылык менен жол азабы коштогон Алыйдын көзүнөн, ак чокулары шаңкайган тоолору учуп кетип жатты.

Керелден кечке токтобой баскан немелер,кичине тыным алып дөңсөөрөк жерге көтөрүлүп барып олтуруп калышты.
Асынган чаначты кайрып ,аз - аздан суудан жутуп ,бут кийимдерин чечишти.

Күн акырындап батып бара жатты.
Кеч боло электе,жатаарга орун табалы деген Алый балдарын шаштыра баштады.

- Ана ,биз кетип эле бара жатабыз? Адашып кетпедикпи?
- Жок кызым,жана эртең менен күн чыкканда мен баса турган багытыбызды тууралап койгом.
- Ана, колуңузду жайып койсоңуз эле ,адашпай калабызбы?
- Бото ,мен сендей кезимде атам күндү ,айды ,жылдыздарды карап багытты табууну үйрөтүп койгон.
Күн чыгышты карап турганда , оң кол жагың Ала- Тоо,сол кол жагың биз келе жаткан казактын ,андан ары орустун жери. Биз түштүктү көздөй басышыбыз керек .
Эртең менен Кудайым буюрса дагы ,күн чыгышка карата багытыбызды тууралап дагы кетебиз.

Айланага кечки иңир түшүп ,акырындап караңгылык өз кучагына ала баштады.
Бир дөңдөн ылдый түшүп келе жатып ,алыстан үч казак үй тигилип турганын көрүп калды.

- Балдар тездеткиле! Тээтиги жерде кийиз үйлөр турат.
Демек адамдар бар окшойт,буюрса бүгүнкү жата турган жерибиз табылды ...
- Кандай жаксы болады ээ? Кечээ бадалдардын арасында жатканда жаксы уктай алмадым - деп Бото Куаныштын колунан кармай алдыга басты.
- Ана,жаксы болды. Бүгүн адамдардын арасында уктаймыз аа?

Колундагы таягына таянган Алый да ,кадамдарын тездетти.
Бирок эмнегедир жүрөгү калкылдап ,өзүнчө эле бир кызык болуп бара жатты.

Үйлөргө жакындаган сайын ,ортоңку үйдөн жылт- жулт эткен оттун учкундарын байкады.

Жакындап барган Алый ,эки баласын артына калтырып ,өзү үйлөргө барып келмекчи болду.

- Бото иниң экөөң ушундай туруп тургула ! Макулбу? Мен сүйлөшүп ,кишилерди байкап келейин...
- Ана,мен деле барайынчы?
- Аябай чарчадым,биз кошо баралычы?
- Жок,ушул жерден мени күткүлө!
Мен байкайм,эгерде эч кандай коркунуч болбосо ,силерди чакырам. Эмнегедир жүрөгүм опкоолжуп ,жакшы болбой турам.

Энесинин айтканына макул болгон балдар жерде жаткан ташка олтуруп калышты.
Ийнинде илинген куржунду кызына берген Алый ылдамдай үйгө жакындай берди.

- Ким бар үйдө ? Ой,үйдө киси барма?
- Бар ,сен кимсиң?- деген аркы үйдөн үн угулду.

Кийиз үйдүн каалгасынан жашы өтүп калган аял чыкты.
Алыйды башынан аягына чейин аңтара карап,

- Сен кимсиң? Сага не керек?
- Тате ,жолоочу элек. Караңгы кирип кетти, үйүңүзгө бүгүн кудайы конок болуп кетсек болама ?

Аңгыча эшик ачылып ары жактан эки эркектин башы көрүндү.
- Ким бул ? Эркекпи же аялбы?
- Суйлегениңе караганда аялсың,кебетеси эркек ...

Үчөөнө жакындай түшкөндө, эмнегедир мурдуна бир башкача жыт бур дей түштү.
Көздөрү кызарып ,ойноктогон жигиттин жаш эле экени көрүнүп турат.
Аркынысы тигил аялдын күйөөсүнө окшоду.

- Өзүң жалгызсыңба?
- Жок балдарым бар?
- Аа балаларыңбы ? Канша жаста? Кызба же уулба ?
- Кишкентай эле ,эч нерсе жемеймиз. Жатып уктасак эле болду.
- Алып кел балаларыңды ,нан да табылады,ас дагы табылады - деп аял шашкалактап...

Эмнегедир бири - бирин башкача карашып ,көздөрү жайнап кеткендей болуп Алыйга көрүндү.

- Мына ,муногу кийиз үйдү силерге беремиз... Кана балаларың?

Тигил аял боз үйдүн эшигин ачып ,Алыйга көрсөтө баштады.
Орто жаштагы эркек аксаңдай басып,ортончу үйгө кирип ,олтура калып балтасын ташка кайрай баштады.

- Мына , көрдүңбү? Жактыбы ,биз далай жолоочуларга жардам бергенбиз...
- Жаксы ,жаксы...Анда азыр барып алып келейин ...

Арыраак жакка таштап койгон таягын алайын деп эңкейген Алый боз үйдүн сыртында жаткан сөөктөрдү көрдү.
Арасында чала - була мүлжүп таштаган чоң кишинин жана кичине баланын баш сөөктөрү жатканын көрө койду.

Жүрөгү кабынан чыга жаздаган Алый ,таягын ала ,

- Ии ,азыр тээтиги дөңдөн ары жакта эле балдарым ...азыр келем... - деген боюнча балдары турган жакка эмес,тетир жакка басты.

Артынан тигилер кууп келе жаткансып ,калчылдап бара жатты.
Бир топко басып барып, бурулуп караса ,үйлөрүнө кирип кеткенби көрүнбөйт.

- Кудай жалгап,караңгы кирип калганын кара! Оо Жараткан бул эмне деген шумдугуң?

Сыртка чыкса айлана таптаза . Кечээки жаандан кийин айлана тегерек сонун жыттанат.
Уктап жаткан балдарын карап коюп ,ары жактагы эки тамды караганы жөнөдү.
Бир тамдын ары жагынан казылган кудукту көрүп , аябай сүйүнүп кетти.
Илинип турган жыгач чаканы түшүрүп,кайра айлантып тартып чыккан чакадагы мелт - калт болгон таза сууну көрүп кубанып кетти.
Чакасы менен көтөрө,кулкулдата ,суусунун кандыра жутуп ,бети - колун ,мойнун жууп сергип алды.
Тиги жаткан тамдагы кумгандарга толтура суу алып келип ,сырттагы отундардан чогулта казанга суу кайнатты. Жануянын берген курутун жанчып ,кулазыкка кошуп аралаштырып бышырды.
Аңгыча балдары ойгонуп,сыртка чыкты.
- Ана ,качан туруп алдыңыз?
- Эрте эле тургам.
- Бизди да ойготуп койбойт белеңиз?
- Силерди уктап эс алсын дедим да. Дагы көп жол басабыз. Келгиле бети - колуңарды жууп ,тамак ичкиле !
Андан кийин бир жумуш кылабыз да ,жолго чыгабыз.

Арыраак жактагы дөңсөөнүн түбүн бычак ,жыгачтар менен казышып көр даярдашты.
Балдары коркпосун деп ойлонгон Алый өзү ,бир жуурканга акырын аялдын сөөгүн жаткызып,төшөк менен жакшылап ороду.

Тизеден казылган чуңкурга сөөктү жашырып ,үстүн топурак менен жабышты.
- Мына ,колумдан келгени ушул болду. Тереңирээк каза албадым, кечир!
Жаткан жериң жайлуу болуп , дениң жерге жаксын , жаның Көккө жаксын!- деп ичинен келме келтирип ,ордунан турду.
Баш жагына чоң таш бастырып,тигил тамдан таап алган аялдын көк түстүү жоолугун чыбыкка байлап сайып койду.

Уктап эс алган үйдүн эшигин сыртынан жаап ,андан табылган териден жасалган төөнүн кымызын куйган кичирээк чаначка да , толтура кудуктун таза суусунан куя ,жолун улашты.

Тамдардан алыстап баратып ,Алый артына бурулуп карады.
Алыстан колуна көк жоолугун булгалаган аялдын элеси Алыйга ыраазы боло жылмайып турган экен...

Акырын башын көтөргөн Алый төрдөн муңайып карап турган өзү курдуу келиндин элесин көрүп ,чочуй түштү.
Элес каалгып учуп тургансыйт,ичинен келме келтирген Алый көзүн ала албай кечке тиктеп калды.
Көздөрү муңдуу, олоң кара чачы төшүнөн ылдый түшкөн ,бул келиндин көздөрү кайгылуу болуп көрүнөт.
Оозу кыбырап , Алыйга бир нерселерди кобурап жаткансыды .
Башында коркуп калчылдап жаткан Алый өзүн - өзү токтотуп ,жакшылап элести карай берди.
Аялдын элеси Алыйдын уктап жаткан балдарын карай көзүнөн жашы агып жатты.

- Сен кимсиң!? Сенин да меникиндей балдарың болсо керек ээ?
Ыйлап жатканыңа караганда ,алар бул дүйнөдө жок? Туурабы?
Ыйлаба,бул да Жаратканымдын берген сыноосудур...
Мен сени ушул бойдон таштабайм деп сөз берем! Кудай буйурса,эртең менен сени жерге беребиз! - деп Алый акырын сүйлөп жатты.

- Ана,сиз ким менен сүйлөшүп жатасыз?- деген кызы Акботонун үнүн укканда селт этип кетти.
- Эч ким менен кызым.
Башын көтөрүп төрдү караса .эч нерсе көрүнбөйт.
- Ана,мен да ойгондум.
- Тургула балдарым,тигил жакта башка тамда суу дагы ,казан дагы бар экен. Бизге Кудайымдын боору ооруса керек!

Сыртка чыкканда жамгыр да басылып ,айлананы толук караңгылык каптап калыптыр.
Тамга балдарын киргизген Алый тулгага казанды асып,кире бериште жаткан отундарды терип келди.
Казандардын ары жагында жаткан сөксөөлдөрдөн сындырып ,оттук ташын жандырып от жакты.
Бир заматта от алоолоно күйүп ,казандагы суу кайнап баштады.
Күлазыктан салып кайнатып ,курсактарын тойгузушту.
Чонураак идиштин капкагын ачып ,анын ичинен бир табактай буудай тапты.
Казанды ысыта,буудайды кууруп ,бадырак кылып балдарына берди.
- Мунун калганын ,жолго калтыралы! Макулбу?
- Ооба.

Кайнаган суудан ууртап,бир топко чейин Алый ойлуу отурду.
- Кана ,тээтиги төшөктөрдү салалы! Жаратканга ыраазычылык билдирип ,ушул тынч түндү бизге буюрганына ыраазы бололу!
Караңгы түндүн артынан , сөзсүз аппак таң атаарын унутпагыла балдарым !
- Кудай мен да ыраазымын! Анам бар экенине ыраазымын!
- Мен дагы ...
- Ана,бизди акем ,аспандан карап жатабы?
- Ооба, акең силердин менин коргоочу периштем да!
- Адам каза болгондо периште болуп калабы?
- Ооба
- Анда бизди акем, ажем,атам коргоп жатырма?
- Ооба балам.

Тапкан төшөктөрдү салып,тамдын эшигин ичинен илип ,үчөө кучакташып жатып алышты.
- Ана,бизге көптөн бери "кыргыз жомок " айтпай калдыңыз! Айтып бериңизчи!
- Ана ,жылдыздар жөнүндө жомок айтыңызчы!
- Болуптур анда ,угуп тургула!
Илгери - илгери , Асман падышачылыгында Үркөр деген киши жашайт. Анын эң сулуу,эң татынакай Үлпүлдөк деген кызы болуптур. Ага бардык жылдыздар ашык болот экен.
Бир күнү Үлпүлдөктү Жетиген деген жети жигит уурдап кетет экен.
Үркөр падышанын жини аябай келип жети каракчынын артынан түшөт .Жетиген болсо Алтын казык деген зор жылдыздын артына барып жашынып калат .
Ошондон ушул убакка чейин Үркөр Жетигенди кууганы кууган.

- Үркөр, Үркөр топ жылдыз,
Үркүп кайда барасың?
Жөө желимге барамын.
Жөө желимде эмне бар?
Аштык айдаар уулум бар.
Жибек созоор кызым бар.
Үркөр , Үркөр үч жылдыз,
Үркүп кайда барасың?
Эжекеме барамын.
Эжекең сага не берет?
Эчки саап ,сүт берет.
Аны неге куясың?
Жалпак ташка куямын.

- Ана ,жалпак ташка сүт куйса болобу?
- Ээ балам,кыргыздар байыркы эл да. Балким илгери табакты таштан чегип ,оюп жасагандыр. Ошондуктан ушундай айтылып калса керек.
Акырындап уулу менен кызы ,биринин артынан бири бышылдап уйкуга кетти.
Алый ордунан ары - бери которулуп ,ар кайсыны ойлонуп жатты.
- Кудайым ай! Аман эсен жериме жеткире көр ! Балдарымдын жамандыгын көрсөтө көрбө ! Өлүгүң ай талаада , көмүлбөй калгандан сакта!

Түшүндө тигил тамдан элес болуп көрүнгөн келин ,жанында жүрүптүр.
Колунан бир нерселерди ала коюп ,жардамдашып жүрөт .
Айланчыктап жанынан кетпей , муңдуу көздөрү менен карайт.
Ойгонсо таң эбак атып калган экен.

Өмүргө тете жөл

5-бөлүм

Арадан бир жумадай убакыт өттү.
Ооздору кеберсиген ,арыктап жүдөй түшкөн үчөө чөл аралаш талааларга келип калышты.
Куаныштын буту өйкөлүп ,баса албай араң кыбырап ,жолду арбытымыш этет.

- Ана,суу ичким келип жатыр!
- Азыр уулум ,чыда ! Бир гана ууртам ичкин , макулбу? Дагы жолдон суу табылабы ,ким билет ...
- Акбото ,ичегой кызым !
- Ана ,мен үлкенмин да , чыдайм! Куанышка эки ууртам жуткурсаңыз!
- Айланайындарым ай! Чыдагыла,тээтигинде тамдарбы же айылбы ? Бир нерсенин карааны көрүнүп жатат. Ошого жетсек адамдар бардыр...

Бир маалда алыстан ,асман карарып ,тездик менен булуттар жылып келе жаткансыды...
- Акбото ме куржунду сен кармачы кызым! Куаныш кел менин аркама ,көтөрүп алайын?
- Ана ,мен оормун! Өзүм эле басам ...
- Ана ,өзү эле бассын! Сиз деле араң басып бара жатасыз го?
- Уулум кел батыраак,тээтиги кара булутту көрүп жатасыңбы?
- Ооба
- Ошол тездик менен айлананы каптап келе жатат. Жашына турган айланада эс нерсе жок. Тездеп тээтиги тамдарга жетели..,,
- Ана,мен корко баштадым.
- Коркпо балам, Жараткан колдосо жетебиз!

Артына арыктап , сүлдөрү калган уулун көтөрүп ,тездей башташты .
Артынан капкара болгон туман , желмогуздар сыяктуу сезилип ,жетсе эле оп тарта тургандай болуп каптап келе жатты.

Жанагы караандары көрүнгөн айыл эмес эле,эски ылайдан согулган төрт там экен.
Алый биринчи тамга жеткен кезде ,каптаган кара тумандай көрүнгөн нерсе ,кум аралаш бороон болуп чыкты.

Үстүндөгү чепкенинин этектерин делбеңдетип , шамал Алыйды алдыны көздөй учуруп жөнөдү.
- Бото ,кызым ,менин этегимди карма!

Энесинин этегин бекем кармаган кызын дагы шамал алдыга делдеңдетип алып бара жатты.
Оозу- мурдуна кум толо ,биринчи тамга жеткен Алый кыйшайып турган эшигин ачып,ичине кирди.

- Уулум ,сен кандайсың?
- Жакшы элемин ....
- Бото сенчи ?
- Мен дагы...

Ооруган белин ушалаган Алый эки жагын карап баштады.
Бул тамдын ичинде көптөн бери адам жашаганы көрүнбөйт.
Төрдө эски кара кийиз,бурч жагында эски оокаттар жатканы көрүнөт .

Төрдүн сол жагында ,үйүлгөн эски жууркандарды көрүп ,ошол жакка басты.
Бир жууркандын четин көтөрө калайын дегенде ,бир сасыган жыт бур дей түштү.

Тамга киргенде эле , түшүнүксүз мурдун өрдөп жаткан жагымсыз жыт кайдан чыгып жатканын Алый жакшы түшүндү.

Эски жууркан - төшөктөрдүн астында өлгөнүнө бир жылдай болуп калган аял кишинин сөөгү жаткан экен.
Арыктаганынан эти ,терисине жабышкан бул аял , ачкачылыктан каза болгону көрүнүп турат .

- Ана,эмне бар экен алдыгы жерде?
- Эч нерсе эмес...

Акырын үстүнө жууркандарды жаап,тамдын кире беришине олтуруп калды.
Сыртта кум учурган бороон ,дагы эле токтой элек.
Бөлмөнү караңгылык каптай баштаганда,сырттагы бороон азая түштү.
- Бото ,силер олтура тургула ! Мен тиги тамды карап көрөйүнчү!- деген Алый чепкенин кымтына,белин куру менен байлай ...

Арыраак жакта турган тамдын сыртынан байланып турганын көрүп ,жибин чечип , босогосун аттады.
Бул тамдын ичинде, тигил тамдагыдай чачылган эч нерсе жок.
Бардык төшөктөрү жыйналган, каптал жакта турган кумганды ачып ,ичинде турган сууну көрө аябай сүйүнүп кетти.
Кире бериште турган көмкөрүп койгон казан менен үч буттуу тулганы көрүп огобетер сүйүндү.

Кайра сыртка чыкканда,кум учурган бороон басылып ,күн күркүрөп,чагылган чартылдап баштаган экен.

- Бото , Куаныш! Жүргүлө бул жактагы тамга баралы!- деп кирип келип ,уулунун кызына жөлөнүп уктап калышканын көрдү.

- Оо Жаратканым ,бизди аман эсен эли- жериме жеткизе көр !
Кагылайын Кудайым,колдой көр! Ата- бабамдын жерине ,балдарым менен аман - эсен жеткенге жардам бере көр!- деп күбүрөнүп жатты.
Аз болсо да балдарын уктап алсын деген Алый , уйкусун бузгусу келбей олтура берди.
Сыртта күн катуулап куюп,алай- дүлөй түшүп жатты.
Башын тизесине койгон Алый бир маалда,төр жактан аны бирөө карап тургансып сезилип кетти.

Тамдын терезеси жок болгондуктан ,төр жак капкараңгы....

- Илгери менин энем ,таенемди элдин баары Умай эне дечү. Сыркоолоп ,же болбосо кирене кирип калышса да баары чакырса ,катуу кар жаап жатабы ,же жаан куюп жатабы ,эч нерсеге карабай жөнөшчү... Айылдагы эле эмес , коңшу айылдагы аялдарды төрөтүп ," Бүбү эне " деген атка конушкан дегенин эстеди .
- Ал эми таятаң куучу болгон. Энем төрөткөн аялдардын кээ бирин албарсты басып,эси ооп калганда , таятаңды чакырчу!

Балалык кезинде жомок катары гана угуп койгонуна ,убагында жакшылап маани бербей жүргөнүнө өкүнө түштү.
- Демек,мен акылымдан айныбай эле,таята - таенелеримден келе жаткан касиет мага да өткөн экен да !- деп ар кайсыны ойлонуп жатып ,таңга жуук көзү илинип кетти.

Түшүндө ак байбиче экөө жайкалган,ар түрдүү гүл жайнаган бейтааныш жерде көк шиберди аралап жүрүшкөн экен.
- Кызым ,мына сенин касиетиң эми ачылды. Ак жолуң ачылсын ! Ата- бабаңдын,Манас бабаңдын касиеттери колдосун ! Кыйналган адамдарга жардам берген сайын , касиетиң күчөйт ! Ак жалгасын кызым!- деп чекесинен сылап жаткан экен...
- Ана...ана ... туруңуз!

Алый көзүн ачканда ,Акбото чекесинен сылап олтуруптур.
- Ох,аябай катуу уктап кетиптирмин!

Алый ордунан турганда,кемпир дагы ,абышкасы да үйдө жок экен.
- Акбото ,аже менен ата кана?
- Алар сыртка чыгышты,Куаныш да сыртта ...

Бетин жууюн деп сыртка чыкканда,кечээ эле купкуу болуп,араң жан болуп жаткан абышкага Куаныш колуна суу куюп жатыптыр.
- Аа кызым турдуңбу?- деген кемпир жылмая
- Ии,катуу уктаптырмын...
- Кызым ,кечээки берген тамагың дарычылыгы күчтүү окшойт. Атаңды бутуна тургузуп койду.

Дасторконго курут, талкандарын койгон кемпир,шуулдап кайнаган чайын алып келди.
Өңүнө кызыл жүгүрүп калган абышканын кадимкидей тыңып калганы көрүнүп турат.
- Кызым атың ким?
- Алыйма
- Менин атым Жануя,абышкам Дулат . Кызым сенин бизге келгениң жакшы болду.
Жанагы байыртадан бери жоокерлер ичкен тамак ,абышкамды бутуна тургузду. Бул менин анамдан калган буюм. Мындан үлкен белек берсек болоор эле,бирок болгону ушул. Жараткан Кудайым жолуңду ачсын!- деп бата кылышты да,кызыл көздүү күмүш шакекти сунду.
- Жок,ала албайм. Анаңыздан калган таберикти кантип алам ?
- Алый кызым ,чын жүрөгүмдөн берип жатам. Муну бере турган кызым жок. Кийин казактын бир анасы белекке берди эле деп,абышкам экөөбүздү эстеп ,бата кыла жүр !
- Сага ыраазымын кызым, үстүмдөн оорумду кол менен алып салгандай болуп,эч жерим оорубай калыптыр!

Курсактарын тойгузуп ,куржунуна Жануянын берген курутун сала ,экөө менен коштошуп жолго чыгышты.
Кол булгалаган эки караан көрүнбөй калганга чейин,улам артын карап коюшуп алдыны көздөй келе беришти.

Бир заматта айланага буркураган жыт тарады.
Ары жакта турган,жыгач аяктарды даярдаган Алый беш кишиге ылайыктап тамак куйду.
- Аже , келиңиз! Муну өзүңүз ичиңиз! Бул тамакты атаны көтөрүп ичирели!
- Ай кызым , атаң суудан башка эч нерсе ичпей жатат. " Ичээр суу,көрөөр күнү түгөнүп бара жатса керек"!
- Жок антпеңиз,аракет кылып көрөлү да...

Тамак куюлган идишти жерге коё салган Алый ,төшөктө жаткан абышканы колтуктан ала,акырын отургузганга аракет кыла баштады.
- Кел кызым ,артына муну жөлөй коёлу! - деген кемпири ,абышкасын отургузуп...

Оозун араң ачып,кашыктап күлазыкты абышкага Алый ичире баштады.
Табактагы күлазык түгөнгөндө,абышка тердеп - кургаган бойдон,сөз сүйлөгөнгө алы келбей олтурган бойдон уктап калды.

- Кызым ,бул эмне деген тамак? Аябай тогумдуу,даамы да бир башкача экен.
- Кыргыздын " күлазык " деген тамагы ушул аже ! Илгери жоого аттанганда энелерибиз ушундай тамакты жасап беришчү экен. Жаргылчакка майдалап тартылган талкан, майдаланып кургатылган эт,анан бийик тоолордо өскөн өсүмдүктөрдүн бүрлөрүн кошчу экен. Мен талаалардан андай чөптөрдүн бүрүн кайдан тапмак элем. Эт менен талкандан жасадым.
- Айналайын кызым ,көптөн бери ысык тамак ичпедик эле . Ыраазымын кызым. Мен азыр...

Кемпир ары жакта турган сандыгын ачып ,бир баштык бир нерсе алып чыкты.
- Ала кой кызым ,бул курут. Жериңе жеткенче балдарыңа катык болсун!
- Тим эле койбойсузбу! Өзүңөргө керек да!
- Ала бер,бизге да буюрган тамак тургандыр...
Үйүмдү ирээтке келтирип, балдарың үчүн арнаган тамагыңды бизден аябай ,берип олтурасың! Кудайым сенин жолуңду ачсын! Аман эсен элиңе жетип ал!
- Аже ,сизге ыраазымын! Тааныбаган эле мени үйүңүзгө жаткызып ...
- Балдарыңды аядым го карагым !

Кемпирдин төшөктөрүнөн үйдүн капталына салган Алый балдары менен жатууга камынды.

Күнү бою тынбай басып келишкен немелер бүт серппей уктап жатышты.
Бул маалда Алый түш көрүп жаткан.
Ак кар,көк муз баскан Ала- Тоонун арасында жүргөн экен.
" Апей мен өз жеримде жүрөм го? Качан келип калгам,балдарым каякта ?" - деп ойлонуп,эки жакты карап коёт .
Бир маалда аркы тоонун бетинен түшүп келе жаткан ак элечекчен байбичени көрүп ,токтоп калды.

- Кызым сен мени тааныдынбы?
- Жок
- Мен ,сенин чоң,чоң энең болом. Атым Бүбү...
- Мен кайдамын?
- Сен ата- бабаларындын жериндесиң! Биздин тукумда адамдарды эмдеген,коркунучту алдын ала сезген касиет бар. Ал энелерден кызга берилет. Аян берген түштөрдү көрөсүң! Ойгон батыраак, көзүңдү ач!- деген катуу кыйкырыктан чочуп кетип ,көзүн ачты.

Алыйдын бут жагында түшүндө көргөн ак байбиче турат, эмнегедир айдын нурундай болгон ак,көк нур чачырап турат.
Кадимкидей уктап жаткан балдары да көзүнө көрүнүп турду.
- Өңүмбү бул ,же түшүмбү? - деп ойлонуп Алый колдорун кыймылдатып , өзүн чымчып көрдү.
- Жок,чын эле экен!

Аңгыча ак байбиченин колу каптал жактан,бир нерсени сөөмөйү менен көрсөтүп жатты.
Башын көтөрүп ,ак байбиче көрсөткөн жакты карады да,жүрөгү опколжуй түштү.
Оорукчан жаткан жерде,абышканын баш жагында капкара караан анын төшүнөн чыгып турган ,жаркыраган нурдай болгон нерсени соруп жаткан экен.
Бир заматта муундары чымырап,жүрөгү калчылдап кетти.
- Аже ...аже! Ата ...ата ойгонуңуз! - калчылдаган үнү менен катуулап кайталай баштады.
- Аже...Ата...тургула ! Ойгонгула !
Алыйдын үнү катуулагандан кийин кара караан ,кара түтүндөй болуп айланага сиңип кетти.
Абышканын төшүнөн чыгып жаткан нур ,кайрадан төшүн көздөй кирип кетип,жок болду.
- Кызым ,эмне болду? - деген кемпир ордунан козголуп,турганга аракет кылды .
- Эч нерсе эмес аже,жаман түш көрүп жатыптырмын...
- Аа, кыйкырганыңды угуп ,чочуп кетиптирмин...

Кайра ордуна жаткан кемпир бышылдап уктап кетти.
Абышканын дагы мемиреп уктап,дем алганы угулат.
Балдарын көздөй бурулган Алый ,уулунун чекесинен жыттай , ойлонуп жатты.
- Бул эмне деген түш болду? Же түшүм эмес ,же өңүм эмес...

Бала кезде энесинен уккан окуяларын эсине түшүрүп ,уктай албай жата берди.

Өмүргө тете жол

4-бөлүм

Үйлөрүнөн чыкканына "эт бышым" убакыт болгондон кийин,агып турган суунун боюна токтошту.

- Жүргүлө мобул талдардын ,бадалдардын куурагандарынан чогулта калгыла! От жагып,курсак тойгузалы...

Балдары терип келген кургак отундарды бир жерге үйүп ,койнундагы оттук ташын чыгарып ,от тамызды.
Куржундагы жез табагын чыгарып ,агып жаткан суудан сузуп келип ,үч ташты тулга кылып ,астына от жакты.
Кайнап калган сууга ,"күлазыктан "бир кочуш салып ,кайната баштады.

Курсагы ачып калган немелерге кайнап чыккан "күлазыктын" жыты " бур" дей түшүп ,ичтейин ачып жиберди.

- Ана,аукаттын жыты ,даамы сонун болсо керек ээ?- деген Куаныш күлмүңдөп апасын карап...
- Анан жакшы болбогондо.... Азыр бышса, курсагыбызды тойгузуп алып ,түнү жата турган жерибизди тууралашыбыз керек!
- Ана... эми үйүбүзгө такыр барбайбызбы?
- Балам,биз акеңдин айткан керезин аткарабыз ! Ачкадан эл тентип ,ар кайсы жакка кетип жатышат. Ал эми биз болсо , таятаңдардын үйүнө барабыз.

Башын жерге салган бала ,улутунуп жыгач менен жерди чукуп олтуруп калды.
Апасы сууга басканынан пайдаланган Акбото ,

- Куаныш ,сен антип анамды капа кылба! Акем да каза болду,эми экөөбүздүн анамыздан баска эш кимибиз жок- деген Акбото инисин кучактай...

Курсактарын тойгузуп,суудан көөкөргө толтуруп алышты.
Ийниндеги арканды чыгарган Алый ,куржунун ташка жөлөй суунун боюн көздөй жөнөдү.

- Сиз не кылып жатасыз?
- Акбото ,келгиле ,мобул куураган жыгач,отундардан терип алалы. Анан караңгы киргенде,бул бизге керек болот.

Балдары менен бир топ отун терип алышып ,арканга таңа Алый жонуна көтөрдү.

- Ана,биз адашып калбайбызбы?
- Жок кызым,адашпайбыз. Мени сендей кезимде ,атам менен агаларым эркек баладай кийинтип алып ,өзүлөрү менен тоого кошо ала чыгышчу.
Атам мергенчи, мүнүшкөр,аба ырайынын шартын жакшы түшүнгөн адам эле. Ошондуктан агаларыма эмнени үйрөтсө ,мен дагы алардан калбай үйрөнүп алаар элем.
Күн чыгыш менен күн баткан жакты көрдүңөрбү?

- Ооба
- Анда коркпогула, адашпайбыз...

- Ана ,менин аягым ооруп жатат ...
- Кана кел ,олтурчу ? Иий бутуң өйкөлүп кеткен тура ! Азыр балам , чылгоо ороп берейин , басканыңа оңой болот.

Үчөө ээрчишип келе беришти, күн батып,айлананы караңгы каптай баштаганда ,алыста тигилген төрт - беш үйлөрдүн карааны көрүндү.

Жакындай бергенде башына казакча баш кийим кийген кемпирдин бир нерсе кылып жатканы көрүндү.

- Арыбаңыз аже!
- Ийи,арыба!
- Аже , караңгы кирип кетти,балдарым менен сиздикине түнөп алсам болобу? Эртең менен таң агарганда чыгып кетебиз.
- Суйлегениңе караганда казак эмессиң го?
- Менин күйөөм казактын жигитти,өзүм кыргыздын кызымын...
- Кийимиңе карасам ,эр жигитке окшойсуң, сүйлөсөң аялдын үнү ...
- Аже ,жолдо каракчылар көп дегенинен күйөөмдүн кийимин кийип ,жолго чыктым.
- Аа жакшы... Азыр буту баскандардын баары , ачарчылыктан качып бул жагы кыргызга,тиги жагы Текеске,Улуу Чатка,андан аркысы өзбек менен каракалпакка кирип кетти. Менин уулум каза болуп,чалым экөөбүз калдык. Абышкам оорулуу ,төшөккө жатып калды. Жүрү үйгө киргиле!- деген кемпир кийиздери кырк жагынан жыртык үйүнүн эшигин ачты.

Караңгы үйдүн төр жагында салынган төшөктө ,купкуу болуп,арык абышка жатат.
- Келгиле ,тиги жерге олтургула!

Сырттан тере келген отунун Алый кемегенин жанына таштады.
- Ой бай ,кызым! Абышкам ооруганы ,отун ,тезек тартыш болуп жатканда ... Жакшы кылбадыңбы!
- Кана уулум ,сенин отундарыңды да алып кел?

Уулу менен кызы да көтөргөн отундарын боз үйдүн ичине киргизишти.
- Айналайындар,жакын жерде тере турган отун жок,кыйналып турдум эле.

Алый үстүндөгү төө чепкенин чечип ,үйдүн ичин кичине ирээтке келтире баштады.
Кийиздерин кагып, күүп бүтүп ,кемегеге казан асып ,суудан куйду.
Казан кайнап ,боз үйдүн ичи жылып , кадимкидей жылый түшкөнсүдү.

" Карыган немелердин батасы тийсин" деп ойлонгон Алый ,куржунунан күлазыкты алып чыгып ,бир ууч салды.

- Азыр биз алыс жолго чыгабыз! Ушул сааттан баштап балалыгыңар ушул үйдө калат! Бара турган жерибиз алыс ,жолдо бизди жалаң кыйынчылыктар гана тосуп турат. Ошондуктан ыйлабай, кыйынчылыктарга тик карайбыз! Акеңер силерге ишенип кеткен,! Түшүндүңөрбү?

Экөө тең апасынын айткандарына муюй ,башын ийкешти.

Үчөөнү узатууга чыгышкан туугандары менен коштошуп жолго чыгышты.
Колдорун булгалаган тургандарды Алый акыркы жолу бурулуп карады да , колдоруна таяктарын кармай балдарын астына салып кетип бара жатты.

( уландысы бар)

Нурида Карабалтинская

#омурготетежол

- Насипа жеңге,уулуңуз Толегендин эски кийимдеринен болсо бериңиз деп келдим.
- Анын кийими Куанышка үлкен го?
- Жок ,мен аны Акботага кийгизем. Күйөөмдүн жолдошу жолдо ууру ,каракчылар көп жүрөт .
Абайла деп кетти, ошондуктан Акботону эркек баладай кылып кийгизип алайын дедим.

- Ие , аның да туура -- деген Насипа уулунун эски кийимдеринен алып чыгып берди.
- Жеңге мен сизге ыраазымын. Жаманбы,жакшыбы канча жылдан бери бир тууган эже- сиңдидей болуп жакшы жашадык . Менден кеткен күнөө болсо кечириңиз!
Сизден кетсе мен кечирем.
Алыс жолго чыгып жатабыз,аман эсен элге жетебизби же жолдо калабызбы? Аны бир Жараткан билээр!- деген Алый Насипаны кучактай ыйлап жиберди.
- Жаным ,Алыйма ,жылама! Жаратканнын буйругу экен ,не деймиз? Аман - эсен журтыңа жетип ал карагым !
Биймырзанын тукумун аман алып калуу сенин колуңда! Сау бол карагым...

Алый үйүнө келип, Энеси тигип берген куржунун сандыгынан алып чыкты.
Даяр болуп кургап калган этти ,таруунун талканына аралаштырып , бөздөн жасалган баштыкка салды.

- Ана ,бул не деген аукат ?
- Бул ,биздин ата- бабаларыбыздан калган , баатырлардын тамагы!
Илгери биздин эл жоокер болгондуктан ," ат үстүнөн казан аскан"!
Токтогон жерден ,суу кайнатып ,ушул " күлазыктан" бир ууч салып кайната койсо тамак даяр!
Ал эми токтогонго убакыт болбосо ,ат үстүнөн оозуна салса ,күч кубат берген.

- Ана ,биз дагы нагашыларыбыздай жоокерге айланабызбы?
- Ооба балам,азыр заман оор! Жолдо бизди ар кандай кыйынчылыктар күтүп турат! Ошого даяр болушубуз керек!
Анын үстүнө казактар дагы баатыр , көчмөн эл болгон.
Силер да баатыр элдин тукумдары болосуңар?
- Эки элдин не айырмашылыгы бар ,ана?
- Казактар талааларда, чөлдөрдө көчүп конуп жүрүшкөн. Ал эми кыргыздар бийик тоолордун арасында жашаган элдер ...
- Анда биз туыскан эл экенмиз да?
- Ооба балам," кыргыз казак бир тууган " деп бекеринен айтылбаса керек, мен силерге айтып берип жүргөн Манас бабабыздын жакын досу Көкчө казактын каны болгон.

- Акбото сен чоңоюп калбадыңбы !
Мен бирдеме айтайын деп турам,сенин чачыңды кыркканга туура келет кызым?
- Эмнеге ана ,менин шашымды кестиргим келмейт. Тебетейге катып койсакшы?
- Жок кызым ,элге жеткенден кийин кайра сонун кылып , чачыңды өстүрөбүз!
Азыр болбойт,Габит жолдо жаш кыздарды да уурдап кетип жатышыптыр дегенин сен деле уктуң го?

Акбото көзүнүн жашын кылгырта,беш көкүл кылып өрүлүп,белине түшүп турган чачын сылай олтуруп калды.
Бир топко ойлонуп олтурган кыз ,ордунан тура апасынын колундагы кайчыны алды да ,бирден кесе баштады.
Ар бир көкүлүн кырккан сайын ,көзүнөн жашы мөлт - мөлт эте агып жатты.
Кыркылган чачын көргүсү келбей ,жаман малакайды баса кийген Акбото унчукпай отуруп калды.

Сандыктагы Биймырзанын эски кийимдеринен тандаган Алый дагы өзүнүн кийимдерин чече баштады.

- Кой ,кызымды эркек баладай кылып кийинтип коюп,өзүм аялдай кийингеним болбос! Жолдо бизди эмнелер күтөт ким билсин?
- Ана ,сиз дагы шашыңызды кесесизби?
- Ооба кызым,чач деген эртең эле өсөт. Аман элге жетсек биздин жеңишибиз ошол...

Толорсукка чейин түшүп турган капкара чачын Алый кайчы менен түбүнөн кыркып салды.
Бир кезде Биймырзанын айткандары эсине келе түштү.

- Жаным ,ушул жибектей кулпурган шашыңды өрүп артка таштап койгонуң жагат . Баскан сайын шыңгырап үн чыгып турган шашпактарың өзгөчө! Өлөөр өлгөнчө,ушул шыңгыраган үндү эсимден шыгармасмын ау! " Бир жаздыкта бас ,бир жеңден кол шыгарып,кылым жасаймыз!"
- Мына берген убадага турбадың, кылым жашамак тургай ....эми сен жоксуң, сен кызыккан чачымды да кестим .
Себеби сенин балдарыңдын өмүрү чачымдан артык эмес ! Мага айттырган аманатыңды аткарууга тийишмин...

Биймырзанын эски төөнүн жүнүнөн токулган чепкенин кийип, башына күйөөсүнүн эски баш кийимин кийгенде Алый эркекке окшошуп калды.

- Кана ,балдарым ,олтургула! Үйүңөрдүн ичин акыркы жолу жакшылап карап алгыла!

Экөө боз үйүн жаңы көрүп жаткансып ,айландыра карап калышты.

Өмүргө тете жол

3- бөлүк
Нурида Карабалтинская

Габиттин сөзүн унчукпай угуп олтурган Алый ," шуу" эткизе үшкүрүп алды.

- Мен дагы кантээримди билбей олтурам...
- Алый мен дагы Биймырзанын сага айткан сөзүнө кошулам. Кеч болуп кала электе,туулган жериңе балдарың менен кеткин!
Бул ачарчылыктын бүтөөр күнү көрүнбөйт.
Жакшы таанышым , Казаккрайкомдо иштейт,баягыда жолугуп сүйлөштүм. Бул жерден кеткенден кийин үй бүлөмдү алып Казанга кетем. Мындай абал качан оңолот,ал дагы билбейт.

- Же араба ,же көлүк жок... Кантип жетебиз?
- Минип жүргөн атымды деле таштап кетээр элем. Бирок бул өкмөттүн аты. Ошондуктан таштай албайм.
Жаз жаңы келди аяш,эртелесең күз келгенче элиңе жетесиң! Жөө бассаң дагы кышка чейин кыргыз жерине жетесиң.
Эгерде кышка кала турган болсоң...
- Ооба ,мен да түшүнүп олтурам...
- Балдардын жашы канчада?
- Акбото ондо,Куаныш сегизге чыкты...

- Алый менин айтканымды жакшылап эсиңе түйүп ал!
Бул жерде орустун чек арасына жакын болгондуктанбы айтор ачарчылык эми башталды.
Ал эми мындан ары эл катуу кыйналып жатканын кезиктиресиң ...

Биздин угушубузча ачкачылыктан киши жегендер пайда болуптур. Алар кичине балдарды жеп жатышат дейт.
Балдарыңды абайла,эч кимге ишенбе!
Кызыңды дагы байка! Азыр мындай коркунучтуу заманда , колуңдан кызыңды жулуп кетиши мүмкүн...
Биймырза иштеп бүтсөм эле ,нагашыларымды кошуп Ала- Тоонун бооруна жетип жан сактайбыз деп айтып жүргөн . Аттиң,максатына жетпей калды...
Көзүнүн жашын кылгырткан Алый ,ыйлап олтурушкан кызы менен уулун кучактай ,чачтарынан жыттап ыйлай берди.

- Мен ...азыр келем - деген Габит сыртка байланып турган атына барып ,капка салынган бир нерселерди көтөрүп кирди.

- Алый бул бир баштык таруу, жолдо келе жатып сайгактардын үйүрүн жолуктурдум.
Ошондон Кудай берди окшойт,муну атып алдым.
Балдарыңа тамак - аш болсун ! Колумдан келсе ,мындан чоң нерсе кылаар элем...
Айлам жок....- деген Габит кичирээк сайгактын этин Алыйдын астына таштады.

- Сизге ыраазымын! Сизге Биймырзанын арбагы ыраазы болсун!Чоң рахмат!

- Анда мен жолго чыгайын! Кел уулум ,сен эми чоң жигитсиң! Энең менен эжеңди корго,макулбу?- деген Габит Куаныштын чекесинен өптү.
- Келегой кызым! - Акботонун чекесинен өпкөн Габит жөлөнүп турган мылтыгын асына,куржунун ийнине иле ордунан турду..

- Аман - эсен эли - журтуңа жетип ал! " Эки тоо көрүшпөйт,эки адам көрүшөт " дегендей балким келечекте кезигип калаарбыз!- деген Габит коштошуп ,атына минип жүрүп кетти.

Эртеси сайгактын этин асып, Биймырзанын туугандарын чакырды.

- Агайын- туугандар! Менин сиздерге айта турган кебим бар...

Алый сүйлөп бүткөндө ,баары тунжурап олтуруп калышты.
Биймырзанын таякесинин аялы ордунан тура,

- Алый кызым , Биймырзанын аманатын аткарууң керек. Балдарың менен аман - эсен элиңе кет !
- Балким сиздер дагы мени менен кетесиздер? Биймырза силерди дагы ала кетсем дечү экен,тилегине жетпей калды....
Балким баарыбыз чогуу кетебиз! Мени менен Ысык - Көлгө кетели,чогуу жүрсөк, эч ким эч нерсе кыла албайт.

- Жок,биз туыскандарымызды ,жеримизди тастап кайда кетемиз? Жолуң ак болсын! Биймырзанын аруагы колдасын! Балапандарың менен аман эсен журтыңа жет ! Аамин !
- Бизге таарынба ,мен Ерболатты күтөмүн - деген Насипа Алыйдын колун кысып койду.

Эртеси Алый оокат - кечелерин чогулта,алыскы жолго камына баштады.
Габиттин таштап кеткен таруусун казанга кууруп ,майдалап жаргылчакка тартты.
Биймырзанын арбагына багышталып куран окулуп , сайгактын этин тартканда , сулп эттерин өзүнчө чыгарып алып койгон.
Ошол этти күл майда кылып туурап,калган акыркы томуктай тузун жанчып себеледи да күнгө жайып койду.

Аны илгертеден кыргызда " күлазык" деген ат менен белгилүү болгон, жоого аттанганда жасалчу тамакты жасоону чечти.
Бала кезинен ата-энесинин айтып бергендерин мээсине түйгөн Алый ,эми башына сыноо келгенде айтылган кептерди биринен сала бирин эстей баштады.

Бир үй ары жашаган Насипа тааженесинин үйүнө келип,

- Ана ,сиз өзүңүзгө куйбайсызбы?- энесинин эч нерсе ичпей олтурган көргөн Акбото карап калды.
- Мен тиги казандын түбүндөгү калганын жейм. Мага карабай иче бергиле!

Кичирээк казандын түбүндөгү аталага суу куюп эзип ,чыныга куюп өзү иче баштады.

Коңшулаш турган Биймырзанын тайларынын деле чама- чаркы чектелүү.
Акыркы тыңыраак оокаттарын,калган жалгыз эчки- койлорун да ,баягунку кызыл шапкечендер айдап кеткен.
Бир баштыктай талканын сыртка көмүп койгонуна Алый азыр да ыраазы.
Эгерде бул талкан болбогондо балдарынын курсагын эмне менен тойгузаары белгисиз.

Түнкү көргөн түшүн эсинен чыгара албаган Алый ,ар кайсыны кармалай ойго батып жүрдү.
Бала кезинен аян түштөрдү көрүп ,алардын так чыгаарын энеси да ,атасы да жакшы билээр эле.
Турмушка чыгып , Биймырзанын айылына көчүп кетээрине жакын,энеси Жаңылкан чакырып кеп- кеңешин айткан.

- Кызым , билесиң биздин тукумда касиет бар! Ал касиет сага да берилген. Таза жүр,так жүр кызым. Көргөн түшүңө маани бер! Өтүп кеткен ата- бабаларына жыт чыгарып ,багыштап жүр ! Макулбу кызым,качан көрүшөбүз бир Кудай билет ...
Түшүңдө аян берген нерселерге ишен!
- Макул эне!- деген кызын кучактаган Жаңылкан кызы узап ,карааны көрүнбөй калганча карап кала берген.

- Байкуш энем! Эмне эле мени акыркы жолу көрүп жаткансып ,көп нерсени айтып жатат деп ойлодум эле! Эненин жүрөгү сезип ,кызын көрбөй калаарын алдын ала сезип жаткан окшойт да!- көзүнүн жашын балдарына көрсөтпөй аарчыган Алый төшөнчүлөрүн жыйнай баштады.

Бир маалда алыстан аттын дүбүртү угулуп калды.

- Акбото ,Куаныш отургула! Тиги кызыл шапкечендер келе жатышат окшойт!
Чуркаган бойдон барып эки кеседей талкан салынган баштыгын ала коюп,жүктөрүнүн арасына жыя койду.

Сыртка чыккан Алый алардын кийиз үйүнүн жанына келип,бир аскерче кийинген адамдын казыкка атын байлап жатканын көрдү.
Ийнине куржун асынган адам , ылдамдай басып ,үйгө кирип келди.

- Арыбаңыз аяш!
- Бар болуңуз!
- Бул Биймырзанын үйүбү?
- Ооба
- Сиз Алыймасызбы?- өзү оруска окшогон бул адамдын так кыргызча сүйлөгөнүн угуп ,анын оозу ачылды.
- Менин атым Габит,өзүм татар боломун.
- Аа кечиресиз,мен сизди оруспу деп ойлоп кеттим.
- Мен Биймырза менен чогуу иштедим. Экөөбүз жакшы санаалаш,курдаш болдук.
- Өзү кайда? Аман - эсенби ?
- !!!!
- Ал качан келет ?

Сүйлөп жаткан Габит унчукпай жерди тиктеп олтуруп калды.
Колундагы камчысы менен жерди чие,телмирип ойлуу отурду.

- Алый... Балдар сыртка ойноп турса...
- Акбото иниңди алып ,сыртка ойной тургулачы!

- Биймырзага бир нерсе болдубу? Мени кыйнабай... айтыңызчы?
- Алый...менин жаман кабар алып келгенимди кечир!
Биймырза экөөбүз кампада кароолчу болуп иштеп,тааныштык.
Чогуу кетебиз деп турганда,кампага кол салуу болду... Атышып жатып, Биймырзага ок жаңылып,катуу жарадар болду.
Ок талуу жерге тийген экен... сактап кала албадык!

- Ааай! Карангүн,балдарымдын атасынан айрылдымбы ? Кокуууй! Оо Жараткан бул эмне деген шумдугуң? Биймырзаааа,мени эмнеге таштап кеттиң? Эми биз эмне болобуз? Балдарың эмне болоооот ?

Буркурап боздогон Алыйманын жанына киши тура албайт.
Аркы үйдөн Биймырзанын таякеси Ерболаттын аялы Насипа да чуркап кирип келишти.
Баары ызы- чуу болуп ,Алыйдын уул - кызы эч нерсени түшүнбөй ыйлап жаткан апасын алаңдап карап турушту...

Баары кетип ,үйүндө ыйлаган бойдон Алый балдары менен калды.
- Алый аяш! Ушундай оор,кыйын кырдаалда жаман кабар алып келиш мен үчүн да өтө оор! Биймырза үзүлөөр алдында ,сизге айтчу сөзүн мага аманат кылып тапшырган.
" Алый мени кечир! Сага убада кылган жашоону кыла алган жокмун! Ачарчылык элди,жерди каптап келди. Акбото менен Куанышты жалгыз өзүңө тапшырдым,сени Жараткан Кудайга тапшырдым. Балдарымды алгын дагы,аларды сакташ үчүн кыргыз жерине , элиңе кайткын! Менин угушум боюнча,кыргыз элинде ачарчылык болгон жок! Кыргызды тоо сактайт,эптеп балдарды алып кет да ,өмүрүн сакта! Мен силерди жакшы көрөм!" - деген боюнча каза болду. Сөөгүн ошол айылдын мүрзөсүнө жашырдым...

( Уландысы бар)

#омурготетежол_элдик

Өмүргө тете жол
Нурида Карабалтинская
2- бөлүк

Бир жума өтпөй ,Досымбай туугандары менен Жаныбектин үйүнө Алыйдын колун сурап ,жуучу түштү.

- Жаныбек досым! Өзиң жаксы билесиң,кыргыз менен казакка ортак кеп бар !
" Эки жаман тоого шыкса кубаласып түсет,эки жаксы тоого шыкса кудаласып түсет" дейт гой!
Уулум Биймырзанын көңили кызың Алыймага түскен өңдүү! Мүмкүн болсо , кызыңдын колун сурап келдик! Илгертен эки эл ,кыз алысып ,кыз берип келген көрши эл гой! Калай дейсиң баурум?

Бир топко ойлонуп олтурган Жаныбек тамагын кыра,

- Досымбай досум! " Кызды сураганга ,кымызды суусаганга бер" деген сөз бар .
Эми экөөбүз бири бирибизди көп жылдан бери билебиз. Бирок мен үй бүлөм ,кемпирим менен кеңешпей койсом болбойт. Кызымдын дагы көңүлүн карайын,оюн угайын...
Эли- жеринен алыс кетип ,кызым ыйлап калбас бекен?
- Жаныбек досым! Куда кааласа жылына жайлаудан кездесип турамыз! Эки жастын бири бирине көңили болсо ,кудаласалы !

- Ооба , аның деле туура!

Жаныбектин инисинин үйүндө Турсунайдын жанында олтурган Алыймага энеси кирип келди.

- Алый кызым,ойлонгун! "
Төркүнү жакындын төшөгү жыйылбайт, төркүнү алыстын көзүнүн жашы тыйылбайт" деген сөз бар элибизде.
Туура, Досымбай дагы ,Саулэ дагы жакшы адамдар. Уулу дагы мыкты жигит,бирок башка элге баруу оңой эмес!

- Ойлондум эне,мен бардык кыйынчылыктарга чыдайм. Биймырза менин тагдырым - деген Алый башын жерге сала...
- Мейли кызым ,сенин оюңду угуп кел деп атаң ,эки агаң жиберди.Тиги Токтосун дагы атаңа ,кичүү уулуна куда түшөлү деген экен...
- Жок ,эне ....Мен анын баласына баргым келбейт. Мен...
- Мына эне,мен канчадан бери ,казакка турмушка чыкпай эле кой деп айтып жатам. Көгөрөт да турат кызыңыз!- деген Турсунай сөзгө кошулду.
- Болуптур кызым,атаңа сенин айтканыңды жеткизем- деген энеси чыгып кеткен.

Эки жак сүйлөшүп макулдашып ,жайдын толуп турган кезинде эки жаштын үйлөнүү тою болду.
Өзүнчө ак өргөө көтөрүп боз үй , казакча айтканда " кийиз үй " тигишип түтүн булата башташты.
Алый менен Биймырзанын махабатка толгон бактылуу күндөрү өтүп жатты....
Күз келип ,эки жак тигилген боз үйлөрүн чечишип ,кыштоого ар ким өз тарабына көчүштү.

Ала- Тоонун берки бетин Жаныбек жайласа,аркы бетинде Досымбайдын айылы жайгашкан.
Ошол жылы кыш катуу түштү.
Катуу суукта далай Досымбайдын малы кырылып,жылуураак деп Кеген тарапка көчүп кетишти.
Жаз чыгаар замат,Совет бийлигинин жаңы мыйзамдары чыгып казактардын малына ,данына салык салынып баштады.

Макул болбогондорду камап,элди бузуп жатасың деген айып менен далай мыктылар Сибирге айдалды.
Ошолордун арасында Досымбай да бар эле.
Жылдан жылга жашоо оорлоп,казак жерин ачарчылык каптай баштады.
Досымбай камалып кеткени ,Биймырза энеси Сауленин төркүндөрүн көздөй ,Сары Аркага көчүштү.

Кара курсактын айынан,жердеген Ала- Тоосунан алыстатып , Биймырзаны тагдыр энесинин айылы жайгашкан бозоргон талаага алып кетти.

Ал арада Алый,бир уул ,бир кыздын энеси болуп калган.
Төркүнүнө көчүп келгенден кийин Сауле катуу ооруга чалдыгып ,айыга албай каза тапты.

Биймырза үй бүлөсүн багуу үчүн нагашы агасы ,бизче айтканда таякеси менен орус менен казактын чек арасындагы айылдарга жумуш издеп кеткен.
Андан бери алты айдын жүзү болду...

Жанатан бери башынан өткөргөн күндөрүн эстеп ,уйкусу качкан Алый ордунан турду.

- Кой ,эптеп сөксөөлдөрдөн терип келип от жагып,кичине талканды балдарыма атала кылып берейин. Эптеп өзөк жалгап турсак ,атасы келип калаар!
- Ана,курсагым ашты!- деген уулу Куаныш көзүн ачты.
- Азыр балам,атала жасап берем.
- Ана,мен да ойгондум - деген кызы Акбото ордунан тура...
- Кана, бетиңерди жуугула! Азыр бышып калды.

Томуктай болгон туздан акырын бычак менен кырып , кайнап жаткан шылдыраган суюк жармага себеледи.

- Эптеп талкандан жарма кылып турсам, Биймырзанын кабары угулуп калса... Буюрса балдарына тамак- аш алып келип калаар...
- Ана ,акем келсе ,эт ,нан алып келеби?
- Ооба уулум,атаң келсе курсагыңар тоет! Жатаарда" акем аман келсе экен "деп Кудайдан тиленип жаттыңарбы?
- Ооба ...

Эки жыгачтан жасалган кесеге аталаны бөлүп куюп ,балдарына карматты.

" Кыз оюн" аяктап ,узап бара жатканда асманга ай топтой толуп,айлана бир башкача жаркырап турган эле.

- Жеңге , мүмкүн болсо Алыйма менен бир аз сүйлөшсөм дегем?
- Ай жигит ,менин кызыкем ,жигит сүйлөшөлү десе эле ,токтоп сүйлөшө калчу кыз эмес!
Балким казакта кыздар сүйлөшсө болот,ал эми бизде салт катуу. Эртең агасы мени кызыл - ала кылып , төркүнүмө жеткирип салбасын! Хи- хи!- деген Турсунай Алыйды колтуктай басты.
- Айтканыңызга унадым жеңге! Не кылышты билмей турмун! Кайын сиңдиңизден көзим ала албай, жүрегим түрсүл- түрсүл согып,кыйналып турмын...
- Аа жигит ,менин кызыкеме көз салгандар өтө көп ! Бирок кызыкемдин жүрөгүндө азырынча эч ким жок!- деген Турсунай шакылдай басып ,Алыйды жетелей басып кеткен.

( уландысы бар)
Нурида Карабалтинская.
#омурготетежол_элдик

Турсунайдын кызыл шайыдан тигилген көйнөгүнө,кара баркыт чыптамасы жарашкан Алый өзгөчө көрүнөт .
Белинен ылдый кыркка бөлүнүп өрүлгөн капкара чачтары баскан сайын табигаттын берген чапанындай дене - мүчөсүн чоочун көздөрдөн жаап турат.
Атасы ак мөңгүлүү чокулардан тузакка түшүрүп кармап келген суусар тебетейи кызга ого бетер көрк берет.
"Кыз оюнга" келишкен жигиттер ,бири - бирине шыбырап,улам Алыйды карап коюшат.
Ала- Тоонун боорлорунда жазда ачылган татынакай жоогазынына окшогон Алый , көпчүлүктү көңүлүн өзүнө бурду.
Аны байкаган жеңеси ,боз үйдүн кире беришинен орун алып,кайын сиңдисин арт жагына ката отургузду.

Алыйма киргенден бери Турсунайдын капталына жабышып,акырын отургандарды карап коёт.
Кире беришке жакын олтурган узун бойлуу,бүркүт кабак ,мурутчан жигит
киргенден бери өзүнөн көз албай олтурганын сезди.
Ал Досымбайдын уулу Биймырза эле...

- Жеңе ?
- Ооу кызыке?
- Тээтигинде бир жигит мени эле тиктеп жатат окшойт.
- Ал эле эмес ,бир топ жигиттер сенден көзүн ала албай жатышат. Аның казак жигит го?- жактырбай Турсунай мурчуя кайын сиңдисин карап койду.

Жаштар арасында " сармерден" башталып ,бирде кыз - келиндер тарап,бирде жигиттер ырдап ,бири бирине жоолук таштап жатышты.
Ыр кесенин кезеги Турсунайга келип ,ал ырдап бүтүп кесени Биймырзага сунду.

- Ии жигит кана ырдап көрчү! Көзүңдү эле албай тиктейсиң ,ырдаганга кандайсың? Бизче ыр дейт,силерче өлөң айтат деп коёт. Кана анда ,угалы!- деп шаңкылдап салды.

Жылмая тиктеген Биймырза кеседеги кымыздан бир аз ууртай, дасторконго койду.

- Анда жеңгемин "жыр кесесине" жауп бермей коё алмаймын ау! Жауп катары Абай бабамыздын өлеңдеринен айтайык! Кандай дейсиздер баурларым!- деген жигит олтургандарды карады.

Элдин баары анын караганын сезип жаткансып,Алыйдын бетинен кулагына чейин кызарып кетти.
Кулагынын ысыганын жабайын деген Алый майдаланып өрүлгөн көкүлдөрүн кулагына жаап , чачтарын кармалап ,ылдый карап олтуруп калды.
Төрдө олтурган домбура кармаган толук казак жигит ,аспабын күүлөп, Биймырзага баш ийкеди.

- Айттым салем,калам кас,
- Саган курбан мал менен бас.
- Сагынганнан сени ойлап,
- Келер көзгө ыстык жас.

-Сенен артык жан тумас,
- Тууса туар,артылмас.
- Бир өзиңнен баскага,
- Ынтыктыгым айтылмас.

- Асыл адам айнымас,
- Бир бетинен кайрылмас.
- Көрмесем да, көрсем да,
- Көңилим сенен айрылмас.

Боз үйдө олтургандар " дуу" дешип ,алакан чаап,кыйкырык сүрөөн менен коштоп калышты.
- Бали ! Жигит эмес бекенсиң!
- Оп баракелде!
- Казактардын тили ширин ,кана баурум улант!

Дуулдаган элдин арасынан жигиттин көзү , Алыйдан башканы карабайт. Уялганынан жер тиктеген Алый башын көтөрбөй,жер төшөктүн тигишин сыйпалаганы сыйпалаган.

- Ай кыз,бул жигитиң шумдук ырдайт тура!- деп шыбыраган Турсунайды Алый чымчып алды.
- Жеңе акырын,эл угат!

- Кана ,казагым улант эми...

- Сизде - сымбат,бизде ыклас,
- Осы сезим бары рас.
- Сиздей жарды жалганда,
- Кызыгына жан тоймас.

- Ыйыгымда,сиздин шаш,
- Айкалысып тай- талас.
- Лаззат алсак,болмайма,
- Көз жумулы, көңил мас.

- Көзим жатка карамас,
- Жат да,маган жарамас.
- Тар тосекте төсиңди,
- Искер элем жалаңас!- деп ырдап барып токтоду.

- Ой,дууйт,ала жат ! Ала жат!
- Ой бай! Абайдын андери керемет гой!
- Сени сыздатып,боздоткон кайсы кыз ,же кайсы келин экен ыя?
- Ай бали! Өлөң эмес бекен!
- Айий ,жигит болбосоң коё кал!
- Баракелде! Кана сени сыздаткан ким ? Балким арабызда олтурабы? Болсо сөйкө сал, дагы бир тойду тойлойлу!- деп дуулдап калышты.

Башын көтөрсө эле , Биймырзанын көзүнө урунаарын сезген Алый жер тиктеп олтура берди.

- Иий Кудайым ай,элдин көзүнчө " ушул кыз" деп салбаса экен! - деген Алыйдын колдору чымырап чыкты.
- Анда " жыр кесени" анау жеңгеге сунайын! - деген жигит ,аркы башындагы олтурган кызыл жүздүү келинге сунду.
- Ухх,Кудай бир сактады. Азыр мени көрсөтүп салса ,атам менен энем эмне дейт эле! - деп үшкүрүнө башын көтөргөн кыздын көзү Биймырзанын көзүнө уруна түштү.

Жанатан бери жаш кыздын уялып ,башын көтөрбөй олтурганын сезген жигит ,алдыртадан тиктеп олтурган эле.
Ушул көз караш ,экөөнүн тагдырынын ажырагыс байланышына алып келээрин кыз дагы ,жигит дагы сезди.