КЫСКА-НУСКА

Жанагы Сейталы мергенчи таап алган чермийиндеги күмүш топчулар, шуру-мончок, билерик-шакектердин окуясы мындай. Илгери, Бекботонун Райымбегинен – Баялы, Буларкы, Балтабай, Сыдык деген балдары болот. Райымбек малдуу-жандуу экен, кышында кыштоо, жазында жаздоо, жайында жайлоого чыгып жүрөт. Нары Калба жактагы култай элинен бир жигит жылда Бешташтын Төбөйүнө жайлоого келет. Мамилелери жакшы болгон экөө ажырабас достордон болобуз деп, достошот. Экөө тең жайлоого чыккан жылы, колуктуулары кош бойлуу болушкандыктан. Эки дос: «Колуктууларыбыз эркек төрөсө, балдарыбызды достоштуралы, кыз-эркек болуп калса, бел куда бололу» деп шерттешет. Тагдырдын буйругу экен, Райымбектин колуктуусу эркек, култайлык жигиттин колуктуусу кыз төрөйт. Жылдар өтүп эки дос-куданын кыз, баласы бойго жетет. Убада боюнча Райымбек кудасына чоң калың берип, уулу Балтабайга досунун кызын алып берип, колуктуулуу кылат.

Бирок күйөөсүн бала кезинен жактырбай өскөн келин, баш кошкондон тарта төркүнүнө көп кетчү болот. Кайта-кайта бара берген кудасын кыя албаган дос-кудасы, кызын алдап кошуп берген жагдайы бир канча ирет болгон экен. Райымбек, жаш жубайлар өзүнчө болушса жакшы жашаар деген кыязда, малга анча деле кенен болбогон аска-зоолуу Туюк Өмүр конушуна малынан бөлүп берип, көчүрүп коюшат. Күн артынан – күндөр өтүп, кыз төркүнү мурда байма-байма каттаган кызынын келбегенинен, кабар алганы кудасыныкына келишет. Райымбек уулу Балтабайдан жашоо-турмушун сураганда. Балтабай: «Келиниңер адетин карматып, төркүнө кетип калган» - дегенине ишенишип. «Кетсе, бир күнү келер деп жүрө» беришет. Ошо бойдон ыйкы-тыйкы эки тарап күнөөнүн аныгына чыгалбай, бири-бирин кыя албай, жабык аякты, жабык бойдон калтырышат. Арадан жылдар өтүп, алар да бу дүйнө коштошот. Ошо бойдон эки жаштын белгисиз сыры Туюк Өмүрдө калат.

Далай суулар агып, канча деген ай-жылдар өтөт. Туюк Өмүрдү конуштаган Сейталы мерген, аңчылыктан баспаган аска-зоосу, аралабаган кокту-колоту, кечпеген суусу калбайт. Ал бул жак гана эмес тиги Чоң Көлдөгү кийиктер чубачу жер да «Сейталынын тосмосу» аталат. Жай күндөрдүн биринде эс алып отуруп, зоонун астындагы агарган сөөккө көзү урунат. Барса, качанкы чириген чермийдеги кадалган күмүш топчулар, мойундагы шуру-мончок, кол-билерик, шакек. Күмүш топчуларды, мойундагы шуру-мончок, шакек, кол-билериктерди алып, үйүнө келет. «Кыңыр иш, кырк жылда» дегендей, бир кезде дайынсыз болгон Балтабайдын колуктуусунун сөөгү Туюк Өмүрдүн зоосунда калып, ага тийиштүү буюм-тайымдары менен табылганы дайын болот. «Белгисиз окуянын сырын, Сейталы мерген ачты» деген эл оозунда окуянын уламыш тарыхы ушундай, – деди Курманбек аке.

Уламыштын баары эле чындыктан алынат эмеспи, «уккан кулакта, жазык жок», «калка айтса, калп айтпайт» деген лакап-кептер бекеринен айтылбаган. Мындай кызыктуу окуя жалаң эле Туюк Өмүрдө эмес, башка дагы тоо койнунда көптөгөн окуялуу сырлардын чыга берерине ынандым...


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Кайнарбек БИЙЛИБАЕВ
 
ТУЮК ӨМҮРДӨ КАТЫЛГАН СЫР

Журналисттик кесипти аркалап жүрүп, ар кандай кызыктуу тарыхый окуяларды айткандарга жолуккан учурда убактымды текке кетирбей, уккандарымды жадыма сактап калмай адетим бар. Кичи мекенимди сагынып барып, айыл-ападагыларга жолугуп учурашкан убагымда, жакын санаалаштарым эки жакка алып чыгып калышат. Ошондой күндүн биринде Бешташ жайлоосуна алып барышты. Кашканын сазындагы дасторкон үстүндө козголгон аңгеме-дүкөн куруп отурган Курманбек аке менен Тууганбайдын кызыктуу сөздөрүнө кулак төшөп отурдум. Алардын кызыктуу кептери – Туюк Өмүр, Кичи Өмүр, Өмүрдүн жайыгы жөнүндө үчкө бөлүп, ар бирине токтолуп жатышты. Чынында Бешташ жайлоосуна бала кезимден чыгып жүрүп, окуялуу тарыхка бай экенин жакшы билер элем. Ар бир конуш, кокту-колот, аска-зоолору илгертеден бери энчиленип койулган аттарга бай. Ошондой болсо да эл оозунда көптөгөн уламыштардын кээ бирлери үстүртөдөн айтылып, ар кандай тарыхый окуялар тээ алыста калганы менен, баари-бир унутулбастан эл оозунда айтылып келген уламыштарга кызыгуум арта берчү. Жанатан бери кеп куруп отургандарга кызыгуум артып, суроо узатып калдым.

— Туке, уккан кулакта жазык жок деп коёбуз го, силер сөз кылып жаткан Өмүр дегендин конуштары эмнеге үчкө бөлүнүп айтылып калган? Же убагында Өмүр деген адам абдан бай, мал-жандуу болгонбу, болбосо мынча жерге аты коюлбайт эле, себеби эмнеде?

— Илгери Өмүр деген ар кандай терилерди ашатып-ийлеп, булгарыдан өтүк-маасы ултарган, аттардын токулгалары – ээр, көмөлдүрүк, тердик, желдик, жүгөн-камчынын ар кандай түрлөрүн жасаган колу жөндөмдүү уз-уста адам экен. Дагы бир жагы, кудай ургандай мыкты аңчы, мергенчилиги менен ушу жайлоонун аска-зоолордун арасында өмүр кечириптир. Анын жүргөн жерлери – Карагайлы, тиги Кайыңдынын ичинен тарта ушу биз отурган Кашканын сазынын арты жагынан тарта жыл бойу мекендеп, аңчылыктын артында жүрө берчи экен. Кээде тээтиги бизге көрүнүп турган чоң үңкүргө да түнөгөнү, эл оозунда айтылат. Ошол үңкүр бизге кыйын көрүнгөнү менен, нары үстүнөн түшкөн капталдап келчү бир таман жолу бар. Элдин оозунда айтылып калган уламышта, учурунда байлар алтындарын жашыруу үчүн ушул үңкүргө катышчу дешет. Зоонун нары ич жагында эки сай бар, бери жагындагы коктуну Кичи Өмүр, биз отурган асканын ары жагын Туюк Өмүр, Карагайлынын маңдайындагы түз, Өмүрдүн жайыгы. Кыскасы зор эмгектин аркасы менен малду-жандуу болуптур. Болбосо жер аттары жөн эле коюла бербейт да. Жерлерге аттарды ким койгон, алибетте эл коёт.

— Менин уккан уламышым, аны силер деле билсеңер керек. Илгери, ушул Туюк Өмүрдө бир окуя болгон экен. Сарбагыштан чыккан көзгө атар мерген Сейталы, ушул зоонун арасынан өлгөн аял затынын кийим-кече, күмүш топчу, мойнуна тагынган шуру-мончок, колдорундагы билерик-шакектерин таап алганы кандайча болот?

— Сейталы бул эле биздин сарбагыш уруусунун Наскулунун Карачологунан – Сейталы, Сейитказы деген эки баласы болот. Улуусу Сейталы чынында эле мыкты аңчы-мергенчи экен. Бул окуя кечээки өткөн XIX кылымдын ортосу, XX кылымдын башында болот. Биз сөз кылып жаткан Кичи Өмүрдүн көк аскасы Кайыңдынын жогору жагы, чоң жолдон келатканда көрүнөт. Ушул биз отурган Кашканын сазынын үстү жагы Туюк Өмүр. Бул жагынан бир таман жол аркылу ат менен чыгып барса болот, ал жол азыр деле бар. Ал эми тиги Кайыңдынын ичинде суу агып жатпайбы, суунун башы Кайыңдынын төрүндөгү шаркыратмадан башталат. Ошол жердеги аскага чегилген сүрөттөр байыртадан калган. Кайыңдынын төрүндөгү бир таман жол, дал ушул Туюк Өмүрдүн өзүнө чейин келет. Ал эми ылдыйкы Кичи Өмүрдүн коосунун ичинде булак, качанкы кылымдардан бери эле агат. Короо Кайыңдын маңдайында Өмүрдүн жайыгы деген тегиз, өзүңөр көрүп-билгендей Балбал айылынан Сатыбек карыя конуш кылып, кышка малдарына тоютту ушул жерден чаап, даярдачы.

* * *
…Эртеси бешим ченде баягы эле Абдрасул:
 
— Кызыкты эми көрөсүң! - деп Келдибектикине дагы ээрчитип барды.
 
Эл суюлуп калган экен. Конок үйдүн терезесинин тушуна келип токтодук. Ичкеридегилердин сөздөрү угулбайт. Келдибек карыя бирдекелерди айтып келип, он сомдуктан үч пачка акчаны кудасынын алдына койду.
 
Кудасынын кабагына кар жаап, акчаны колунун сырты менен Келдибекти көздөй кайра жылдырды. Келдибек беш сомдуктан дагы эки пачка кошту. Кудасынын мурчуйганы жазылган жок. Аргасы түгөнгөн Келдибек кемпирине карады. Кемпири чач учтугундагы ачкычтарын кармалап сандыгы тарапка бет алды. Анан куугунчулардын ортосуна жая салынган одеялга, алгач төрдөгү илинип турган суусур түштү… Анан кийин калпак, маасы-көлөш жана башка кийим-кечелер — койчу жечээги келинине салган бушту жибек жоолуктан өйдө түшүп жатып, заматта чоң үймөк болду.
 
* * *
…Анан, сырттагы жүк ташуучу машиненин кузовунда көздөрүн жашылдантып, боз эшек коделеги менен, таргыл уй музоосу менен, кара кой козусу менен армандуу маарашып, эмнегедир бир нерсеге наалып жатышкансыды.
 
Куугунчулар, мурдагыдай мурчуюшпастан, жүздөрү жарык, көңүлдөрү куунак… Айрымдары ылжыган мас, көпчүлүгү алагүү. Ар биринин колунда бирден түйүнчөк. Ал турсун шыңга бойлуу шаа мурут бирөө жанагы алманын бутагындагы эски велосипеддин рамасын мойнуна илип алыптыр…
 
— Катуу келдик эле, кан кудам, жүзүңөрдү кыйбадык, - деди Келдибектин кудасы бак-бак сүйлөп. – Эми эки жаш ынтымактуу болушса, биз каякка бармак элек?.. Эптеп куда-сөөк болуп кетээрбиз. Жакшы калгыла.
 
Кудалар жанагы мал-сал, эмерек-семеректерге аралашып араң-араң эле машинелерине илингендей болушту.
 
Орун жетпей калган бирөө түйүнчөгүн колтугуна бекем кысып, кузовдо турган эшекке минип, калгандары жайдары кол булгап, жөнөп кетишти…


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Дооронбек САДЫРБАЕВ
 
КУУГУНЧУЛАР
 
Жай күндөрү эле. Отпускелеп, айылда жүргөм. Бир жолу нары тууганчылыгы бар, теңтуштугу андан да калың Абдрасул келип:
 
— Келдибектин кенжеси келинчек алып келатыптыр. Жүр, барып көрүп келели! - деп көнбөгөн оюма койбой ээрчитип алды.
 
О, бир оокумга дейре Келдибек карыянын эшигинде опур-топур түшкөн элге аралашып жүрдүк, анан шашке маалда Келдибек карыянын үйүнүн тушуна келип токтогон таксиден: Кенжебек менен береги эле өзүбүздүн айылдык Акматаалы майрыктын Ырысбеги тим эле куурчак өңдөнүп опокшош кийинишкен татынакай эки кызды колтуктап түшүрүштү. Ырысбек менен кыздардын бирөө алдыга чыгып:
 
— Кана, келиниңердин көрүндүгүн бергиле! - дегенде, Келдибектин байбичеси экөөнүн колуна бирден шампан карматып, анан келининин маңдайынан өптү да, койнунан сууруп чыккан бушту жибек жоолукту үлпүлдөтө салынтканда, тегеректеп турган келин-кесек, калган ырым-жырымын жасашып, ичкери, үйдү көздөй алып жөнөштү.
 
Мен обочороокто туруп, Келдибек карыянын чарбасына көз жүгүртө баштадым. Тамы мыкты салыныптыр. Короосу бак-даракка оронгон. Тигинде, алманын куураган бутагында, рамасы дат баскан, алдыңкы дөңгөлөгү жок, эски велосипед илинип турат.
 
Чамасы Кенжебектин тестиер кездеги унаасы го. Ал эми атасынын унаасы боз эшек, тээтигинде коделегин жыттагылап коюп байланып турбайбы. Берирээкте, бастырманын мамысына байланган музоолуу уй, чабырага камалуу он чакты кой.
 
Деген менен беш азамат уулун үйлөнтүп-жайлантып чыгарганына карабай, Келдибек карыянын тирилиги али да болсо тың экен. Аңгыча кимдир бирөөнүн:
 
— Куда өзү баш болгон, куугунчулар келатышат, кокуй! - деген үнү угулуп калды.
 
Жанатан бери кубанганынан эмне кыларын билбей жүргөн Келдибек карыя калдактап сыртка чуркады. Үстүнө отуздай москоол эркектерди баскан жүк ташуучу машине эдиреңдеп келип, дарбазанын тушуна токтоп калды. Ага удаа-мудаа келген, кыпкызыл «жигулиден» алты карыя түштү. Үчүнчү болуп келген «ГАЗ-69» маркасындагы машинеден кээси бирден, көпчүлүгү экиден бала көтөрүнүшкөн ончакты аял чыкты.
 
— Кызыбыз кайда?
 
— Кызыңар ушул үйдө…
 
— Тездик менен колубузга салып бергиле!
 
— Ашыкпасаңар, кудалар, алгач үйгө киргиле, анан…
 
— Анан-мананы жок, көзүбүзгө көрсөткүлөчү, жанагы айтпай-дебей кызды ала качкан ээнбаш балаңарды! Тим эле машайыктын кулуну болсо да, туягын сындыра чабалы! Же бизди букара тукумунан деп ойлодуңарбы?
 
Келгендердин муруттары сербейип, көздөрү чакарактап, жүздөрү кумсарат. Айрымдары шымаланып жеңдерин түрүнө башташканда «Атаны курган Кенжебек-ай! Балалык кылбай сүйлөшүп эле алып келсе болмок экен. Бу кейиптеринде биздин эле айылды эмес, коңшулаш эки-үч айылды кошо чаап кете тургап болуп кол курап келишкен немелер го булар», - деп же качып жөнөрүмдү, же ошээрде тура береримди билбей, «не бар, не жок» деп, эски кетмендин сабын колуман чыгарбай алманын бутагына далдаланып турдум.
 
— Кудалар! «Ачуу душмам, акыл дос» - деген эмеспи… Ичкери кирип, кичине демиңерди басып алгыла. Анан балабызды колуңарга салып беребиз, соттойсуңарбы, оттойсуңарбы, өзүңөр билгиле! - деп биздин айылдык карыялардын айтканына, кудай жалгап беркилер да жоошуй түшүп ичкери киришти. Биздин айылдык карыялар, Келдибектин эки бөлмөсүн керип-чотюп, кудаларды отургузуп чыгышып:
 
— Кана, Келдике! Төкчү болсоң төк эми кудаларыңа! - дешип үй ээсине кайрылышты.
 
Көлдибек да аяган жок. Эки кой союлду. Ичкиликтен өксүгөн адам да болбой, тамак-аш жайнап эле калды.

Венера БӨЛӨКБАЕВА

НАРИСТЕНИН КӨЗҮ

Күн жылып бир тоонун чокусунан жанындагы бир тоонун чокусуна бат эле өтүп кетчү, кууш эки тоонун ортосундагы жайлоого барганымда жолуккаан Сыргак байкенин Айпери аттуу 5 жашар кызынын көздөрү да мен үчүн тоолордон бийик, күндөн жылуу болуп эсимде калыптыр. Наристе тили менен мактап, топчудай тегерек, суудай тунук тап-таза көздөрү менен суктана карап мени жанынан кетиргиси жок.

Азыр Айпери кыз чоңойгон болуш керек. Ылайым эле, көздөрү мен көргөн бойдон тап-таза калса экен!


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Кийин анан таятамдар Жамийла таежемден кийин Нурила, Идирис, Гүкүл деген дагы бир уул, эки кыздуу болушкан экен. Менин апам Нуриласы. Таятам өтө баласаак, мүнөзү жумшак адам болчу. Жоготуп алган уулдарын көп айтчу. Канчалык таятамдын ичинде жыландарга болгон таарынычы кетпесе да, бирок, аларды жаман көрө алчу эмес. Аларды ушул жердин ээси, жайлоонун куту, алар ыйык деп түшүндүрчү. 

Таенем кайраттуу, күчтүү, тың аял эле. Үйдөгү жумуштарды да, сырткы жумуштарды да таенем жасайт. Таенем көпкө жашады. Кара-Кечени көп айтып берээр эле. Таенем жаңы келин болуп келгенде ага кайын энеси да көп нерселер жөнүндө айтып берчү экен. Аларды да бизге айтып берди. Көп нерселер эсимде калбаптыр.

Менин апамдар бала болуп жүргөн чагында да ошол эле Кара-Кечеге жайлоого чыгышчу экен. Бир жолу козу-койлорду карап тургула, деп коюп кыштакка жумуштап кетишти дейт. Алар кеткенде төртөө ойной беришип козу-койду унутуп калышат. Козу менен кой жамырап кетишиптир. Эмнегедир ошол кездегилер өздөрүнө жумушту көбөйтүшкөн. Жөн эле чогуу коюп койсо болот беле, аларды экиге бөлбөй. Эми ата-энебиз келсе эмне дейбиз, – деп коркуп, кой-козуну бөлүп жүгүрүп жүрөбүз дейт. Түштө күн аябай ысык болуп жаткан. Жылан деген жайнайт. Коркпой деле калат экенсиң. Жүгүрүп, аттап, козу менен койду бөлүп жүрөбүз, – дейт. 

Боз үйгө да кирип келип, сандыктын түбүнө, идиш-аяктар коюлган шкафтын астына да жатып калышчу.

Таятам, бизге жыландан коркпогула. Эгер жыланга тийбесенер алар силерге тийбейт. Жыландын балдарын да кармабагыла. Алардын да силердикиндей атасы, апасы, чоң атасы, чоң апасы, байкелери, эжеке, жеңелери, таекелери, таята, таенеси болот. Анан силер кармап алсаңар ошончосу издеп келет да. Өлтүрсөңөр алар өч алат дечү. Ошондуктан жыланга таптакыр тийишпегиле деп көп айтты. Булактарга ээрчитип барчу. Суу ичкиле, бул укумуш суулар. Кудай тааламдын берген керемет суулары деп, олбурлуу чоң колдоруна куюп, жутуп алат эле. Анан булактын башына отуруп куран окучу. Ар бир булактын өзүнүн ээси бар дечү. Адам баласы жыландарга, деги эле жаратылышка аяр мамиле кылыштары керектигин миң сан ирет кеп кылчу.

Жыландар ушул жердин ээси. Бул жерлерде жердин астында канча бир байлык жатат. Ошол байлыктар, кендер бар жерлерде жылан көп болоорун айтып берээр эле.

Айткандай канча жылдан бери кыргыз элин көмүр отуну менен баккан кен чыкты. Бирок, адам бечара кенди да абайлап казып, бышып жетиле элегин коё туруп, кийинки-кийинки жылдарга калтырууну унутуп, жаратылышка болуп көрбөгөндөй мыкаачылык кылышып, жайлоону талкалап салды. Күркүрөгөн техниканын үндөрүнөн, дөөдөй болгон кытайдын машинелеринен коркуп, ордолуу жыландар да мекенин таштап кетти. Ордолуу деген сөз өзү түптүү, кеңири тамырлаган, урук туугандуу, кубаттуу дегенди билдирет. Ордолуу жыландын келгени, мекендегени – элибизге ооматтын келгени дээр эле. Ал эми ордолуу жыландын канча жыл мекендеген жерин таштап, ооп кеткени кандай болду экен? Азыр таятам болгондо жыландардын ооп кеткенин көрсө аябай жаман болмок. Олбурлуу денесин бүлкүлдөтүп, балким жаш баладай ыйламактыр...


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Мира СЫДЫКБАЕВА

КАРАГАЙ ЧЕРЛҮҮ КАРА-КЕЧЕ

Балалык күндөрдөгү дагы бир эсте калаарлык сонун күндөр таята, таенеңкинде болуу жыргалы. Убагында анын да баркы билинбейт. Өзгөчө жакшы көрүшүп, эркелетип, берээрге тамагын таппай тургандын баасы канчалык. Алар айтып берген жомоктор, уламыштар, болгон окуяларды угуп чоңоюну эч бир нерсе алмаштыра албас! Далайын балалык менен аңазар албай да калат экенсиң. 

Менин таене, таятам кадимки айтылуу Кара-Кече жайлоосунда жайлашаар эле. Кара-Кече жайлоосу убагында өзгөчө керемет кооз жайлоо эмес беле. Касиеттүү да жайлоо болчу. Касиеттүү дегеним жайлоодо ордолуу жыландар мекендеген. Кийин кен чыгып, кенди казып алуу жумуштары башталып, техникалар барып, чоң-чоң машиналар кыйма-чийме каттап, жайлоо жайлоо болбой калды. Баягы жапжашыл, гүлгө оронгон жерлер чаң ызгып, боз топуракка айланды. Адам баласы болуп көрбөгөндөй ач көздүк менен, улам-улам тойбой, кенди касып алып баштады. Кендин башына ээлик кылгандар да пайда болду.

Таятам, таенемдер өмүр бою эле Кара-Кечеде жайлоодо жайлашчу. Ал кезде тоо боорунда жапайы карагат деген көп болоор эле. Колдорубуз кыпкызыл болуп, бетибизден бери боёлуп калганча жечүбүз. Тоонун бети карагай-чер. Ошондогу жайлоонун кооздугу ай! Булактар түркүн жерден чыгып турчу. Кээ бир булактын чыгып жаткан жеринен ичсең бетиңе газдары секирип, кучтүү газдалгандай суу чыгаар эле. Кичине ылдый жагынан ичсең, анда жөн эле туздуу суу болуп калчу.

Кара-Кечеде жылан аябай көп боло турган. Таенем, таятамдар ыр эмес, жомок эмес тынымсыз жыланга тие көрбөгүлө, баласын да кармабагыла. Жүгүргөндө көзүңөрдү карап жүгүргүлө, балдарын тебелеп албагыла, – дешээр эле.

Убагында таятамдын, таенемдердин үч уулу, бир кызы болгон экен. Түштө жайдын толуп турган мезгилинде Кара-Кечеде ысык өтө катуу болчу дешет. Кийин деле биздин бала кезибизде жайлоодо күн бир башкача өтө катуу ысычы.

Боз үйдө алды он үч жашка чыгып калган, андан кийинкиси ондо, кичүүсү сегиздеги үч уулум төрдө жатып алып ойноп жатышкан дейт. Бээ саан болуп, чакамды алып чуркап кеттим. Кичинекей Жамилам менден калбай бээ сааган жакка жүгүрүп ээрчип келип, мен бээ сааганча жанымда туруп, бээлерди саап үйгө келдик. Сүттү сабаага куюп, төрдү карап, бышып жатып үчөөнүн тең уктап калышканын көрдүм. Аңгыча боз үйдүн капталынан бир чоң жылан кирип, балдарымдын үстүнөн ушундай тездикте башын көтөргөн боюнча өтүп кетти. Сүт чачканга, ак чачканга да мүмкүндүк берген жок. Бир капшыттан кирип, бир капшыттан чыгып кетти. Бул эмнеси?, – деп эле жүрөгүм тызылдап калды.

Балдарым уйкудан ойгонгондо эле шаабайлары жок, шалдырап турушту. Ошол ошол болду. Бир айга жетип жетбей үчөө тең жок болуп калды, – дечү таенем. Таятам күйүттөн баса албай калган экен. Эки жылда анан ордунан туруптур. Көрсө уулдары бир ак жыланды өлтүрүп алып, үйгө алып келишкен дейт. Ал кезде кайненем да тирүү кези, – дечү таенем. Өтө катуу чоочуп, “Олдо балдарым ай, бекер кылган турбайсыңарбы. Эми кандай болоор экен? Жыландар өч алмайынча тынчыбайт”, – деп эле калган. Бирок, тынч эле болгонсуп калдык. Унутуп деле калдык. Бир аз күндө кыштоого көчүп кеттик. Кийинки жылы жайда кайрадан жайлообузга келип, жаңы эле отурукташып, бээлерди байлап, кадимки турмушубузду өткөрүп жатканбыз. Анан ушундай окуя болуп жатпайбы.

Кайненемдин ошондогу кошок кошуп, боздогону али күнчө эсимден кетпейт, – деп эскерип, таенем көп айтып берчү: “Айланайын, жылан эне, айланайын, жылан ата, ушул кичинекей эссиздерди эмне кечирип койгон жоксуң, ушул үч наристеден өч алгыча менден өч алсаңар болбойт беле, катыгүн ай, кара көзүм кашайбадыбы”, – деп боздогон.

Жыл айланбай кийинки жылы кайненем өзү да ушунча жакшы көргөн жайлоосуна  келе албай, уулдарынын артынан алыска кете берди, – дечү.

Шекербек КАЛЫКОВ

ЖАЗУУЧУ

(“Биздин замандын кишилери” түрмөгүнөн)

Өткөн кылымдын соңку жылдарында бир бай жөнүндө жазган макалам өзүнө жагып калыптыр. Ресторанга чакырды. Жалгыз барбай, досумду ээрчитип алдым. Тиги бай биз менен бир аз отуруп, «жумуштар бар эле» деп кетип калды. Дасторкондун акысы төлөнгөн. Бизге ниме шам?.. Ресторан каадасын күтүп, кыймыл-аракетибиз маданияттуу. Жаныбыздагы столдо эки кыз, эки жигит отурган. Алардын дагы базары кызып, «сулуу» сөздөрү айтыла баштады. Сыртта турганда балдар менен учкай таанышып, гезитте иштеримди айтканмын. Экинчи кабатка көтөрүлгөнчө, ал сөзүбүз кыздарга жазуучу болуп жеткен го, сыягы. Бизди кызыга карашканын далымдан сезип турам. Оо, ал кезде жазуучунун баркы, азыркы Самара Каримованын кадырындай бар эле да. Жазуучу менен сүйлөшкүсү келчү. Учурашкысы келчү. «Сүрөткө кошо түшөлү» дегендер көп болор эле. Эми эле акын-жазуучунун атынан ат үркпөй калбадыбы.

Сөз биз жөнүндө болуп атканын сезип атам. Анан эле, кыз десең келинге окшош, келин дейин десең, кызга окшош жаркылдаган бириси столубузга келип, «Силер жазуучусуңарбы?..» деди. Өзү жаркылдап келип турса, «Жок...» демек белек. Демилгени өзүм колго алып, «Ооба, жазуучубуз...» дедим.

— Ай-ий... ырас болбодубу... Султан Раевди тааныйсыңар да?.. – деди тиги сулуу көздөрү бал-бал жанып.

— Дал үстүнөн түштүңүз, бийкеч... – дедим.

— Эмнеге?.. – деп көздү күйгүзө тиктейт десең.

— Маңдайыңызда турган Султан Раевдин дал өзү... – дедим образга түшүп көнгөн жаным.

— Чын элеби, байке?.. Тирүү жазуучуну биринчи жолу көрүшүм... Сиздин жанагы... «Аял» деген аңгемеңиз укмуш да, байке... – деп селки бир топ суроолорду жаадырды.

Досум ойдо жок жерден жазуучуга айланды. «Ооба, жок...» деп гана мелтирейт го, чиркин. «Аял» дегени минеси?..» дегенсип, мени жалдырап карап коет. Андан машинанын тетигин сурасаң, уктап жатып шар айтып берер эле. Эми жазуучунун «терисин жамынып» созулат.

Сыр бербедик. Кичине «жетпей атты» эле, алардын дасторконуна кошулуп, жазуучулардын, тагыраагы Султан Раевдин урматына бир бөтөлкө ачылды. Коштогон мырзалары дагы жалаң төш балдар экен. Кыздарынан кызганып, бизди жээриген жок. Бирок, жанымдагы досум жээрип жатты. Санымды оюп, бутумду таманы менен майкандап таштады. Майкандаганына караймынбы, жакшы тост, мактоо сөз кимге жакпайт?..

Төбөбүз көккө жетип сыртка чыктык. Ага чейин, шул күнү деле андай мактоону укпай келем. Мен тиги кызга ыраазы болгонум менен, досум мага нааразы. «Мине пайда көрдүң?» деп жемелейт. Чоң адамдын образын жаратканын түшүнбөйт.

Ооба, пайдасы болду. Сулуу кыздын сөзүнөн улам, «Аял» деген аңгемени таап окуп, Султан Раевдин чыгармачылыгы менен таанышууга себеп болду. А досум ошол көз ирмемди шу күнгө чейин айта берет. Чынында кубанычтуу көз ирмем эле.


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Эми ошол китеп азыр кожоюнумдун колунда турат. Жүрөгүм оозума тыгылды.

— Ээ, Кыдыр, бу китепти кайдан алдың?

— Устазым берген, – дедим демимди ичиме тартып.

— Устазым дейсиңби? Сен окуй аласыңбы? – деди көзү чарасынан чыккан  кожоюнум.

— Ооба, – дедим .

— Кана, анда муну окучу, – деп колундагы китептин бирөөсүн мага карматты.

Ошо босогодо турган бойдон окуп баштадым.

— Сен жаттап алган окшойсуң. Муну окучу деп койнуна салган кичинекей китепти берди. Аны да окудум.

Кыйлага унчукпай отуруп калды. Мен аябай корктум. Анткени далай байлардан эч себепсиз таяк жеген күндөр болгон.

Бир убакытта кожоюнум:

— Кайсы молдодон сабат ачтың? – деди.

Устазымдын атын атаган соң ал:

— Оо, сен нагыз даанышман молдодон билим алган турбайсыңбы? – деди да үндөбөстөн чыгып кетти.

Эмне болгонун билбей мен да отуруп калдым. Бир маалда кожоюнумдун баласы атасы чакырганын айтып келип калды. Үйгө басып келбей алыстан кыйкырып чакырган уулу кантип алдыма келип калды? Таң калдым.

Өмүрүмдө эшигин аттап кирбеген байдын эшигинде туруп калдым. Баласы үйгө кир деп эшик ачты. Үйгө кирдим. Бай колу менен мени жетелеп бир бөлмөгө алып барды да эми ушунда турасың деди.

Байбичеси баласынын жаңыраак кийимдерин берип кийгизип, эски кийимдерди өрттөп салды. Кечкисин бай бүлөсү менен чогуу бир дасторкондо тамактандым.

— Кадыр экөөбүздүн устатыбыз бир адам экен. Ал устаз мыкты адам эле. Сенин ошол адамдан билим алганыңды, сабаттуу экениңди билбепмин. Эми мындан кийин биз менен чогуу турасың, – деди кожоюнум.

Ошол убакта тээ жаш кезде молдого жетелеп алып барып окуткан атам эсиме түшүп кетти да өңгүрөп ыйлап коё бердим.

Ошол күндөн баштап тамак менен жылуу төшөк бекер болуп, кайра кожоюнум мага кылган ишиме тыйын төлөй турган болду. Молдого баласы менен чогуу барып билим алууга мүмкүндүк түзүп берди.

Билим – мени мал сарайдан байдын үйгө жетелеп киргизди. Билим –  эшиктеги башымды төргө сүдүрөп чыгарды .
Билим касиети ушундай.

Казак тилинен оодарган Жазгүл КАДЫРАЛИЕВА



#котормо
____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

БИЛИМДИН КАСИЕТИ

(Кадырбай молдонун аңгемеси)

Мен 13 жашымда жетим калдым. Мени бүлөөнүн ээси деп карт атам менен апам  13 жашымда эле үйлөндүрүп коюшкан эле. Эл:

— Бала али жаш го, эмнеге жаш үйлөндүрүп койдуңуз? – деп сурашканда атам:

— Менин жашым келип калды. Көзүмдүн тирүүсүндө үйгө келин киргизип алайын. Кудай өмүр берсе неберени да көрөөрбүз, – деген эле.

Амал жок, кыштын күнү ортого от жагып, чогун көмүп коёр элек. Таң атаары менен көмүлгөн чок үстүнө чөп чар таштап тутандырып алабыз. Ал кездеги тиргилик ошондой эле. Бирок менин ошол өмүрүм бактылуу кез экенин кийин билдим. Жагдайыбыз жакшы эле.

Ата-энем соода жасап, тапкан мал-мүлкү, акчасы, алтыны бар эле. Даанышман эл  тууру эле айткан экен. Бай мактанса тапкан малы бир жуттук деп. Ошол кыш оор болуп, мал кырылып өзүбүз араң чыктык. Ошондой болсо да атам мени эрте жазда үйлөндүрдү.

Дагы ай айланып, кыш түштү. Бир түндө үйүбүз өрттөнүп кетти. Аяк жаныбыздагы көмүлгөн чокко жамынган көрпөбү, тонбу түшүп кетип өрт чыгып, биздин карагайдан салынган үйүбүз кадимки бир кутудагы ширинкедей дүрт этип жалындап күйүп баштады. Мен качып чыктым. Биздин үйдүн аяк жагында чамалап айтканда 300 кадамдай алыстыкта Кырыкбай деген курдашымдын атасы тураар  эле. Жылаңаяк ошо үйгө жардам сурап кыйкырып жүгүрдүм. Алар да үнүмдү эшитип сыртка чыгышты да кайра үйдү көздөй жүгүрдүк. Суу чачып өчүрүүгө шаштык. Жепей деген агам үйгө чуркап кирип атамы алып чыкты. Эшиктен чыгып келе жатканда күйүп жаткан үйдүн босогосу экөөнүн үстүнө түштү. Чогулган эл зорго чыгарып алышты. Атам бир аз күйгөнү болбосо аман калды. Бирок көп өтпөй көкүрөк тушундагы күйүк айыкпай көз жумду. Ошентип үй-бүлөм, келинчегим баары отко күйүп кетишти. Биз бир атадан бир кыз, бир уул элек. Карындашым бу кырсык болоордон мурун Кытайга окууга кеткен эле. Ошентип күйгөн үйдүн астында  атамдын иниси Жапей экөөбүз гана калдык .

Ата-энеден калган бир да байлык калбады. Ач калбас үчүн айылдагы бай кишилерге жалданып күн өткөрүүнү чечтим.

Бир байдын ат кошчусу болуп жалдандым.

Менин жасай турган жумушум эрте жазда кош атты кошко чегип, жер айдамай, байдын аялын, бала-чакасын, келдим-кеттим коногун ары бери ташымай. Аптанын алты күнүндө баласын эрте менен мектепке жеткизип коюп, үй чарбасы менен алекмин. Түштө баласын кайра алып келемин. Баласы жумасына жок дегенде эки жолу окууга барбайм деп кыжыктайт. Атасы боктоп сөгуп урушуп, энеси калтасына таттуу толтуруп алдап-соолап жөнөтөт. Баланын көңүлү келсе түштө келе жатканда мага бир-эки кемпитинен берет, көңүлү келбесе – жок. Дулдуюп унчукпай келет.

Дем алыш күндөрү байдын байбичесин базарга алып барам. Жүгүн толтуруп арабага салат. Анан ар бай досторунун үйүнө кирип чыгат. Ошентип тиргилик кылып, курсак тойгузуп жаттым.

Менин турган жер кичинекей тоокканага окшош жер үй. Бутту сунуп жатсаң, сыртка чыгып калчуудай тар бөлмө. Терезесинин айнеги  да жок. Тек кичине жарык түшүп туруш үчүн терезеге эчкинин карынын керип, илип койгон.

Бир күнү дем алыш эле. Кош атты жетелеп сугарууга өзөнгө кеткем. Аттарды оонатып, үстүн кар менен жышып жууп, айтор, бир сааттай убакыт кетти. Келип акырга байлап чөп салып жатып байдын кыйкырган, мени чакырган добушун эшиттим.

— Кадыр, Кадыр, кайдасың?

Эмне балээ болду деп жүгүрдүм. Эшиктин астында эч ким жок. Добуш мен жашаган тарапта угулат. Секин барып эшикти ачсам, мен жаткан тактайдын үстүндө кожоюнум олтурат. Кожоюн эзели мен жаткан тарапка баш бакпайт эле. Эмне болду экен?.

Атамдын тирүү кезинде молдодон үч-төрт жыл сабат ачкан элем. Ошондо зиректигим үчүн молдо эки китеп менен сыйлаган эле. Ошол китеп баягы карын тартылган терезенин астында тураар эле. Анда-санда көз жүгүртүп окуп коёр элем.

* * *
Чай ичип жатып какап кеттим. Кыязы, нандын күкүмү кекиртегиме туруп калды көрүнөт, кыркырап бир башкача жөтөлө баштадым. Ары сүрүп кетеби деп чай ичтим, жубайыма далымды муштатып да көрдүм, болбоду. Бир көз ирмем убакыт ажалыма ушул кыпкымындай күкүм себеп болуп, жашоо менен кош айтышып кете тургандай сезилип кетти. Аңгыча ар жактан эси чыгып, өңү купкуу болгон кызым чуркап келди. Бул учурда жөтөлүм басылып, жаңы эле өзүмө келе баштагам. Менин чай ууртап отурганымды көрүп, ыйлап кирсе болобу. Он алтыдагы эселек кызды же соорото алсамчы. Солкулдап ыйлап атат, ыйлап атат... “Атам мынтип жөтөлчү эмес эле деп жүрөгүм түшүп кетти”- дейт өпкө-өпкөсүнө батпай.
 
Бул балакет илдет чоң кишилерди гана эмес, жаш балдардын да нервин жукартып, жүрөк ооруу кылып коймой болду. Вирус өпкөсүнө түшүп кеткен киши бат эле оңбой калат деген сөздөрдү булар күн сайын угуп, окуп жатышат да.
 
Кээде кыжалаттыктан, жаман ойлор менен алпурушкандан тажаганда ичээр суум түгөнсө айлам канча деп бир саам баарына кайыл, баарына даяр болуп кетчү элем. Бирок менин өлүмүм жакындарымды: мага таянган, мени караан туткан кишилерди канчалык азапка саларын толук аңдаган эмес экенмин. Өлүмдүн, айрылуу менен жоготуунун бүт трагизмин, бүт оорчулугун эми гана эселек кызымдын көз жашы аркылуу сезгендей болдум.
 
* * *
Эшиктин алдына “Тез жардам“ машинасы келип токтоду. Катуу ооруп, төшөккө жатып калган деле жокмун. Бирок тамагым ачышып, жөтөлө баштаганыман улам жанагы аты жаман ооруга кабылдым окшойт деп коркуп, жүз үчкө телефон чалып ийип атпаймынбы.
 
Врач кыз дем алганымды, дене табымды текшерди. Тамагымды карап көрдү. ”Эч сарсанаа болбоңуз байке, - деди анан. - Муздак бирдеке ичкен окшойсуз, тамагыңыз бир аз сезгенип калыптыр. Фурацилин менен чайкап, бир-эки күн мобул дарыларды ичсеңиз эле жакшы болуп кетесиз”.
 
Муну укканда капкара болуп турган дүйнөмө жарыктын шооласы чачырагандай эле боло түштү. Озуңа май ананайын! - дедим ичимен.
 
Беткабынан өңүн көргөн жокмун. Керемет аттуу баткендик кыз экен.
 
* * *
Тамагым айыгып, жөтөлүм басылгандан кийин шыбак жакка жологон эмесмин. Бүгүн карасам татынакай болуп калыптыр. Күнүгө мыжып, жүдөтпөгөнүмөн улам боюн түзөп алгандагысы го байкуштун.
 
Абдесте менен суу алып келип түбүнө куйдум. Боюңду кер, тамырың терең жайылсын, ылайым! Бар бол, мен да бар болоюн. Эл-журт баарыбыз аман бололу!..


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Мамат Сабыров
 
ШЫБАК
 
Күнүгө эртең менен ойгонор замат ысытмам жокпу деп адегенде алаканым менен чекемди басып көрөм. Кха-кха деп тамагымды кырынам. Андан соң сыртка чыгып, эң башкы аныктагычыма жөнөйм. Дарбазадан кире бериш жерде эчен жылдан бери өсүп турчу картаң өрүк бар. Эшиктин алдын цементтегенде кыйганга колум барбай, калтырып, айланасын таш менен тегеректеп койгом. Ошол тегеректен суу куюп, сугарып турам. Кудайдын кудуретин карабайсыңбы, өрүктүн так түбүнө, цементтин жаракасына бир тал шыбак өсүп калыптыр. Кыязы, былтыр кыздарым эшиктин алдын шыбак шыпыргы менен шыпырып жатканда уругу ошол жаракага түшүп, өнүп калган окшойт. Али кичинекей, сербейип, араң эле жерден баш көтөргөн.
 
Мен адагенде аяр кармап, колумду жыттап көрөм. Мурдум шырылдап, бүтүп турганга жыты жакшы сезилбейт. Мен нервденип, эми катуу мыжып кирем. Колумду кайра жыттайм. Шыбактын билинер-билинбес, сезилер-сезилбес жыты бур-р эте түшкөндө көңүлүм жайланып, жуунганы жөнөйм.
 
Фейсбуктан коронавируска чалдыккан бирөөнүн күндөлүгүн окудум эле. Ошол киши “бул илдеттин бир симптому – мурдуң жыт сезбей калат экен” деп жазыптыр. Ошону окугандан кийин мен да улам бирдекени жыттап, текшерчү болдум. Самынды жыттайм, атырды жыттайм. Бирок шыбактыкы өзгөчө. Аны жыттап атып жашоонун, тирүүлүктүн жытын искеп жаткандай сезем.
 
* * *
Тоо жакты телмире карайм. Үйлөрдүн чатырларынан, бийик өскөн дарактардан тоолор көрүнбөйт. Түбү жок мунарыкты көпкө тиктеп турам да көп жыл мурда оштук бир автордун биздин гезитке жазган “Аттар тоону сагынды” аттуу макаласын эстейм (Ошто капсалаң болуп жаткан учур эле). Мен да тоону сагындым. Дем алыш болду дегиче жөө-жалаңдап жөнөп калар элем. Чоң-Арыктын үстүндө мисте, бадам өскөн токой бар. Аралап басып баратсаң таза абасы жан дүйнөңдү жыргатып, түркүн түстөгү гүлдөр көзүңдү сүйүнтөт. Бирде алдыңан “пыр-р” этип кекилик, кыргоол уча качса, бирде серең этип коён качат. Бийик жерге чыгып алып, айланага көз чаптырып отурганды, айрыкча шыбак искегенди жакшы көрөм. Шыбак менин балалыгымды, кой кайтарган адырларымды эске салат.
 
Быйыл тоо тарапка бир да жолу бара элекмин. Жаз келишин күтүп жүргөм. Аңгыча эле коронавирус деген балекет чыгып, шаар жабылып калды. Кечке үйдөн чыкмай жок. Короодо ары басам, бери басам. Кошуналар менен алыстан туруп, кол булгап учурашасың. Медиктер телевизордон аралык бир жарым метрден кем болбосун деп эскертишкен. Биз болсо коркуп, бири-бирибизден беш-алты метр алыс туруп алабыз...
 
Чоң-Арыктагы ошол мисте токоюн кайра аралаганды, жанагы чокуда кайра шыбак жыттап отурганды Алла Таалам дагы насип кылар бекен?
 
* * *
Телевизорду койгондон, интернетти ачкандан жүрөгүң заарканат. ”Баланча өлкөдөн мынча жаңы оору катталды”, “Италияда бир суткада мынча адам көз жумду”, ”дагы бир мамлекет чек арасын жапты...”
 
Жаман маалымат жаман ойлорду, кыжалатчылыкты гана пайда кылат экен. Паникага түшүп, өзүңдөн да коронавирустун симптомдорун издей баштайсың. Соо киши да бир заматта оорукчан болуп калат.
 
Деги бул апат качан бүтөт?
 
* * *
Шыбакты уйпалайм. Сербейген байкушумдун жаңы эле канат жайып келаткан назик жалбырактары каракөк болуп эзилип, жанчылып, жүдөй түшөт, бир бечарага окшоп калат. “Болдучу, бай болгур, жашоону сен кандай жакшы көрсөң мен деле ошондой жакшы көрөм. Менин да жашагым келет”- деп жалбарып жаткандай сезилет.

Элмира АЖЫКАНОВА

ТРОЛЛЕЙБУСТА

Троллейбуста келатам. Чачын будамайлап төбөсүнө эптеп түйүп койгон, кийими жупуну, кир чалган ак баштыкты ийинине асып алган келин айдоочу аялдын жанына жетип келип:

— Эже, токтотуп коюңузчу ушул жерден? – деди.

Аял тигини жаман көзү менен карады да унчуккан жок. Токтотподу. Чынында аялдама болбосо эмнеге токтойт эле?

— Токтотуп коюңуз деп жатам сизге? – деп үнүн өктөм чыгарып айтты келин.

— Чоң кыз, аялдамадан гана токтойм! – деди ачуусу келген айдоочу аял.

— Мен шашып жатам, токтотуп коюңуз! – деп дагы кыйкырды келин.

— Токтото албайм. Кыйкырба мага! Ортоңку эшикке бар, аялдамага жеткенде токтойм, – айдоочунун ачуусу келди. Аңгыча жолчыракка келип токтоду.

— Эшигиңизди ачып коюңуз деп жатам, ачып коюңуз! – деп дагы кыйкырды.

Мен алды жакта олтурган элем. Чыдай албай сөзгө аралаштым:

— Ким каалаган жерден эле токтото бермек беле? Аялдамадан токтойм деди го. Энеңдей болгон аялга кыйкырганың эминең?

— Эже, мен шашып жатам, ачып койсо өлөбү? – деди мени карап калчылдап.

— Шашсаң үйдөн эртерээк чыкпайсыңбы, – дедим мен да ага жиним келип.

Аңгыча жолчырактын жашылы күйүп, жылып жөнөдүк. Тиги келин троллейбустун ичин жаңыртып мурдагыдан да ачуу кыйкырды:

— Токто-о-о-от! Оорулуу балам психбольницада кыйналып атат. Срочно кел деп врач чалып атат, – деп колундагы телефонун силкилдетип ыйлап жиберди.

Троллейбус дароо токтоп, эшигин шарт ачты. Келин жерге ыргып түшүп, буту бутуна тийбей тратуарда чуркап да, ыйлап да баратты.

Жүрөгүм ооруп калды.


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Мен өзүмдү ыңгайсыз сезип кеттим. Жаш балага таттуу берип жегиче тартып алгандай акыбалда калганымды кантейин… Ой, кызык кызсың го, сенден улуу жакыныңа да ошончолук тултуясыңбы?, деп тиги таарынган кызды желкеден алгым келди. Азыр эле алар суусаганда суусунуңду басаар, же болбосо сагынганда сагынычыңды таратаар сезим калтырып жатышпады беле. Беш-алты мүнөттөй бири-бирине унчугушпай олтурушту. Апасы улам жолду карап коёт.. Акыры айласы кеттиби, сүйлөп баштады. Үстүмөн оор жүк түшкөндөй “өк!” дедим. Бирок, тиги куураган кызда да кыял чоң экен. Дале үндөбөйт, башы баягы бойдон телефондон көтөрүлгөн жок. Байкуш аял тынбай сүйлөйт, “мобу Ак-Ордого барабы?”, “тайкеңдер эртең келгиле деди, ээ?”, “Аку, тайкеңдер кайда келгиле деди?”, “Акуутай, тайкеңдер канчага келгиле деди?” деп Акулайт. Карап, угуп олтуруп менин жүрөгүм эзилет-ов. Тиги кыздын эми башын жулуп эле алгым келди. Унчукпайт, телефондон балээ тапкансып. Эже, жөн коюңузчу, кадырыңызды али биле элек экен. Менин ордумда болсо ал кыз сизди кучактап оозуңузду карап гана олтурмак дегим бар. Эже андай окшош суроолордун дагы канчасын берди билбейм, бир убакта чарчадыбы же эмне болду, кыскасы, ойго чөгүп унчукпай калды. Эми мунусу таарынбаса экен. Чынында улуулардын таарынганы жаман, дароо көздөн жаш кетет, жүрөктү сыгат. Таарынды окшойт деп ойлогом. А балким, чын эле таарындыбы ким билсин. Болду, жетет булардын маеги дедим да, өзүм тарапка барчу кайсы машрутка болбосун түшүп кете берейин деп чечтим.
 
Ордумдан туруп бара жаткам, эмне болуп кетти билбейм, айтор көзүм эженин көзү менен чагылыша түшкөнүн айтпайсызбы, кызыгы ушул жерде болбодубу. Тиги эже акыры кызына сүйлөйүн деп чечтиби, аябай ийилип тиктеди да; “таарындыңбы, Акутай?” десе болобу. Жүрөгүм үзүлүп түшкөндөй болду… Жер жарылып кирип кетсем Чаткалымда болуп калсам кана!.. Менде азыр ошондогу сезимди түшүндүрүү үчүн куржунумдагы сөздүгүм жетпес эле... Мен сезгенди мүмкүн сиздер дагы сездиңерби, билбейм, балким эми сезет чыгарсыңар…
 
“Таарындыңбы, Акутай?” дегендеги көз караш менен жүрөктөн чыккан ушундай бир башкача сезим жанымды өрттөп ийгенсийт. “Акутай” дегендеги өктөө, эркелешкен жароокерлик сезимдерин азыр дагы эстесем өксүп-өксүп алгым келет, сагыныч илеби жүрөгүмдү аймалап өтөт. Батыраак кетип калгым келди ал жерден. Туш келген маршуткага олтурдум да билгизбей көз жашымды арчыдым. Кайра дагы карагым келгеничи экөөнү. Жете албай жүргөн картинага дагы бир суктанып койсом дедим. Карай албадым. Карасам эле мендеги сагыныч ого бетер күчөөрүн билем. А кулагымда баягы эле; “таарындыңбы, Акутай?” жаңырат.
 
Арт жакка өтүп олтурдум дагы, тиги экөөнү карабаганга аракет кылдым. Күн ысык, жолдо тыгын, маршрутканын терезеси ачык. Ал аңгыча айдоочу бирөөгө;“бол, бол, чык, кетесиңби?”деп унаасын от алдырып калды. Бир нерсени күткөндөй эле шаштым кетип, тигилерди бир карап коюш керек деген ой мээмде туруп алды. Карадым. Кыздын эки көзү дале телефондо экен, аял бечара баягыдай эле телмирип, кызды тиктейт. Апанын элжиреген үнү кулагыма угулат. Жүрөгүм жарылып кетчүдөй согот. Сагыныч ушунчалык адамды өрттөп жиберээрин ушул мүнөттөрдө сездим. Сага айтчу сөздөрүм көп, апа!.. Сагындым,сизди!..


 
#Матисаков_мектеби
____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Жумаида ТАГАЙБЕКОВА
 
ТААРЫНДЫҢБЫ, АКУТАЙ?
 
Кайсы күн, кандай күн экени эсимде жок. Айтор, кадимки эле Киев менен К.Акиев көчөлөрүнүн кесилишиндеги аялдамага келип, машрутка күтүп жаткам. Аябай чарчаганымды билем. Курсагым да ач. Көчөлөр ремонт болуп жатканга машруткалар башка жолдор аркылуу жүрүп калган эле. Ага маани деле бербейм,мени башка ойлор түпөйүл кылат. Окууну бүтүп жатам, эми жумушту эмне кылам деген суроолордун үймөгүнөн чыга албай жолду телмире тиктейм. Азыр машруткам келип, жол катар айнектен элди карап кетсем бир аз болсо да мээмдеги жамгырдай жааган суроолордон алаксыйт белем, ким билет. Канча ойлонсоң ошончолук оорчулук үстөмө-босток боло береби, айтор 179- менен 132-маршуттарды көпкө дейре күттүм. Башка жака кетчү машруткалар биринин аркасынан бири кубалашып келет, дал меники күттүрүп жок. Буттарым зыркырап, ысыктан жүдөп чыктым.
 
Жанымда бир кыз менен улуураак эже олтурду. Кудай да мени уктубу, “ээ мейличи, алаксысын бечара” дедиби, оюм ушул эки адамга бурулуп кетти. Тиги эже жаш кыздын апасы окшойт мамилелери аябай ынак экен. Орто бойлуу, жашыл көйнөк кийип, кыска чачтарын артка байлап алыптыр эже. Бирөөгө аябай окшош экен. Көздөрү жымыңдап бир башкача, боорукер, жакшы адам экени бир караганда эле байкалат. Ал эми кара торусунан келген, орто бой, чачын узун коё берген кыз улам мени жактырбаган өңдүү карайт. Беттери кызыл тартып, ысыкта жинсы куртка кийип алган. Таң заарлап чыгышкан го шаарга. Кыздын улам-улам баш көтөрүп, мени карай бергенинен өзүмдү ыңгайсыз да сездим.
 
Алар да машрутка күтүп турса керек, бир телефонду, бир жолду карашат. Жүктөрү оор. Жанына коюп алышыптыр. Бирок, жүздөрүндө чыныгы бакыттын болбосо дагы көңүл ток жашоонун күлкүсү. Бири-бири менен тамаша айтышып, алыс-жакын туугандарын сөзгө кошуп коюп жатышты. “Эртең Жами эжеңдердикине барып коёлу эми,уят болот” десе тиги жаш кыз; “ий, аларыңыз бир нерсе көтөрүп бармайынча жактырчу эмес эле” дейт. Алардын маеги эмнегедир мага жагымдуу сезилип, мыйыгымдан жылмайдым.
 
Кыз тогузду бүтүп эле окууга келген окшойт. Ак-Ордого барчу маршрутту күтүп, эмне үчүн келбей жатканын, дагы башка кайсы маршруткалар барарын айтып сүйлөшүп жатышты. Мага бул маек аябай тааныштай сезилди. “Ай, Ак-Ордого мобу машрутка, мобу автобус кетет, бул минтип, тиги тигинтип кетет” деп айтып жибергиң келет. Бирок, унчукпадым. Кызык, эмнеге? Дагы сүйлөшүшсө экен, дагы күлүшсө экен, дагы бири-бирине эркелешишсе экен деп олтурдум.
 
Бир убакта эле тиги кыз апасына таарына кеттиби, кыскасы, телефонго үңүлдү да ошол бойдон башын бир көтөрбөй койду. Андан кайсы бир кыска видеолорду улам-улам өткөрүп жатты. Мен аларды көз кыйыгым менен карап коём. Баягы каткырык күлкү, жагымдуу маек жок. Чынында буларды көрүп, кимдир-бирөөнү эстеп алаксып кетипмин. Эмне үчүн чатакташа кетти? Ким баштады? Жакшы эле олтурушпады беле?..

Абийрбек АБЫКАЕВ
 
КАРЫЛЫК
 
Бир аз тумоолоп калган карыган чалын аяган кемпири мештин жанындагы өзүнөн бетер карт мезгилдин түрдүү соккуларынан жедеп бырбыйып бүткөн, түбүндө тешиги жок үчүн гана алигиче колдонулуп жүргөн кап ортосуна чейин сууга көөлөнгөн көмүр салган чаканын жанына эскилигинен колдонуудан чыгып, көрүнгөн жерде тоголонуп, капталындагы бир кезде көз жоосун алган бажырайган гүлдөрү жол боюнда өсүп, ары-бери көлчүк тебелеп өткөн машинелердин дөңгөлөктөрүнөн чачырап жабышкан ылай сыяктуу ар кайсы жерге уруна берип сыры ыргып, кебетеси кеткен, илгери чөп чабыкка барганда жарма куюп жүрчү, коңшуларынан сүт сурап алганда ооруканага тааныш-пааныштары жатып калганда буусун булоолонткон ысык тамак жеткизип жүрчү үч литрлик кол челекти чаңын сүртүп тазаламыш этип коюп:
 
— Абышка, сыртта ит өлчүдөй суук, анысы аз келгенсип эшиктин алды чатырдан тамган тамчылардан улам итапкан муз тоңуп, караңгыны мындай кой, чак түштө деле абайлап баспасаң тоголонуп жыгылчудайсың. Карыганда бир жериңди сындырып алсаң, менин эле башыма түшкөн азап. Түн ичинде табарсыгың толсо, тиги челекке эле бошотуп ал, - дебейби.
 
Үйдөгү челекти кой, сырттагы балдары салып берген полу тактайланган, жылда актап таптаза турчу дааратканага киргенде; үйдүн төрүнө отургансып тартынган, эзелки көчмөн бабаларындай таза абага, шамалга бетин тосуп бир тал куурайга, тура калса белинен өйдө жагы көрүнүп турчу сай жээгине жакын чоң таштын далдасына, ар кайсы кокту-колотко, минип жүргөн атынын далдоосуна, болбоду дегенде тамын айлана калып бурч-бурчтарга ишин бүтүрүп көнгөн абышка кемпирине күңкүлдөп, дилинде анын айтканына макул болбой мөңкүп туйлаган менен карылык салган капканга кептелгенин түшүнүп, айласы куруп макул болбоско чарасы калбады.
 
Түн ортосунан оой, абышка туруп барып, мурдунун алдынан күңк-мыңк этип үйгө сийгизген абалга жеткен тагдырына, ачып көздү жумгуча жөргөмүш желесиндей бүт денесин чулгап алган карылык деген балакетине, кайдагы челекти ойлоп таап коюп берген байбичесине нааразы боло, бир колу менен челектин кырынан кармап, мээлеп, бир топко ийибей кыйналып, үзүп-жулуп шылдыратып атып, сыртка тамчылатпай таза бүтүргөнүнө маашырланып алды да, дубалдагы мыкта илинген жүнү четинен түлөй баштаган чолок тонун жамынып, көрпө тебетейин тер сиңе берип жалтыраган малакайына бастыра кийип, бутуна кийиз батек салган кытай көлөчүн илип, бир колуна башы иймек табылгы таягын, бир колуна кол челекти аяр кармап сыртка чыгып баратканда – баятадан байкап жаткан байбичесинин үнү токтотот:
 
— Ээ, кокуй чал, эми темселеп кайда баратасың? - десе чалы камырабай:
 
— Ой, муну төкпөймүнбү, - деп булкулдап коёт дейт.
 
— Ай байкуш, абышкам-ай, ошо сени сыртка чыкпасын деп алдагы челекти коюп бербедим беле. Өзүң чыга тургандан кийин челекти коюп, эки жумуш кылып сени кыйноонун кажети бар беле маа. Жат эми, алдагыңдын жытынан жийиркенип жата албасаң мен эле төгүп келейин, - деди байбичеси.


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Мунун баары өзүмдү издеген жолдун башаты болчу. Бирок сапардын аягында өзүмдү тапмак мында турсун, ого бешбетер жоготуп жибердим. Көп сыныктарга бөлүнгөн чыныдай дайынымды таппай калдым. «Киммин? Кайдан, эмнеге келдим? Кайда барам? Мунун баарынын мааниси эмнеде?» деген суроолор мээмди кыйлага жеди. Маңдайыман чыккан кишиге ушундай тариздеги суроолорду бере берчүмүн. Акыры бул суроолорго эч качан жооп таппашымды, буга жашап туруп гана жооп бере аларымды түшүнүп жеткенде жеңилдеп, көкөлөй бербей элдин агымына кошулуп жашай баштадым.
 
Ушундай алсыз кездерибизди, турмуштагы оош-кыйыштарды кезегинде кымтыланып, бирок артта — алыскы тарых болуп калганда оңой эле аңгеме куруп айтып бере берет турбайбызбы.
 
Киши канча аракет кылбасын, жашоонун маңызын издеген көксөөсүнөн кача албайт. Ишенимге баш калкалап жашаса да, күнү келгенде суроолордун жооптору бир китептен чыкпай турганы көрүнүп калат. Ошентсе да, адамга изденип, шек санап жашаган жакшыбы же бейпилдик үчүн суроо сурабай жашаган жакшыбы, билбейм. Бирок, акылдын жана кичипейилдиктин тарабында экенимди билем. Калганы өз кезеги менен болот окшойт. Жыйырма беш жашымда жашоо тууралуу ой калчоолорумдун жыйынтыгы ушулар. Алдыда кандай болот, көрө жатарбыз.


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Бакай АЛМАЗ
 
* * *
Чоңойгон сайын эски, балалык кездеги досторумду баалап, алар менен жылда бир көрүшкөн учурларыбызды самап, күтүп калдым. Кандай болсоң дал ошондой мамиле түзгөнгө эмне жетсин. Жашооңо кийинчерээк кирип келген кишиге өзүңдү кайра баштан тааныштырып, таанып, бирдемелерди далилдегенге аракет кылып, оюң ордунан чыкпай жүдөп-какай бересиң го. Ал эми эски достор андай эмес. Жаманың менен жакшыңды, мектепте жадыбалды жаттай албай кантип уят болгонуңа чейин билишет. Ошого алардын жанында беткабыңды такпай койсоң болот. Эски достор менен жылда бир көрүшүп, артта калган күндөрдү эстөө — мага барган сайын чоң майрам.
 
* * *
Мурда Европа жакка же Америкага жер которуп кеткендер соцтармактарда жашоонун сырын, кантип ийгиликке жетиш керектигин, бактылуулуктун формулаларын айтып башташса — аларга аэропорттун кире беришинде «жашоону үйрөткүч олуя» деген статус берилет го деп ойлочумун. Качан баш бакпа катталуучуларын тилдеп, пассивдүү агрессиясы менен суроолоруна жооп берген болуп, анан кутман күн тилеп, «кофеңерди ичкенди унутпагыла» деген сөзүн кыстарып… Орусияга кеткен мекендештерден мындайды байкаган жокмун.
 
Көрсө, аэропорттон «акыл үйрөткүч» деген макам берилбейт экен. Жөн гана өнүккөн өлкөдө кара курсагы тоюп, айланасындагылардын курсагын да анча-мынча тойгузгандан кийин жашоо тууралуу ой калчап башташат тура. Ойлонгону убакыт, алек болгону хоббилерди таап, баш көтөрбөй түптүз карап жашаганы көнгөн жашоонун түрдүү-түстүү кырларын көргөнү убакыты артып. Барган сайын жалгыздык сезилип, жергиликтүү коомго же сиңип, же чыгып кете албай, өзүнүн тили өткөн улутташтары менен сырдашкан болуп, аларды «алдыга» сүдүрөгүсү келет экен. Эго деген неменин курсагын ушинтип тойгузат турбайбызбы.
 
* * *
Өткөн аптада өмүрүмдө алгачкы жолу океанды көрдүм. Жылаңачтардын пляжында болдум. Жээкке келгендер дырдай жылаңач сууга түшүп, эки жакка сыймыктана басып, күнгө кактанышат экен. Дельфиндерди алыстан карап, суу кечип, тооктун көлөмүндөй ак чардактарды жер жаңгак менен сыйладым. Ак чардактарды көрсөм эле Орхан Памуктун өзүм мурда кыргызчага которгон аянычтуу кыска эссеси эсиме келе берет. Анысы ак чардактын кайгылуу өлүмү жөнүндө болчу жана мындай саптары бар эле:
 
«Менимче, жайдын шабада таңында, айрыкча башка ак чардактар көктө шаңдуу жана шамдагай кыйкуулап, кайкып учуп жүргөндө жан берген кыйын болуу керек». Ак чардактын өлүм алдындагы сезимдери чын эле ошондой болду бекен? А менде дүйнөгө тойбой, бирок ошол эле кезде батпай да турган кездер болду эле.
 
* * *
Үч жыл мурда түрк жана британ жазуучусу Элиф Шафактын «Сүйүү» деген романын кыргызчага котордум эле. Түрдүү себептерден улам ал китеп болуп басылып чыкпай калган. Анткен менен ал эмгегим сапатынан улам болбосо дагы, масштабынан улам жашоомдогу азырынча эң сыймыктанган эмгегим болуп турат. Котормо бүткөндөн бир айдан кийин романдын сюжетинин басымдуу бөлүгү орун алган, ойчул Мевляна Руми жашап өткөн Конья деген шаарга жаштык тобокелге салып кетип калдым. Шаардын духун сезип, адамдардын түркүн тагдырларына көз салып, миграциянын оош-кыйыштарын көргүм келген. Романтизациялап айта турчу болсом, заманбап «дербиш» болгум келген.
 
Коньянын ар бир карыш жерин кыдырып, толгон жоруктарды чогултуп, ар түрдүү адамдар менен таанышкам. Жумуш издегенмин, тоонун башында жалгыз түнөп, жолдон автостоп менен машина тосуп саякаттагам, бир канча шаар алмаштырып жашап, оор жумуштарда иштегем. Деңиздин жээгинде толкунду тыңшап уктап, жаштыктын шаңын жана күүсүн сезгем. Жаңы, эң жакын досторду жана көз ирмемдерди чогултуп, ар түркүн, терең таасир берген тагдырларды тыңшап, байкап, күбө болгом.

Гүлзада ТУРДАЛИЕВА
 
ТӨРТ САРЫ
 
Сары кыз Ажардын турмушундагы сары жоогазындарды эсине түшүрдү. Оор күндөрүнүн күбөсү. Кош бойлуу кезинде үйүндө жүрүп окучу. Ошол кезде сары кыздуу болду. Ал төрөлгөндө окуусун бүтүп кетти. Сары жоогазындарды сары жигит сары кызын төрөп оорукананын төрөт бөлүмүндө жатканында алып барган.
 
Сары кыз университетти бүтүп, коштошуп кетип баратып, беш килограмм ун сатып келип, калтырып кеткени эсинен кетпейт. Ал беш килограмм ун Ажар жумушка чыгып, айлык алып баштаганча чоң огожо болгон. Эстеген сайын ыраазы боло берет. Сары кызы чоңойуп калды, эми экиге чыгат.
 
Көчөдөн жолугуп калышты.
 
— Бошсуңбу? Кел, үйгө. Кечинде чалышалы.
 
Сары кыз кытай тили боюнча окуган. Жакында шаарга кытай ашканасы ачылды эле, кой, ошол жакка алып барып, коноктоп коёюн деген ой кетти. Кечкурун эки кызы – төртөө чогуу тамактанышты.
 
— Баягы үйгө келип жүрчү сары бала үйлөнгөн...
 
— Билем, “одноклассникиден” сүрөттөрүн көргөм. Ал менин телефонумду сурап жүрчү.
 
— Ооба, өзүнө окшош сары, жаактары узун, колдору чоң, такылдап сүйлөгөн кызды алган... 
 
Тыным... Кызы чуркап жүрөт. Ал да сары. Ошондогу сары жоогазындарды сунган сары жигитке алигиче ичи жылыбайт. Ал кездеги студент сары кыз бөбөк сарынын чекесинен сылап, тешиле карап коёт...


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта

Кышында кыйылган өрүк жаныбар печкеде күйгөндө да жөн күйбөй, улам “чарт-чурт”деген добуш чыгарып, “ыйлап” күйүп, Умар багбандын үйүн жылытканы курусун, жүрөгүн куйкалап жиберди. Бу отун эмес, өрүк эле да. Күйүп аткан тирүү өрүктүн аянычтуу добушу шордуу атасына уулун дагы эстетти. Уулу, көз мончоктой жалгыз чырагы күйүп атып жандалбаста апа – аа! ата- аа! дегендир, жардамга! жардамга! деп жертөлөнүн ачылбай калган эшигин муштуму канаганча ургулап кыйкыргандыр..., от жүрөгүңө жеткенде гана үнүң чыкпай калгандыр, каралдым,..., минтип тирүүлөй куйкаланып өлөөрүңду билсем, сени кудайдан тилебейт элем, кулунум...
 
Ошондон бери Умар багбан суукту сезбейт, жүрөгү күйгөн адам үшүбөйт тура. Ага койсо чилдеде да печкесине от жакпайт болчу, оорукчан кемпирин аяды.
 
Калың кар үстүндө кыйылган өрүктүн сөңгөгү ошол бойдон жата берди. Астындагы кар эрип, жаз келгенде дүркүрөп өскөн чөптөр аны жаап калды. Чөп арасында жаткан сөңгөк саратан жеп, күзгө чейин тегиз кургап, накта отунга айланды. Эми аны жарып печкеге салганда башка отундардай эле оңой тутанып, “ыйлабай” жөн гана дуулдап күйүп калган эле.


____________________

👉 "Кыргыз поэзиясы"

🙏 Каналга колдоо көрсөтүү

🎀 Ардак такта