КЫСКА-НУСКА

Сымбат МАКСУТОВА

УЙДУН КУЙРУГУНА СҮЙРӨЛГӨНДӨ…

(Күндөлүктөн этюддар)

Бизде бир шукшуңдаган кунажын бар болчу. Күндө кезүүдөн келатканда тосуп турган мени алыстан көрүп, качып жөнөчү. Аны тосуп алуу айныгыс милдетим эле. Кечке аны издеп жүрүп, түн ичинде араң таап келчүмүн. Бир күнү анын кылыгы катуу жанга баткандыктан, эч жакка коё бербей эрте алып келем дедим да, катуу качып бараткан уйдун куйругуна жармашып алдым. Аны менен кошо жарышып катуу чуркап баратып, жыгылып кеттим. Ошондо да колумду куйругунан коё бербей сүйрөлүп кете бердим. Кийин ойлосом, кинодо атка сүйрөлгөн актерлордой эле болуптурмун. Акыры уйдун эси ооду, тык эле токтоп калды. Экөөбүз тиктешкен бойдон туруппуз, энтигип дем алып жатабыз. Менден кутулбасын билди окшойт, жоошуп үйдү көздөй басып берди. Аны үйгө эрте жарыкта алып келгениме бир кубансам, колу-буттарым тытылганын көрүп ыйлагым келди. Короого киргизгенден кийин кылыгын айтып урушуп атам, урушуп атам, акыры таяк менен бир катуу чаап алдым. Күнөөсүн сезгендей башын жерге салып калды. Дагы бир күнү ал кунажын карды ток туруп эле мөңкүп качты. Аркасынан кубалап барып таппай калдым. Караңгы кирип кеткен. Издеп жүрсөм апам келип калды. «Эми аны кайдан табабыз?» – деп зээни кейиди. «Мен аны билем, ал мүрзөгө кирди, азыр айдап чыгам» – деп эле жөнөп кеттим. Апам коркуп, ошол жерде тура берди. Мүрзөнү аралап жүрүп топ этип улам ылдый түшүп кетем, кайра чыгам, кайра түшүп кетем, ошентип жүрүп, уйду таап айдап келдим. Кийин ойлосом, адамдар көмүлүп үстү топурак, асты көңдөй болгон жерлерди басып алып кулап кетип, кайра чыгып жүргөн турбаймынбы.

Ошол уй шукшуңдап жүрүп кийин жардан кулап өлдү. өкүнгөн жокмун, кубанып да кетпедим.


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Турмуш түйшүгү адамды бат эле чүнчүтүп коёт экен. Баягы атамдын отуз кою ошол эле бойдон отуз. Эч бир өзгөрүү, алдыга болгон жылыш болбоду. Ата-энеме “Ушул отуз койду каратыш үчүн өмүрүмдүн жарымын арнаган жумушумдан кол жууттуңарбы, мен эми өмүр бою айылда ушул отуз койдун чабаны болуп жүрө беремби?” – деп башыма иш түшкөндө байма-бай айтчу болдум. Аялым экөөбүздүн ортобуздагы уруш дагы көбөйө баштады. Карыганда ата-энең дагы тынчтыкты каалап калат эмеспи, мен айылга көнүшүп, биротоло айылдык болгончо алар дагы жадап кеткендей болду. Мен айылга келгиче ата-энемдин  колунда турган, менден улуу агама: “Сен менен эле жашайлы, Аман бөлөк өстү болуп калыптыр, келиним көнүшүп кетти, балам өзү жигин кошо албай койду, өз ишин уланта берсин. Айыл оокаты колунан келбейт окшойт”, – деп моюндашты. Байкем деле мага окшоп, шаарга көнүшүп кеткенче кыйналып жүрүптүр, сунушун четке какпай дароо эле макул болду. Баардык оокат-ашты тегиз өткөрүп берип, Бишкекке кайра келдим. Мектепти бүтүп студент болом дегенде өзгөчө толкундоо, борборго болгон суктануу кайра кайталанды. Мурункудай эле ойлоп, баягы жумушума келсем, “эми биз сени бир-эки жылда келип калат экен десек, он жыл убакыт өтүп кетти, жашоо күнүгө өзгөрүп жатат, мурдагы формаңызга, баягы тажрыйбага келгиче көп убакыт керектелет эмеспи. Өзүңүздөн, сүйлөгөн сөзүңүздөн эле көрүнүп, байкалып турат” – деп мурун өзүм үйрөткөн, кол алдымда иштегендер жумушка албай койду. Азыр Бишкетеги жаңы курулуп келе жаткан конуштардын биринде жашайм, ал үйдү дагы байкем салып келатып, бүтүрбөй айылга кеткен. Баягы жашоомдун бири жок...

Мына ушундай. Сиз менен "баасы ирмемдей" жашоом жөнүндө бөлүшүп жатып, мен өңдүү эртеңкиге жолу болбой арабөк калган замандаштарыма зээним кейийт. Ырас, жарык дүйнөгө алып келген ата-энеге ким нааразы болсун, бирок, тилеп жүрүп тапкан балдары кийин кантип, каякта жашоо кечирет, ага дагы ой чаргытып койсо деген үмүт көкүрөктү өйүйт.



#Матисаков_мектеби
____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Арген МАЖИТОВ

СИНЬОР

Жаш кезимден баалап, ыр-күүлөрүн калтырбай уккан Нурак Абдрахманов агабыздын "Күндөр өтөт баасы ирмемдей..." деген ыр сабы жанымдан чыкпайт. Кийин акыл-эс токтолгон кезимде да, агабыздын ошол акылман сөзүн көп кайталап айтчу болдум. Анткени анда чоң чындык катылган экен. Алыс барбай эле өзүмдүн "баасы ирмемдей" болгон жашоомду сиз менен бөлүшүп көрөйүнчү…

Мен мектепти эң алдыңкы окуучулардын бири болуп аяктап, университетти болсо мыкты аталган студенттердин катарында бүтүрдүм. Анан алдыга койгон таттуу максаттарды ишке ашыруу үчүн кесибим боюнча жумушка орноштум. Элибизде жашың жыйырма бештен өткөн соң; “Теңиңди таап, үйлөн”,-деген сөздөр байма-бай айтылып калат экен. Жараткан бул жашоого ар бир пендесин түгөйү менен болуусун шарттаганындай эле, ата-энең үчүн кандай бийиктиктерди багындырба, баары бир сени үй-бүлөлүү көргүсү келет тура. Бирок, үй-бүлөө ичинде жазылбаган мыйзамдар болот. Мисалы, эң кичүүсү үйдө ата-энеси менен калат деген. Беш бир туугандын кенжеси катары мен милдеттүү түрдө ата-конушту ээлеп кала турган болдум. Үйлөнөөр алдында сүйүүгө көзүң тумандап турганда кандай шарттарды айтса дагы макул болот экенсин. Иштеген жумушум Бишкекте болгон соң, айыл менен аралыгы эки-үч саатык жол. Жаңы үйлөнгөндө күн сайын Бишкекке барып-келип иштеп турдум. Сүйүүбүз ысык болуп турганда, турмуштун түйшүгүнө терең чөмүлө электе, балалуу боло электе жол алыстыгы анча билинген эмес. Кийинчирээк тапкан акчам бүт эле жолго кетип жаткансыды, же жумушта эмес, же үйдө эмес болгонго эки жак тең эптемей эле иш болуп турду. Күн тартибимди жаңыча түзмөк болдум. Төрт күн шаардагы жумушумда, үч күн айылда болуп турдум. Бул учурда эки жумушум тең бир нукка түшкөнсүп калды. Бирок, үй-бүлөмө жакпадым, күндүзү үйдөгү көр оокат, түнкүсүн бала менен болгон жубайым өңдөн азып, күлбөс келинге айланды. Ата-эне канчалык мээрим төгүп карабасын, жан бирге болгон жолдошу жуманын үч эле күнү жанында болсо,  келинди деле түшүнсө болот. Өз үйүн таштап мен үчүн деп келсе, мен жумуш деп жанында болбой жатканымды өзүм да сезем. Жумуштан келген биринчи күнү таарынуу, жактырбоо менен коштолот, экинчи күнү жашообуз өз нугуна түшүп, жубайымды үй жумуштарынан бир аз бошотуп, жардамдашканга көнүлү көтөрүңкү, үй ичинде атмосфера сонун. Жекшемби күнү мен кете турган адам болуп камынып калам, эми кетесиң да дегенсип, аялымдын кабагы ачылбайт, бала деген тамырчы болот эмеспи, сезгенсип кетер күнү жанымдан чыкпайт. Ошентип, жашоом татаалдашып эле бараткансыйт. Баягы таттуу сүйүү бири-бириңе болгон ширин махабат балаңа эле арналып калгандай. Жаш кезден эле ортодогу мамилебиз мындай болсо, кийин аргасыздан бала үчүн эле жашап калабыз го деп, ортодогу мамилени соолгундатып алгым келбейт. Жумуш-жумушу менен, бирок, үй-бүлөө  биринчи орунда болуш керек, кудай-таалам берем деген ырыскысын айылдан деле болсо берет деп жумушума  кетүү арызын жаздым. Жан дүйнөң менен берилип кылган ишиңди жаныңдагылар, жетекчилер деле байкайт эмеспи, кетиргилери келген жок, "Качан келсең ордуң сакталуу"- деп жылуу узатышты.

Көптөн бери айыл турмушунан алыстап калган соң, колдун учу менен кылып жаткансып, жумушум окшошподу. Негизги кийген кийимим классика болуп, костюм көп кийип жүргөнгө эл арасында “Синьор” – деген лакап ат жабышып калды. Улуу-кичүү дебей бардыгына сылык учурашып, сиз деп кайрылсам, айылдагы эң тарбиялуу, сыйчыл адамыбыз ушул “Синьор” деп эле айылдын эрмегине айландым.

Кайсы жерде жүрбө, “Элиң бөрү болсо бөрү бол, түлкү болсо түлкү бол” деген бекер кеп эмес экен да. Мен жүрөгүмдө баягы эле Аманмын. Эл алдында ар бир сүйлөгөн  сөзүнө маани берип, керектүү жерлерин жазып калалыбы деген эл талабындагы адаммын. Айыл эли муну түшүнмөк беле.

Ошентип мурун жумуштун айынан шылтоо болуп, таарынып, урушуп жүргөн аялым азыр жыйырма төрт саат жанында болсом дагы урушун койбоду. Аялзатын түшүнүп болбойт экен…

Самара НАСЫРОВА

ИЧПЕЧИ ИНИМ!

Кечээ дагы «подземкадан» көрдүм. Мас. БОМЖдон айырмасы жок, колунда тамеки. Өзүнүн бутуна өзү туралбайт да бирдемелерди булдурап сүйлөп койот. Жүрөгүм жанчылып кеткендей болду, бир туугандын иши кыйын го, чиркин!. Бирок, бирок жанына баралбадым, бир эсе элден уялсам, бир эсе баары бир алым жетпейт да, жүр деген менен тилимди ала койбойт го мас неме.

Олдо кагылайын бир боорум ай! Сени ким түрттү бул жолго? Өзүңдү колго алсаң боло? Эркиңдин боштугу, өзүңдүн жооштугуң, сени ушул абалга жеткизди го. Өзүң гана кыйналбай, мени дагы, эжекеңди кошо кыйнадың го берекем. Апам бечара мени силердин азабыңарды тартсын деп төрөп койгон окшобойбу. Неге мынча кыйнадың мени? Жездеңдин алдында деле эмне деген адам болдум? Менин коргоочум, менин боорум деген сен минтип өзүңдүн азабыңдан чыга албай жүрсөң, арызымды, муңумду кимге айтам? Атамдан кийинки атам, колдоочум, жөлөөчүм, төркүнүм болот деген бир тууган инилерим, бириң арактын кулу болсоң, бириң жаман катындын чатынан чыга албай жүрсөң, мен кимге таянам, мен кимге жөлөнөм? Кичинекей жүрөгүмдү бычаксыз бырча-бырча кескиледиңер го, садагаларым! Экөөңдү тең мен ойнотуп, мен көтөрүп, мен чоңойткон элем. Айрыкча Ширинбекти. Туулгандан баштап оорукчан болду, догдурга саар кеч сүт ташып, «Молоковоз» атка кондум. Мен сексейип сүт, жалаяктарды көтөрүп кирип барганда догдурдагылар “молоковоз келди” деп күлүшөөр эле. Эртең менен келип, түнү менен булганган жалаяк, шымдарды көтөрүп кетип, жууп кургатып, үтүктөп кечкиге апкелчүмүн, чачымды тарашка алым келбей калчу. Ошондо болгону он эки гана жаштагы секелек кыз элем. Ошондой кыйынчылыктар менен жонума көтөрүп, досторума кошулуп ойнобой баккан элем силерди бир боорлорум! Мени кыйнабагылачы. Мен да үч балама керекмин го, качанга чейин, качанга чейин? Чыдоом түгөнүп баратат, чарчадым! Мага дегеле эчтеме бербегиле, өзүңөр менен өзүңөр болсоңор болду, колумдан келсе жардам берем, келбесе жок, эч болбогондо пайдалуу бир кеңешимди айтаармын.

Уланым, садагам, бир боорум, ичпечи? Суранам сенден, ичпечи?! Эмне болсо да сага Кудайым нысап берсин, чырактай болгон эки кызың турат, ошолорду ойлочу? Түшүнөм, уулуң Дармениңди төрт жашында жерге бергенден кийин күчөп ичип кеттиң. Балаң өзү да бир баладай болсочу, шум ажал арабыздан аны алып кетти, тагдырга айла жок экен. Кантебиз, баары Кудайдын колунда тура, Кудайга керек экен, бизди таштап, чымчык болуп учуп кетти уулуң. Эми, баланы табаар өзүң амансың го, сабыр кылып, белиңди бекем бууп, жашооңду кайрадан баштачы. Арактын сазына батып кетпей эч болбосо атабызды аячы, атам байкуш сенин азабыңдан акыркы жылдары кыйын карып кетти. Карыйт да анан, небересин, аябай жакшы көргөн небересин жоготту, чаласына сен ичип, аларды сыгасың. Балпайып төрдө олтураар чагында, кыйнабачы атамды.

Кудайдан сага сабыр, нысап тилейм бир боорум! Тилегим Кудайдын кулагына жетип, сен ичпей, жаркылдаган келинчектин жары, балдарыңдын мээримдүү атасы жана менин жандай көргөн сүйүктүү палван иним болушуңду гана каалайт элем!..


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Феликс КРИВИН

ТҮН

Мен ойгонуп төшөктөн турсам, ал алигиче жата элек болот. Ал кечтен бери менин тереземдин жанында турат.

— Кет! – деп кубалайм мен аны.— Мен иштешим керек. Түн кеткиси келбей жатып араң кетет. Ары-бери болгуча ал кайрадан терезенин жанында пайда болот.

— Эмнеге уктабай жүрөсүң? – дейм мен андан.

— Суук болуп жатат, – дейт Түн. – Ушундай суукта кантип уктайсың, кантип жылынасың?

Мен жарыкты өчүрүп, аны бөлмөгө киргизем.

— Макул, жылынып ал. Бул акыркы жолу болсун. Эртеңден баштап тынчымды алба.

Түн макул болуп, убадасын берет, бирок ал убадасына турбасын жакшы билем. Кыш кычырап турса ал кайда бармак эле!

Эртең, бүрсүгүнү ал окуя кайра кайталанат. Кеч кирди… болду, ал терезенин алдында турганы турган. Түн бөлмөмө келип таң атканда кетет. Мейли деп тим коём.

А убакыт өтүп жатат, көп нерселерге үлгүрбөй калуудамын. Түнгө аны кантип түшүндүрөсүң — ал караңгы неме, түшүнөт дейсиңби?…

Которгон Абийрбек АБЫКАЕВ



#котормо
____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Азыр чыныгы мусулманмын деп өзүн ойлогондор сөзсүз ажыга барганга аракет кылууда, бул киши ажыга да барган эмес, ысламды минтип-антип тутунгула деп элдин кулагынын кужурун да алган эмес, башына жоолук салбагандарды жаман көрүп тилдеген да эмес. Пирим пенделик кемчиликтердин баарынан өөдө турган экен. Бирөөдөн капа болуп, же бирөөнүн кемчилигин бетине айтып, адамдар тууралуу аркы-терки сөздөрдү сүйлөбөгөн.

Көрсө, анын ысламды тутунуусу такыр башка эле. Ал өзүнүн аза боюна баалуулуктун баарын сиңирип, анысын пенделик жашоосунда жүзөгө ашырган инсан экен. Бирди сүйлөп, өзү башканы жасаган идеологдордон эмес. Анын касиети да, кадыры да, ыйыктыгы да ушунда болгон. Ал элди тартипке чакырып, өзүнүн таасиринен пайдаланып аларга ачык жол башчы болоюн деген ойдон алыс эле. Бирок эл көөдөнү, көкүрөгү менен бул кишини пир тутуп, артынан ээрчип, койгон кадамын өпкөнгө даяр эле. Өзүнүн деми менен, дубасы менен канчалаган кишинин сообуна калды. Азыркы тил менен айтканда депрессияга кабылган канчанын рухун көтөрүп, жашоого үмүтүн жандырды. Кайгыдан кайышкандын дабаасын ысламдын баалуулуктарынан таап берип, өбөк-жөлөк болду. Пенде деген пенде, ага ушунун баары керек экен. Деги пирим аз, анан саз сүйлөйт эле. Адамдарга кайрылганда да эркектердин ысмына «бай» дегенди, аялдарга «бүбү» дегенди кошуп айтчу.

Айылдыктардын рухий тиреги, таянычы, кысталышта жол таап берген жарыгы болуп биздин айылда пирим-Тагахан Акматов 60 жылга жакын кызмат өтөдү.

Ал өзүнүн дубасы, деми менен гана кудайды элдин жүрөгүнө уютпастан, өзүнүн ар бир койгон кадамы, кеби, баскан-турганы, өзүн алып жүргөнү, калайык-калкка текши мамиле кылганы менен да элди өзүнө тарткан экен. Анын үйүнө айылдыктар эле эмес, күн сайын башка жактан келгендердин да аягы үзүлчү эмес. Пирим сөздүн түз маанисинде эле элге пир болгон экен. Шайлоолордо, бийлик талашкандар эл арасында өтө таасирдүү бул адамды өз пайдама колдоном дегендерге да бу киши пенделик кылып аларды ээрчиген жок. Белектерин көтөрүп, дем салганынын акысын өтө мол берип канчалык жагынышса да, алардын бирин колдоп койгула деп, кызматын кылган жок. Абийирин акчага сатпаган ушундай аруу, пакиза киши болгон экен. Адамдык бийик сапаттардын, билимдин, касиеттин алдында мамлекеттик система да, идеология да ийилет экен. Мына ушул атеизмди даңазалаган советтик идеологиянын гүлдөп турган убагында да советтик кызматкерлерден тарта жөнөкөй колхозчуларга чейин Пиримге сыйынганы келишчү. Ал болсо күндүзү кудай жок деп какшап сүйлөп, кечкисин түн жамынып дем салып бер деп келген «чоңдорго» да наалып, насаат айтып отурбай өз кызматын аткарып, алардын көкүрөгүнө да кудайдын жарыгын салып койчу.


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Топчугүл ШАЙДУЛЛАЕВА

ПИРИМ

Пирим-молдо. Бул кишинин азан чакырып коюлган ысмы ким экенин айылда эсептелүү гана адамдар билчү. Бирок атынан эч ким атачу эмес. «Пирим» кимиси болсо да ушинтип гана кайрылышчу. Аны менен аялдар эч кимиси кол алышып учурашчу эмес, учурашканда ага жакындап, анын кийиминин четине колун тийгизип, анан анын кийимине тийген өзүнүн колунун учун өзү өөп койчу. Анын байбичеси менен да ушинтип учурашышчу. Ал киши чын эле айылдыктардын пири экен азыр ойлосом. Союз учурунда динге катуу тыюу салынган маалда ушул пирим ыслам баалуулуктарын акырындан билдирбей, көчөгө чыгып дават айтпай, чоң, кооз мечит салбай, шөлбүрөп-салбыраган кийимдерди кийбей, сакал-мурутун өстүрбөй эле айылдыктар арасына ушунчалык жайылтып, кадырын көтөргөн экен. Эл чогулган жерде эч кимге сөз бербей бакылдап сүйлөп, акыл айтып баш оорутчу да эмес. Кемчилигиңди айтып наалып-накшыбайт эле, дегеле мораль окуганын көргөн эмесмин. Айылдыктардын айтуусу боюнча бул киши биздин айылга өткөн кылымдын 50-жылдарынын аягында келип жайгашкан экен. Бир нече бир туугандар Баткендин айылдарына бөлүнүп-бөлүнүп отурукташыптыр. Тоонун элине ыслам баалуулуктарын жайылтам деген миссия менен келген бу киши союз учурунда да элдин терең урмат-сыйына ээ болуп жүрдү. Канчалык динди, ысламды кодулаган менен биздин айылдагы чоңдор да бул кишиге негедир даай алышчу эмес. Азыр ойлосом Пиримдин мындай өтө абройлуу бийлиги анын билиминде, адамдык сапаттарында жана жүрүм-турумунда экен. Сылык, бой көтөрбөгөн, үйүнө келген кимди болсо да жакшы кабыл алып, окуп дем салып берип жөнөтчү. Ушак сүйлөө, айылдыктардын көрсөткөн сый-урматына көөп кетүү, өзүн элден башкача сезүү бу Пирим молдодо дегеле болгон эмес. Ар бир оозунан чыккан сөзү жүйөлүү, негизгиси бул кишиге келгендер шыпаа тапчу. Наристелер ыйлап,чыргоолонуп калса да көтөрүп келишчү, молдонун бир деми менен ыйлаган балдар сооронуп калчу. Табы качкандар, бир түйшүккө, ташпишке малынгандар ушул кишиден дабаа издеп келишчү.

Көпчүлүктөй эле жашап, салган тамы, жеген-ичкени, кийген кийими элден өзгөчө эмес. Күн санап убай-чубай келген адамдардан мага мынча бер деп дубасын саткан эмес. Чынында касиети бар киши эле, бирок ал ошоносунан байлык да топтогон жок, айылдыктар катарында эле жашады, айылдыктардан айырмаланбаган тиричилик кечирди. Баламды окуп кой деп аялдар тандырга жабылган эки нанын да көтөрүп бара беришчү. Эч нерсе таппай калышса чоң каналдан эки челек суу көтөрүп барып, эшигине чачып дем салдырып алышат эле.

Дегеле бул пирим-молдону айылдыктар көпчүлүк арасынан аз көрүшөт эле. Буга сыйынгандар анын үйүнө барышчу. Келгендерди дем салып, окуп гана коёт эле. Күн сайын дарбазасынын алдында бирин-экин машине сөзсүз турат. Айылдыктар аны ак сөөк, ыйыктардын тукумунан дешчү. Кийин эс тартып, борбордон билим алып, аркы-беркини аңдагандан кийин пирим жыйырманчы кылымдын башында биздин өрөөнгө Аравиядан келген ыслам миссионерлеринин тукуму деп укканым бар.

Кийингени таза, жарашыктуу, жүзүнөн нур төгүлүп турган, кыймылы шайдоот бул киши токсондон ашып, жүзгө таяп, өткөн жылы каза болду. Сөөк койгонго Баткен аймагынын эли көчүп эле келди дешти. Көчө-көйгө эл батпай, эл батса машине батпай, өзгөчө сый-урмат менен жерге берилиптир.

Эл эмне мынча тегиз бул Пиримди жакшы көрөт, сыйлайт? Мунун касиети эмнеде?

Тиши ооругандар да, ичи ооругандар да шыпаа издеп келе берчү. Бала-чака жыгылып, эстен танып калса да, керосин ичип алса да тез жардамга телефон чалбай Пиримге чуркашаар эле. Айылдыктардын өзүнө болгон мындай чоң ишенимди, үмүттү акташ үчүн Пирим үч уулун медицина институтунан окутуп, бирин терапевт, экинчисин хирург, үчүнчүсүн тиш доктур кесиптерине эгедер кылды. Эми чындап эл керегине жарагыла деди балдарын. Улуу-кичүүдөн, бай менен кедейден бирдей кадыр-барк күткөн бу касиеттүү адам балдарын да мыкты тарбиялады. Айылдагы бир жери кылт этпеген баары ордунда турган үлгүлүү үй-бүлө ушулар эле.

Эрнис АСЕК уулу

АПАКЕМЕ

Сырдалып бүтпөй калды дарбазабыз, ырдалып бүтпөй калды «санжырабыз». Сынбадың, соолубадың, апакебай! Мен мына он сегизге толуп турам…

Кыйчылдайт жаман эшик, калтырайт терезелер... 

Терезе, эшикке да карабайбыз. Бизге алар кереги жок, ээ, апакебай?

1988


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Эне дегенде мен сизди элестетем… Эти ысып чыккан бир балаңыздын үстүн жаап, экинчисин жубатып, үчүнчүсүнүн дагы бир маселесин чечип, баарына жетишкен сизди эстейм. Түнү менен отуруп алып жаңы жылдык кийимдерибизди тигип, эртең мененкиге даяр кылып койчуңуз. Апаке, сиз биздин каалаган буюмду алып берип, кээде мен каалап, бирок айта албай жүргөн буюмду алып келип берип сүйүнтчүсүз. Ар дайым таалим-тарбия, акыл-насааттарыңызды айтып туура жол көрсөтчүсүз. Бир айтканыңыз эсимде: «Балдарым, кайда болбогула, кандай жагдайда болбогула дайым бири-бириңди колдоп, жээрге бир момпосуй калса да бөлүшүп жегиле, ынтымактуу бир туугандар болгула, күч – бирдикте, силер ыймандуу, биримдүү чыксаңар – биздин тилегибиздин аткарылганы» дегениңизди эстен чыгарбайм жана жашоодогу баардык бийик ийгиликтерди багынтып, сиз атам менен жетпеген нерселерге биз жетип, ак сүтүңүздөрдү актап, бактылуулукка сөзсүз жетебиз деп сөз берем!

Бул жашоодо бардык тармакты бирдей алып жүргөн сизге таң берем.., Энеке, сиздей күчтүү адамды кезиктирген эмесмин. Жан-дүйнөсү таза, эң мыкты сапаттардын ээси сиз элеңиз. Ата-эненин сыймыктанган Кызы, камкор Эже, мыкты Жар, Келин, Жеңе, Аял, Адам, Жолдош, Дос, Кошуна, эң негизгиси менин мээримдүү, назик, сулуу, асыл зат энекем элеңиз.

Сиз мага баарын кыла ала турган сыйкырчыдай сезилчүсүз. Сиз сыйкырчы элеңиз, менин кумирим,менин сырдашым, менин дүйнөм сиз болчусуз!

Аз убакытта мага эбегейсиз чоң сүйүү, ишеним берген экенсиз, ушуга чейин берген сүйүүңүздөн күч алып жашап келе жатам. Рахмат, апа, тарбияңыз үчүн! Турмушта жыгылсам, кайра тура алганым үчүн, мокосом курчуй алганым үчүн, өрттөнсөм күлдөн кайра жарала алганым үчүн!

«Наристелер төрөлгөнгө чейин ата-энесин тандашат» деген кеп чын болсо, мен кайра төрөлсөм, кайра сизди тандамакмын! Бир туугандарымдан сиздин кылыгыңызды, сиздин мүнөзүңүздү көрөм. Шаңкылдап күлгөн күлкүңүздү, ырдаган ырларыңызды угам. Ар бирибизде бир ууч сиздин мүнөзүңүз бар. Сиз барсыз, сиз ар дайым биздин жүрөгүбүздөсүз. Нурдуу элесиңизди эч качан унутпайм… Көрүшкөнчө… кош…, энеке…

Бейишиңиз болсун!



#Матисаков_мектеби
____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Айназик АКЫЛБЕКОВА

КАЙРА ЖАРАЛСАМ, КАЙРА СИЗДИ ТАНДАМАКМЫН…

Апа, мен дүйнөнү сиздин көзүңүз менен тааныдым. Жамандык, жакшылыкты, үйдөгү маанайды сиздин көзүңүздөн билер элем. Мен дүйнөнү сиздин ырларыңыз менен тааныгам. Арген үндүү булбул элеңиз. Сиз ырдаганда жердеги адамдар гана эмес асманда ай суктанчу. Жүз жылда бир жаралчу талант ээси, апаке, сизди эл «экинчи Мыскал Өмүрканова» дээр эле…
  
Мен сизден жолдошко сый мамиле кылууну үйрөнгөм. Анткени биздин үйдө чече турган адам өзүңүз болсоңуз да, «Атаң эмне дейт, атаңардан сурайлы» дечүңүз. Дасторконго отурганда атаман мурун табакка кол салмай жок эле. Атам ооз тийгенден кийин гана бизге уруксат берилчү. Атам мага бир хан же падышадай сезилчү. Атам көрсө, сиз менен кыйын тура. «Аял жакшы – эр жакшы» дегендей, сиз аркасында турган үчүн атам эл башкарган адам болуп жүргөн экен. Атам да сиз каза болгондон кийин өз жолун таба албай калды. Атамдын хандык тагы да, таажысы да сиз экенсиз, көрсө. Бир нерсе сурасак «Апаңардан сурагылачы» деп алып, анан апамдын бул ааламдан өтүп кеткени эсине түшкөндөй оор үшкүрүнүп калчу. Ошол күндөрү мага баарыбыз бири-бирибизден адашып калгандай сезилдик… Сиз оо дүйнөгө кеткен күндөн ушул күнгө чейин ар бир күнүм караңгы, энекем – менин жаркылдагым, дем берүүчүм, мээрим төккөн дүйнөдөгү жалгыз  аруу адамым!

Өз кесибинде профессионал эле, «Болор бала – жашынан» деген кеп бекер айтылбаса керек элде, «Көлдүн ак куусу» кичине кезинен тарта тарыхый дастандарды, ырларды ырдап, жан дүйнөсү – музыканы эңсеп, комузда кол ойнотуп, кийин Филармония, консерваториядан уюткулуу устаттардан билим алып, мыкты профессионал адамдар менен биргеликте концерт, гастролдорго чыгып, 16 жашынан маданият үйүндө оркестрде иштеп, эмгек жолун баштап, ортодо турмуш жолуна аттанып, бүлө күтүп, бала-чакалуу да болуп, тиричилик менен алышып, чыгармачылыктан бир аз алыстай түшкөн. Бирок, түпкүрдөгү талант бары бир тутанып сыртка чыгат эмеспи, кайрадан сүйгөн кесибине белсене киришип, Сокулуктагы О.Кутманалиев атындагы маданият үйүндө директорлук кызматка чейин көтөрүлүп, жигердүү иштеди. Калың кыргыз журтчулугуна чыныгы таланты менен таанылган өнөр ээси эле.

Кудайым өмүр жашыңызды узун кылып, азыр тирүү болсоңуз гана аттигиниң…, таш боор тагдыр кырчындай кырк жашында алып кетти…, дагы канчалаган чыгармалар жаралып, ал чыгармалар да узак жашамак. Дүйнөгө атагың кете турчу бир кылымда бир жаралган булбул элеңиз…

Таенем, таятамдар да жакадагы кундузун жоготушуп, тагдырдын оор кыйынчылыгын баштан өткөрүп, аска-зооңуз болгон атаңыз да көп өтпөй артыңыздан кете берди, апаке… Кудай «жакшы көргөн адамын» эрте алат тура… Кош жоготууну баштан өткөрүү биз үчүн абдан оор болуп турат… Ыйлап апаңыз, бир боорлор, өмүрлүк жар, балдарыңыз, элиңиз калды артта. Азыркы кулактын ыры эмес, “түбөлүк” ырларды, дастандарды мыкты ырдаган, кубулжуган обондор, видеотасма, клиптериңиз мураска калды…

Балага сый мамиле жасашты өзүңүздөн үйрөндүм апакем… Сиз мага же бир туугандарыма бир дагы жолу колуңузду эмес, үнүңүздү да көтөргөн эмессиз. Биздин коргоочу чебибиз болуп, балдарыңыз үчүн баарын кылганга даяр элеңиз…

Жеңишбек ЭДИГЕЕВ

ЧАРЧАБООНУН ЫРЫ

ЦУМдун маңдайындагы айтылуу саат-курантыбызды кезинде боордош Армения ССРи Фрунзе шаарына белек катары берген экен. Саат ал жерге 1984-жылы орнотулуптур. Ал кезде саат кремлдегидей үн катчу дешет... бирок мен сыяктуу элеттен Фрунзеге колубуз жетпегендер аны укпай калдык. Азыркы комуздун үнү менен коңгуроосун Бишкекке барганымда кээде атайылап күтүп олтуруп угам. Мага жагат. Бир ирмемдик болсо да ал кыргыздарды ойготконсуп турат. Жакшы идея болгон. Эми ага маани кошуп койгуң келет: ар бир саатта каккан сайын «Эй, кыргыз, кулак түр, Ынтымак, Бөлүнбө, Уктаба!» деп аткансып... «Убактың, дооруң, өмүрүң өтүп атат» дегенсип, саат сайын какшап аткансып... Ушул жерден Жон Донндун атактуу кеби эске түшөт: «Ар бир адам өлгөн сайын мен да кемип, азаям. Анткени мен – адамзаттын бир бөлүгүмүн. Ошол үчүн коңгуроо ким үчүн кагылып атканын сурабай жүр! Ал СЕН үчүн, СЕН тууралуу кагылып атат!» Акын мындан дээрлик беш кылым илгери ушинтип ар бир адам пендеге коңгуроо кагып кеткен экен. Жеңижок «Аккан сууну» ырдап бүтпөгөндөй убакыт, саат, өмүр закымы да айтылып бүтпөстүр. А орустун Рождественскийин айтпайсыңбы: «Мезгил өтөт деген жалган. Биз өтөбүз» деп. Туура, анысын өмүр далилдеп келатыр...

Швейцариянын саат дүкөндөрүнөн миңдеген, он миңдеген долларлык кол сааттардын соодасын көрөсүң. Табитке, каалоого анан да капчыктын калыңына арга жок тура... Кымбат сааттар өмүрүн үнөмдөп берчүдөй болуп кудуңдап жолуна түшүшөт. Жашоону жана жашоодогуларды карап туруш кандай кызык. Ар бирибиз ар түркүнбүз. Ошол үчүн жашоо кызык. Болбосо ошол саат бирөөлөр үчүн кыял, бирөөлөр үчүн атаандаштык, кай бири үчүн санаа, түндөсү көргөн түш, а бири үчүн болсо да колуна салбаган бир буюм. Дагы башкалар үчүн сааттын жүрүшү татаал формула, философия. Дарыгер айтат: күнүнө 20 эле мүнөттөн көнүгүү кылып жүрсөңөр оорубайсыңар деп. Мугалим айтат: күнүгө 20 эле мүнөт кайталап турсаңар бир чет тилин үйрөнүп аласыңар деп. Бирок биз убакытты уурдаганды билбейбиз. Кантип уурдаш керек экенин аңдабайбыз. Бир күндөгү 1440 мүнөттүн ичинен 20 эле мүнөтүн! Анткени биз мүнөттөрдөн эмес түз эле күндөрдөн, айлардан, жылдардан тургубуз келет. Беш жылды беш аттап өткүбүз келет. Ийгиликтер, байлык менен жакшылыктар, атак-даңк, берекелер бат эле, эртең эле келсе дейбиз. Бирок алар майышкан мүнөттөрдөн, кыбырап өтпөгөн, эзилген, азаптуу сааттардан турганы турган. Оордукту биз көтөрсөк тепкич бизди көтөрөөр, жолду арбытаар.

Бишкек. Чоң сааттын түбү. Байкасам ал жер дале жаштардын, шаардыктардын жолугушчуу жери экен... Саатты карап эми дагы далайлар жолугушаар, жебени карап жумуш күндүн бүтүшүн күтүшөөр, баарыбыз ошентип сааттардын алдында карыйбыз, улгаябыз. А биздин курган саат ошол СССР доорун көрдү, чарчабады, анын кулаганын көрдү, эчен митинг, ыңкылаптарды көрдү. Анда да чарчаган жок. Эми кайра артка айланбасын жебелер! Кыргыз үчүн жаңы сааттар, жаңы доор, мезгилдер келе берсин!

Саат-куранттар. Француз тилинде courant – чуркап бараткан; агым мааниси же courante – салттуу эски бий. Ошондон улам мунара же бөлмөдөгү чоң сааттардын эски аталышы.


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Ахмедхан АБУ-БАКАР

АБДУЛ-АЗИЗ

Бул окуя тээ илгери, тоолуктар айткандай, жолдордо жырткычтар эмес, каракчылар жойлоп жүргөн чакта болгон. Төкөр Абдул-Азиз Таркама өрөөнүнөн арабага кап-кап оокат жүктөп, Сирагин тоолоруна кайтып келаткан болот. Трисанчин көпүрөсүнүн кулагынан аны каракчылар тосуп турат, аны канжар суурганга да үлгүртпөй, болгон оокатын тартып алышат, койдун терисин сыйыргансып, анын үстүндөгү черкескасын сыйрып алышат, анан келекелеш үчүн бийлөөгө мажбурлашат.

Бечара Абдул-Азиз бийлөөгө аргасыз болот. Өмүрүндө үйлөнүү үлпөтүндө да бир жолу бийлеп көрбөгөн бечара көпүрө үстүндө жан-алы калбай бийлеп кирди. Айланада бийчини сүрөп, алакандарын чапкылаган каракчылардын жапайы кыйкырыгы турду. Абдул-Азиз токтоп, тигилерди жалооруй карады, бирок каракчылар боло турган эмес:

– Эми аялча бийле, – дешти.

Анда Абдул-Азиз мындай деди:

– Мен ансыз эле аялча бийлеп жатам. Эгер мен эркек болсом мени минтип шылдыңдап күлгөнгө силерге жол берет белем?

Которгон Мырзаян ТӨЛӨМҮШЕВ



#котормо
____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Тегеректин баары жаркылдап салюттар атылып жатты. Кыркалекей тизилген көп кабаттуу үйлөрдүн жашоочуларынын баары короого чыгып алгандай шайыр шаңдуу кыйкырыктар… Мына, жаңы жыл да кирип келди, бирок мен күткөн сыйкыр болгон жок…

Удаа-удаа басылган каалганын коңгуроосунан денем дүркүрөп кетти, кантип жетип эшикти ачып жибергенимди билбей калдым. Жа-ңы жы-лы-ың ме-не-ен!!!! деп кыйкырып, баштарына Сантанын баш кийимин баса кийип, жалтырактарга оронгон курдаштарым тапырап кирип келишти.

— Ой мен билгем, айттым, ал баары бир жалгыз тосот жаңы жылды десем булар ишенбей жаткан, сени туугандарыныкына кетип калды болуш керек деп. Айттым беле, чалбай-этпей барып сюрприз кылалы деп айткам деп токтобой чебелектеген Гүлүм. Колундагы торт менен белекти мага кармата салды да пальтосун чечип илип, башкаларды да тейлеп жибергенге жетишти. Шарактап каалоо тилектер айтылып жатты. Бүгүнкү өткөргөн күндөрүнөн күлкүлүү учурларын эстеп, айтор досторум жайдары. Сааттын жебеси 3төн өтүп барат, дале куттуктоолордун аягы тыйыла элек. Баарына майрамдык маанайда жооп бергенге аракеттенип жаттым. Бирок… мен күткөн коңгуроо, жок дегенде жөн гана эки ооз сөз жазылган кат, али келе элек…

Арыда турган гитараны колума алдым да “достор, жаңы жылыңар менен, каршы болбосоңор ырдап берейин” дедим. Шарактаган досторум басыла түшүштү.

Оо, албетте, сенин өзүң ырдайм дегениң бул өтө сейрек кездешчү учур, кана, кана деген Сабыр оң жагыма келип отура кетти. Гүлүм менен Акинай да орун алышты.

Кат жазчы мага,
аз калган биздин өмүрдө,
Дил бурак арнап,
Токтонуп калган көңүлгө…

Шамшыбек Өтөбаевдин аткаруусундагы бул ырды экөөбүз канча ирээт тамшанып укпадык. Мен колума гитара алганда эле сенин суранган ырың ушул боло турган. “Гитара черткен кыздар аз, бул сага абдан жарашат, а ырдаганга анчейин көңүл койбой жатпайсыңбы, үнүң керемет”, – деп мактап эле турчусуң. Көзүмдөн аккан ысык жашты башкара албай калдым. Токтобой үч жолу катар ырдадым. Демин ичине катып угуп отурган конокторумдун да маанайын буздум окшойт. Ыңгайсыз боло түштүм. Бирок дээринен зирек Акинай “эх, достор, келгилечи, керемет музыка үчүн тост көтөрөлү” деди да балаты ырын кыңылдап, балдай таттуу сөздөрүн жаадырып, арасында күлдүрүп тостту айтып абалды түзөп кетти.

Достор менен коштошуп, алардын чакыруусунан сыпайы баш тартып отуруп кайрадан жалгыз калдым.

Таң атып барат, айлана эч нерсе болбогондой тынчып калды. Сыртка чыктым, кар токтоп калыптыр, короодогу балдардын селкинчегине барып отурдум, таңкы суук кадыресе өкүмүн жүргүзүп жаткан экен. Жылдыздар жайнайт, демек эртең күн ачык болот экен да деп койдум күбүрөнүп. Ичимди өрттөгөн кусалык, канчалык алаксыйын десем да болбой бул жерге да ээрчип түшүп алгандай.

Сагынды-ы-ым… деп кыйкыргым келип турду.

Селкинчектин чатырчасынын устунуна илинген коенектин матадан тигилген кулагы турат, сыягы күндүз балдар унутуп кетсе керек. Эч максатсыз алып кийип, карга түшкөн көлөкөмдү карадым.

Бир-эки, бир-эки… коенду туурап секиримиш болдум, өзүмө өзүмдүн күлкүм келди, ызамдан. Кулакты ордуна илип бурула бергенимде, көргөн көзүмө ишенбейм… Бир кучак гүл көтөрүп, адатыңча жылмая карап сен турасың…


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Айтурган САТИЕВА

ҮМҮТ

Күн түшкө жакындап калганына карабай жаңы эле ордумдан турдум. Эл сыяктуу дасторкон жасаганга камынып, азык-түлүктү муздаткычка толтуруп койгонум менен, али уктоочу көйнөгүмдү чечпей, чоң жоолукту далыма жамынып алып терезеден короону карап турганыма жарым сааттай болуп калды.

Учкундап кар жаап турат… Көптөн бери кар көрө элек кара жерге жай баракат каалгып түшкөн бүртүкчөлөр, айлананы тирукмуштай кооздукка бөлөп турду. Жаңы жылды карсыз тособузбу деп бушайман болгондордун да маанайы жайдары. Торт, салют, баштык көтөргөн эле адамдар. Алдынан чыккан колу-коңшулары менен жаркылдап учурашып, бири-бирин куттукташат. Эх, чиркин, адамдар дайыма эле ушундай болушсачы.

Бүгүнкүгө канчалык өзүмдү даярдаганым менен дале ойлорумдан алыс кете албай турам. Терезени чоң ачтым, аркыраган кышкы желге аптыга түштүм. Колумду сыртка сундум. Кадимки жылдыздай болуп көз жоосун алган кар бүртүкчөлөрү алаканыма түшүп жатты, түшөөрү менен жаңы келген келиндин уялганындай, ысык алаканыма туруштук бере албай эрип кетет.

Экөөбүздүн сансыз окуяларыбыздын бирин эстедим. Дал ушинтип кар жаап турган, суук. Жумуштан чыктым, ушул ит өлчү суукка карабай бир топтон бери күтүп турган сенин, моюн ороочуң менен тумагыңдан жылтырап эле көзүң көрүнөт. Жарк деп күлүп саламдаштың. Адатыбызча жөө басалы дедик. Элдин баары жумуштан чыккан кез, караңгы кирип калса да шаар көчөлөрү жаркырап, аппак карга чагылган жарыктар миң түс берип кубулуп, маанайды көтөрөт.

Мээлей кийип баратасың, а мен өзүмдүкүн шашып атып эрте менен эле үйгө унутуп калыптырмын. Менин колумда мээлей жок экенин көрүп туруп, жылмайып өз мээлейиңди көрсөттүң. Күлүмсүрөп башымды ийкесем, сен да ошол тейде башыңды чайкадың. Ишаарат кылып пальтоңдун чөнтөгүн көрсөттүң, анан колуңдагы мээлейди чечтиң да ары турган бактын бутагына иле салып, манжаларыңды чоң ачып, абада менин колумду кармадың да суроолу карап жылмайып турдуң. Ушунчалык жагымдуу элең… Ичим эзилип турса да эмнегедир эл көп жерде жетелешип жүргөндү жактырбаган жаным эреркей бултуя баш чайкадым. Сен ансыз да бакырайган көздөрүңдү чоң ачтың (бул ачууң келгенинин биринчи белгиси эле). Ага карабай колумду сенин чөнтөгүңө салбай көгөрүп туруп алдым. Арыда турган аялдаманын муздак отургучуна барып отурдуң да:

— Дайыма эле ушинте бересиң, эмнеге жетелешип жүргүң келбейт? – дедиң кабагыңды салып. Оңгулуктуу жооп таппай турсам да өзүмдүкүн бербей:

— Жүр кетели, – дедим.

— Жок, дедиң кесе айтып. Сен мени менен жетелешип жүрөм мындан ары – деп сөз бересиң, анан кетебиз, – дедиң..

Экөөбүз тең ушунчалык кашкөйбүз, мен да өзүмдүкүн бергим келген жок. Бир аз турдум да, акырындап басып жолумду улай бердим. А сен ошол аялдамада калып калдың.

Кызык, мына ушундай бала кыял эле биздин мамилебиз, сезимдерибиз… бирок кайра эле жарым саат өтпөй табышып алчубуз…

Баарын түшүнүп турсам да, жүрөгүмдүн түпкүрүндө бул күндөн бала кезимдегидей сыйкыр күтүп турдум. Телефонум да күндөгүдөн активдүү өз милдетин аткарып жатты. Улам болгон чалуулар, келген каттар… бирок,мен күткөн жалгыз коңгуроо эмес.

Сыртта түн демейдегиден жандуу, майрамдын шаңы сезилет. Алысыраактан гитара менен ырдаган шаңдуу ырлар, каткырык күлкүлөр угулат.

А мага стол үстүндөгү шампан менен эки бокал жана тээ бурчта жалтыраган балаты гана улам-улам жаңы жыл экенин эстетип тургандай. Дос-туугандын чакыруусунан баш тартып, жалгыз тосуп жатканымдын да купуя себеби бар эле. Чиркин, үмүт деген үзүлбөгөн неме экен да, азыр саат жебеси он экини какканда тиги турган бокалдардын бирине гана шампан куюлары айдан ачык болсо да эмнегедир экөөнү коюп койдум.

Ой-оой, ойлорума туна түшкөн экенмин, жаңы жылдын кирип келишине 8 мүнөт гана убакыт калган тура. Шашыла телевизорду күйгүздүм. Салтка айланган президенттин куттуктоосунан соң эл сыяктуу шампан ачтым. Дагы бир сөзүң эсиме түштү. Мен спирт ичимдиктерин иче албайм го деген сөзүмө “мен бар жерде бир аз вино же шампандан уурттап койсоң болот”, – дегениң.

Насыпбек АСАНБАЕВ

БИР КАП АМАНАТ

1995-жылдар. Ойноок бала кезибиз менен эриш аркак өтүп жаткан каатчылык жылдар. Коммунизмдин чеңгээлинен кутулуп, эми гана өз алдынча тирилик кылууну өздөштүрүп, өздөштүрө албай каржалып турган эл. Бирок балабыз да. Бизге эмне? Эптеп кол бошосо ойюнга чуркамай. Кол бошосо…

Ошол жылдары биздин айылдын жарыгы бат-бат эле өчө берчү болду. Ал тургай бир жылы күч келгенине чыдабай айылдын көмөк чордону жарылып кетти да бир жай жарыксыз калдык. Натыйжада, эптеп-септеп ыйлап-сыктап отуруп өкмөт айылга кошумча, мурдагыдан чоң көмөк чордон койдурду. Так эле айылдын борборунда жайгашкан мектептин короосунун бир бурчунан орун алды ал жарыктык. Бул жер биздин айылдын «үч кошкону» дагы, аялдамасы дагы, мектеби дагы, жада калса почтосу дагы болчу. Баары ушул тегеректе жайгашкан эле. Эми ага жаңы көмөк чордону кошулуп жатып калды.

Бир күнү биз классташ досум экөөбүз ошол борбор тарапка кайдан-жайдан ойноп барып калдык. Барсак айтылган көмөк чордону жаңыдан орнотулуп бүтүп, тегеретеси тосулуп, айланасындагы калган-куткан таштандыларды чогултуп жатышыптыр. Элейген экөөбүзгө алардын кеби кызыктуу көрүндүбү, же көмөк чордон кызык көрүндүбү айтор, тигилердин жанына барып тыңшап туруп калдык. Бирок, алар бизди көп деле тыңшата коюшкан жок. Жашы аталарыбыз менен жашташ кишилер чогулткан таштандыларын жаңы эле бир капка салып бүтүп калышкан экен, экөөбүздү көрүп эле сүйүнүп кетишти. Сүйүнбөй эмне? Жумшап ийип отуруп калганга ырас иттин куйруктары табылбадыбы. Кыңырылганыбызга карабай капты экөөбүзгө карматты да айылдын четиндеги таштанды төгүлчү аңга ыргытып келгиле деп айдап ийишти.

Чоң сары каптын кап ортосунан салынып, оозу зым менен толгонгон таштандыларды ийрелеңдей көтөрүп экөөбүз жөнөп калдык. Албетте, чоңдордун бул кылыгына нааразы болгондон башка аргабыз жок эле. Арасында мектепте иштеген каардуу агайлардын бири таштандыны туура эмес жерден көрө турган болсо чекебизге, чүкө толгоорун катуу эскерткен болчу. А айылыбыз болсо кичине. Демек, көрүп коюшу толук ыктымал.

Бирок биздин дагы багыбыз бар экен. Иттин ээси болсо, бөрүнүн Кудайы бар деген чын тура. Биз жаңы гана тигилерден узай бергенибизде борбордон келеткан сары автобус кыштактын этегинен көрүнүп калды. Аны көрүп оюма жарк эткен ой пайда болду да досума сунуш кылдым. Ал дагы бир жымың этип алып макул болду. Экөөбүз бир заматта иш планын түзүп, ишке кириштик.

Алгач кабыбызды ийрелеңдей көтөрүп он карыш турган аялдамага жеткирип, эл катарында каадалуу кишилердей автобусту күтүп калдык. Айылдын чаңын бурулдата артынан ээрчиткен автобус бир заматта алдыбызга келип токтоду. Эшигин ачып борбордон келгендерди түшүрдү да наркы айылга кетчүлөрдү күтүп туруп калды. Биз тиги капты так эле шоопурдун бут алдына көтөрүп келип жайгаштырдык дагы:

— Байке, муну Талды-Сууга ала барыңызчы. Ал жерден Төкөш деген киши тосуп алат. (Төкөш досумдун таятасынын кошунасы экен. Чынында, Төкөш деле эмес, аты башка эле, азыр эстей албай жазып койдум), – дедик. Шоопур бир аз тактамыш болду да, жолун улап жөнөп кетти.

Ал кезде элдин пейили кенен болчу. Борбордон айылдарга бир маал каттаган автобус эл ичиндеги аманаттарды бекер эле ташыыр эле. Натыйжада биздин аманаттан эч ким деле шектекнген жок. Биз болсо, кудуңдап бири-бирибизди нукулашып быкшыган бойдон жолубузду улантып кетип калдык.


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Көрсө, менин ошондогу көрүнүшүм азыркы ужас фильмдерден да жаман экен. Бети-башымдын, кийимимдин баары кан! Узун коридор заматта бопбош боло түштү. Орустан айланып кетсе болот! Пенсия курагындагы орус медайым бети-башымды жууп, оң чекем кыйла жарылган экен ошонун ичинен майда таштарды акырын чыгарып, дары сыйпап, башымды ак марли менен айлантып таңды. Ушул турушумда мен Сталинград салгылашуусундагы жарадар жоокерге көбүрөөк окшош элем…

Анан доктурдун бөлмөсүндөгү керебетке жаткырып, эки-үч курдай үкөл беришти.

Айдоочу менен шериги доктурдун жанынан жылбайт.

— Он не умрёт? – деп сурады айдоочу доктурдан. Мени таптакыр эле орусча билбейт деп ойлосо керек, а мен ушул абалымда да баарын түшүнүп турам. Атам мектепте орус тилчи.

— Мы ему кололи два укола. Если в течении двух часов не умрет, тогда мальчик будет жить, – деди ак халатчан доктур аял. Улуту эсимде калбаптыр.

Ошентип доктур айткан эки саат да өттү…

"Үйүмө барам" деп туруп алдым. Облустук балдар ооруканасына эмес, үйүмө алып жөнөштү.

Дүкөндүн алдындагы таш жолдун эки бетине эл батпайт. Машина жолдун оң жагына коркуп келип токтоду. Жерге түшөөрүм менен азыр эле жырткыч кушка балапанын алдырып жиберген канаттуудай ары-бери өткөн машинаны үмүттүү карап турган апамды жазбай тааныдым. Ошондогу апамдын көздөрү эч эсимден кетпейт! Апамдын көздөрү ушунчалык аянычтуу эле…

Элден айланса болот! Бүт айыл жыйналыптыр. Кантип жыйналбасын! Машина коюп кеткенде аялдамада турган элдин баары көрүп чуркаган экен, айдоочу менен шериги мени машинасына салган бойдон буйтап, айдап качып кетиптир. Анткени, алар ар бир мүнөт кымбат экенин билишкен тура! Калдарбек ошол бойдон из жашырып качып кетет. Анан элдин баары: "Бул кимдин баласы болду?" деп кыйла бушайман болот. Бир уста кошунабыздын уулу мага окшоп кашы-көзү кара болчу, ошого кабар жеткенде, мектептин көмүрканасынын үстүн жаап жаткан жеринен кулап түшүптүр. Биздин айылдык бирөөнөн угуп Өзбекстандан апажем келиптир көзүнө жаш алып. А кезде бир адамдын кубанычы баарынын кубанычы, бир адамдын кайгысы баарынын кайгысы болчу. Шоопурду бир ачууланган жигит тээп жиберди. Башкасын аксакалдар тыйып коюшту.

Ошентип эски үйдүн алдындагы чарпаяда төшөктө жатам. Эл көп. Уккандын баары келди. Классташым Матирай да келиптир. Айдоочу менен шериги биздин айылдын өйдөсүндөгү жайнаган ишканалардын биринде иштеп, жеңил жазасын өтөп жатышкан эстониялыктар экен, "Баланы ооруканага жаткырсаңыз, бизди түрмөгө камап салышат" деп безилдеп турушту. Атам токтоо, кең пейил адам болчу. Эч ачууланган жок. Кайра ошолордун айтканын кылды.

Биринчи күнү үкөлдүн күчү менен эч жерим ооруган эмес экен, менин чыныгы азабым эртеси башталды. Таң эрте турсам, денемдин баары ооруп, шишибеген жерим калбаптыр. Колу-буттарымды көтөрө албайм. Ушундай абалда атам мени Эргеш дуктурга машинасына салып барды. Колунда эми бар болчу. Эч бир рентген дебей эле, дары сүйкөп, жаратты күндө таңып, иче турган дарысын да берип, үкөлүн да жасап, бир айда өз баласын карагандай карап, бутума тургузду…

Жөнөкөй айылдык колунда эми бар биздин доктор Айболит – Эргеш дуктур канча адамдын өмүрүн сактап калды экен деп азыркыга дейре ойлой берем...


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Алимжан АЛИБЕКОВ

ЭРГЕШ ДУКТУР

Союздун тушунда биздин айылда Эргеш дуктурду билбеген адам жок болчу. Мотору самолеттой күрүлдөгөн "ЛАЗ" автобусунда атамдар менен базарга баратып: "Эргеш дуктурдун дарысын ичип эле сен көр, мен көр сакайып кеттим", "Эргеш дуктурдан бир апта үкөл алып бутумдун оорусу басылды", "Паланча каттык касал экен. Эргеш дуктур туугандарын даярдана бергиле дептир" деген сөздөрдү угуп калчумун. Анан айтканындай эле, көп өтпөй ошол үйдөн өкүрүк чыкчу…

Жашырганда эмне, чындыкты бетке айткан үчүн айылыбыздын фельдшери Эргеш дуктурду "Эргеш орус" дегендер да бар эле. Себеби түшүнүктүү да: кимге болбосун бетине түз айтчу. Ооруп бара бергендерди "Өзүңөрдөн пулду аябай тамакты күчтүү-күчтүү жегиле да!" дечү.

Эсимде 80-жылдары айылда элдин баары акталган аппак үйүндө жашабай, бир-эки бөлмөлүү чакан там салып, ошондо бала-чакасы менен туруп калышкан. Үйлөрүн болсо, жайы-кышын кара кулпу кайтарат.

Ушуну да Эргеш дуктур жөн койбоду. Бир күнү биздин эски үйдүн жанына атайын токтоп, арыктан суу алмыш болуп чыгып, аккан суудай узун-узун сөзгө кирип кеткен аялдарга:

— Ии, кичине үйдө тыгылып жашай бергиле! Онобу катта үйдө өлгөндөн кийин жашайсыңар! – деп өттү.

Ушул ушул болду, эртеси күн баткыча: "Ким айтты? Эргеш дуктур айтты!" деп бүт айылга тарады.  Намысына келгендер: "Ээ, бу Эргеш орус чын айтат! Өлсөк бул үйлөр кимге калат дейсиң! Көрүбүзгө көтөрүп кетмек белек?!" деп далайдан бери кирбей калган чоң үйлөрүнө кайра кирип, жашап калышкан болчу…

Менин эң кымбат адамым чоң энем кайтыш болгон жылы, жайында, биздин көчөнүн этек жагындагы ичине кирсең, дайыма дары-дармек жыттанып турган, фин тибиндеги фельдшердик пунктка көп каттачу болдум. Доктурга жөн барчу беле, күтүүсүз жерден кырсыкка кабылдым. Муну мен эч кимге каалабас элем…

Кошунабыздын бешенесинин так ортосунда бармактай болгон калы бар уулу Калдарбек экөөбүз бизде, Ош жакта жүгөрүнү мака дейбиз, ошо маканин арасынан малга от оруп келгени бардык. Июль бекен же августтун башыбы, чачысынан түшкөн сары күкүмдөр денебизди кытыштырып кыйла жүдөттү. Чыдабай кеттик. Маканин ичи жайдын күнү болуп көрбөгөндөй үп. Ноокат жолунун аркы бети бизге бейиштей көрүндү. Биздей балдар картошка эгилген талаадан чырмоок жулуп жүрүшүптүр. Аларды карап көзүбүз күйдү. Анан ошол жакка өтөлү дедик. Калдарбектен эки жаш улуу болгон үчүн мен дайыма алдыда жүрчүмүн. Арыктан жата калып суу ичип, таш жолду көздөй бастым. Колумда орок менен от салып кеткенге этек бар. Аңгыча эки прицептүү жүк ташуучу машина бизден өтүп токтоп, ичинен биз курактуу өзбек бала атасы менен жерге түшүп, шоопур кайнап чыккан капотун ачып, майлуу чакасын "чулп" эттирип арыкка салды. Бул маалда Калдарбек суудан жата калып ичип жаткан. Мен жолдун аркы бетине чуркадым…

Анан эмне болду дебейсизби!

— Кый....ыык! деген үндү билем, калганы эсимде жок. ...

Бир маалда эсиме келсем, тар кабинада эки орус жигиттин ортосунда жатам. Связдын машинасы экен. Бирөөсү ортодогу телефондон жакынкы бейтапканага чалып сүйлөшүп жатты.

— Мы сбили мальчика лет десяти. Везем на машине, – дегенин уктум. Сүйлөшүп жаткан айдоочунун шериги мени көрө калып:

— Живой! – деп сүйүнүп кетти. Мындай сүйүнгөн орусту көргөн эмесмин. Чын дилинен сүйүндү. Тамеки тарткандан саргайып кеткен тиштери бүт көрүнө, мен бир чоң эрдик жасагансып:

— Молодец, мальчик! – деп жылмайды.

Шоопур андан бетер кубанып, бат эле Ош шаарынын четиндеги азыркы "Төлөйкөн" кичи району жайгашкан жердеги өзбек мааланин бейтапканасына жетип келдик. Четтегиси түшө калып мени көтөрөм дегенде, мен болбой өзүм жылаңайлак бастым. Бейтапканын ичинде адам кайнайт. Кезек талашып урушуп жатышкан экен, өзбек аялдар мени көрө калышып: "Вай, өлааай!" деп жүрөгү түшүп, сыртка качып чыгышты…

Дал ошол маалда «түн чүрөгү» гүл ачып баштабаспы. Аппак гүл ачылып баратып шамалга дирилдегендей дирт-дирт. Созулган хризантема же георгин гүлүндөй ажайып кооздугун айт. Карап туруп түш көрүп жаткандай болосуң.

Гүлдүн үч сөңгөгү бамбук таякчаларга байланган. Эң төбөсүндөгү жалбырактар кочкул жашыл түстө. Гүл ачар көптөгөн кабак байлаган. Кактус жалбырагынан башка да жаңы жалбырак өсүп чыгат эмеспи. Гүлдүн энелик сабагы бой тиреп бийик өскөн.

Комия Сумикого жакын басып келди. Анын жанына туруп калганын ачылган гүлдөргө суктанып караган Сумико байкабады. Комия ага гүл тууралуу айтып берди:

— «Түн чүрөгү» көп жерде өстүрүлөт. Жапонияда дагы. Бирок бир түндө он үч гүл ачышы – өтө сейрек көрүнүш. Менин гүлүм жылына алты жолу гүлдөйт. Бирок мынчалык көп гүл ачышы бүгүн биринчи жолу болуп олтурат.

Андан соң Сумикого эртең кайсы кабагы гүл ачарын айтып, кабак байлар жаш бүчүрлөрүн көрсөтүп берди:

— Бул кабагы бир айдан соң гүл ачат.

Сумико ачылган гүлдөрдүн аңкыган жытын сезди. Мурунду өрдөп, жанга жагымдуу жыт. Сумико отургучка олтурду да, гүл ачып жаткан «түн чүрөгүн» тиктеп олтурду.

— Үстүдөн скрипка үнү угулабы? Ким чертип атат? – бир маалда Сумико Комия тарапка бурулуп карады.

— Кызым.

— Кандай сонун. Кайсы күүнү чертип атат?

— Билбейм.

Омори күүнүн сыбызгы үнү гүлдөргө келип жатканын айтты.

Сумико үстүгө тиктеген бойдон бакка чыкты. Бактын этегинде деңиз шарпылдайт.

Бир аздан соң Сумико бөлмөгө кайтып келип айтканы:

— Ал балкондо экен. Кичинекей кыз. Деңизге далысын салып олтурат. Мүмкүн, далысын салып олтурганы жакшыдыр…

1963-жыл.

Которгон Кубантай ЭРНАЗАРОВ



#котормо
____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Ясунари КАВАБАТА

ТҮН ЧҮРӨГҮ

«Түн чүрөгү» кактус гүлү жылына бир ирет жайкы түндө текши гүлдөйт. Акыркы үч жылдан бери Комия толукшуган жайдын ушул түнү ыраматылык аялынын классташ курдаштарын үйгө чакырчу болгон. Бул ирет биринчи болуп Мураяма кирип келди. Бөлмөгө кирер замат, гүлдөгөн кактусту көргөндө, кыйкырып жиберди:

— Аай-иий, кандай керемет! Сонун! Былтыркыдан да көбүрөк гүлдөптүр!

Кактус жанында селейип туруп калды.

— Былтыр жети гүл ачкан. Кана, санайлычы, быйыл канча экен.

Үстөл европа стилинде салынган жыгач үйдүн кенен бөлмөсүнүн дубалы тарапка жылдырылып, бөлмөнүн так ортосундагы койгучтагы карапада кактус гүлдөп турат. Карапа тизе тушта калат да, бийик өскөн кактусту караш үчүн башты бир аз өйдө көтөрүүгө туура келет.

— Менин кыялымдагы гүлдөр. Аруу азгырыктарга жетелейт!

Мураяма бул жолу да былтыркы сөзүн кайталады. Былтыр да «түн чүрөгүн» көргөндө ушинтип айткан. Бул ирет жан-дили менен айткандай болду.

Мураяма кактус гүлүн кумар таркаганча караган соң, Комия тарапка бурулуп, аяшы чакырганына ыраазычылык билдирди. Андан соң анын кызы Тосикого карап:

— Сага да ыракмат, берекем. Сулуу кыз болуп жетилип калган тура. Ажарың тим эле «түн чүрөгү» кактус гүлүндөй! Быйыл кактус гүлү былтыркыдан эки эсе гүлдөптүр!

Тосико аяш энесине үн-сөзсүз тигилди. Жылмайып да койбостон, көзүн албай тиктеди.

— Буга көп мээнет кылганың билинип турат, аяш. Аябай гүлдөптүр! – Мураяма үй ээсине кайрылды.

— Ооба, мынчалык гүл ача элек болчу, – деди аяшы. Ошого силерди токтоосуз чакырдым деп айтмакчы болуп, унчукпады.

Мураяма Кугэнума жээгинде турат, Хаямага кол жеткидей жакын. Бирок анын биринчи жетип келишине жакындык себеп эмес. Комия биринчи ага чалган, ал Токиодогу курдаштарына чалып кабарлайт. Мураяма Комияга кайра чалып, беш адамдан экөөнүн зарыл иштери чыгып калгандыгын, бирөөсү командировкадан кайткан күйөөсүн күтүп келе албастыгын, келе тургандардан Имадзато менен Омори гана калгандыгын кабарлады.

— Үчөөбүз гана барарыбызды укканда Омори да таң калбаспы, – кеп баштады Мураяма. – Сумикону да айтып алсак жакшы болор беле дейт. Чындап эле аны бир да жолу чакырбаптырбыз. Классташ кыздардан бечара ошол гана турмушка чыга элек.

Тосико отургучтан туруп, кактус жанынан өтүп, сыртка жөнөдү.

Артынан Мураяма кыйкырды:

— Кызым, кайда жөнөдүң?! Кел, гүлдөр ачылып жатканын чогуу көрөлү.

— Ыракмат, мен анын гүл ачканын көргөм.

— Качан көрө калдың? Атаң мененби? Кел, анда бизге кантип гүл ачарын айтчы.

Кыз артын тиктебестен бөлмөдөн чыгып кетти.

Мураяма «түн чүрөгү» кантип гүл ачарын былтыр Комия аяшы айтып бергенин эстеди: гүл ачып жатканда шамал тийгендей дирилдейт. Кудум суугалдак гүл ачып жаткандай.

— Биз менен чогуу отургусу келбеди окшойт, – Мураяма сөзүн улады. – Ыраматылык апасы тууралуу сөз кылганды уккусу жоктой. Кана эми, бечара Сатико да биз менен чогуу гүлдөргө суктанып олтурса, атаганат. Ал тирүү болсо, сен кактус гүлүн экмек эмес белең.

— Ооба десең.

Мындан эки жыл илгери Комия Мураяманы үйгө келип кетишин суранат. Мураяма келсе, аяшы өлгөн аялын унута албай жатканын, аны кантип кайтарып алса болорун айтып ыйламсырап кеңеш сурайт. Мураяма үйдө өскөн «түн чүрөгү» кактус гүлүн ошондо көргөн. Гүлдөгөн «түн чүрөгүн» классташ кыздар чогуу келип көрүп туралы деп ошондо аяшына масилет салбайбы.

Сырттан автоунаанын токтогон үнү угулду. Имадзато да келип калды. Түнкү саат тогуз жарым. «Түн чүрөгү» түнкүсүн гүлдөйт. Эки-үч саат бою тынбай гүл ачат. Бир түндө гүлдөйт. Жыйырма мүнөттөн соң Омори кирип келди. Сумикону ээрчите келиптир. Сумикону көрөр замат Мураяма:

— Ой, кел, классташым, кел. Дале жапжаш, сулуу бойдон экенсиң. Сага эми жакшы эр таппасак болбойт.

— Койчу, ай. Өзүм бат-баттан ооруп араң жүрсө, – дей салып, Сумико ачыла элек гүлдөр тарапты тиктеген бойдон көздөрү жайнай түштү. «Түн чүрөгү» кантип гүл ачарын ал бир да жолу көргөн эмес. Сумико карапанын жанында турган, кактус гүлүн акырын айланып карап чыкты да, гүлгө жакын басып келди.